Ijtimoiy tarmoqlarda Sirdaryoda yashovchi fuqaroda chorva mollaridan yuqadigan kasallik qayd etilgani haqida tarqalgan xabar muhokamalarga sabab bo‘ldi. “Daryo” muxbiri holat yuzasidan Sanitariya-epidemiologik xizmati boshlig‘i o‘rinbosari Nurmat Otabekovdan izoh oldi.
Hayvonlardan odamlarga yuqadigan kasallik
Kuydirgi degan kasallik bor. Bu kasallik asosan hayvonlardan odamlarga yuqadi. Odamlardan odamga yuqish ehtimoli bor, lekin juda ham kam miqdorda. Qachonki, kuydirgi yarasini kesish yoki uni tozalash jarayonida vegetativ qo‘zg‘atuvchilarni, bakteriyalarni o‘zini jarohatlangan joyiga tushirib qo‘ysagina, demak bu bo‘lish ehtimoli bor. Kuydirgi qo‘zg‘atuvchisi tashqi muhitda spora holatida yashaydi. Spora tashqi muhitda 100-yil va undan ham ko‘proq muddat yashashi mumkin. U demak yarim o‘lik anabios holatga keladi, sporani ichida yashayveradi. Qachonki, u qulay sharoitga tushgandan keyin spora yechiladi va vegetativ shaklga o‘tadi. O‘zbekiston ular hududidagi tuproqlarda minglab, millionlab bo‘lishi mumkin. Negaki, bu tuproqda uzoq muddat yashaydigan qo‘zg‘atuvchi hisoblanadi. Qachonki, yoz quruq kelsa va hayvonlar o‘t-o‘lanni yeyish barobarida miqdor jihatdan kam bo‘lgandan keyin ularning tomirini terib yulib olish jarayonida ularning lablari jarohatlanadi va jarohatlangan lablari orqali sporalar tushadi. Spora qonga tushgandan so‘ng eriydi va vegetativ shaklga o‘tadi. Kasallik hayvonni chaqiradi. Kasallik aksariyat hollarda tan olish kerak, O‘zbekiston sharoitida, O‘rta Osiyodagi ko‘pgina mamlakatlarda shunaqa kasallikka chalingan mollarni davolamaymiz, aksariyat hollarda uni so‘yib tashlashga harakat qilamiz. So‘ygan taqdirda ham ayniqsa, chorva mollari oriq bo‘ladigan bo‘lsa, tezroq bo‘lib-bo‘lib qo‘shnilarga qarzga sotishga harakat qilamiz. Mana shu jarayonlarni esdan chiqarish kerak emas.
“Sirdaryoda bu kasallik tasdiqlanmagan”
Sirdaryo viloyatida bu kasallik qo‘zg‘atuvchi rasman tasdiqlangan emas. Lekin ifloslangan yara kuydirgi kasalligiga gumon qilinadi. Ya’ni A22 gumon tashxisi bilan dastlabki ifloslangan yara tashxisi qo‘yilgan. Albatta, bu laboratoriya, tekshiruv jarayonlari ancha uzoq muddat davom etadi va sichqonlarda o‘tkazilgan maxsus laboratoriya tekshiruvlari jarayonlarida uni aynan kuydirgi qo‘zg‘atuvchisi ekanligiga aniqlik kiritiladi. Kasallikning oldini olish uchun birinchidan, kasallangan molni veterinariya vrachi ko‘rigidan o‘tkazish kerak. Uni so‘yib yuborishga harakat qilish kerak emas. Kasallanib o‘lgan molning terisini shilishga ham harakat qilish mumkin emas. Mabodo chorva mollarini boqish, parvarish qilish, so‘yish, terisiga, go‘shtiga ishlov berish paytida u yoki bu joyida jarohatlarni o‘rnida yara paydo bo‘ladigan bo‘lsa, tibbiyot xodimlariga murojaat qilish kerak bo‘ladi.
Bu kasallikning nechta turi bor?
Kasallikning 4 ta turi bor. Ular: teri, o‘pka, ichak va septik formalaridir. Teri formasi 99,9 foiz yoki 100 foiz tuzalib ketadigan kasallik. Undan hech qanday asoratlar qolmaydi. Qachonki, ichak formasi, septik va o‘pka formasi bo‘ladigan bo‘lsa, kasallikdan o‘lim holati ancha yuqori darajada bo‘lishi mumkin. Bu o‘ta xavfli kasalliklar qatoriga kiritilgan. Zooantropolos kasalliklar, hayvonlardan boshlanib odamlarga hayvondan yuqishi mumkin bo‘lgan kasallik. Shuning uchun bu holatlarga juda bir jiddiy e’tibor berish kerak emas. Negaki, bizning tuprog‘imizda kuydirgining qo‘zg‘atuvchilari son sanoqsiz bo‘lishi mumkin. Shuning uchun O‘zbekiston sharoitida har bitta kuydirgi kasalligiga chalingan chorva mollari ko‘milgan yoki o‘shalar so‘yilgan joylari alohida hisobga olinadi va muntazam ravishda bu yerlardan namuna olib tekshirib turiladi. Hatto ular ko‘milgan joylarda maxsus panjara bilan o‘raladi va usti betonlab yopib qo‘yiladi. Qachonki yerlarga ishlov berish jarayonida kuydirgi qo‘zg‘atuvchilari tuproqning yuza qismiga chiqmasin va u yerlarda qishloq xo‘jaligi bilan shug‘ullanayotgan odamlarda kasallik chaqirmasin. Mana shu asosiy maqsad hisoblanadi va aynan ushbu maqsadda tadbirlar davom ettiriladi.
“Kuygan rangga o‘xshagani uchun kuydirgi deyishadi”
O‘zi aslida bu kuydirgi degan nom uni kuydirib yuborish uchun bo‘lganligidan emas. Aslida kuydirgi kasalligida hosil bo‘lgan yara qop-qora ko‘mir surtib qo‘yilganga o‘xshagan rangda bo‘ladi. Usti qop-qora bo‘lgani va kuygan rangga o‘xshagani uchun kuydirgi deyishadi. Aslida buni “Sibir yarasi” deyiladi. Demak, u bilan kasallangan mollarni yoqib yuborgandan hech qanday naf yo‘q. Kasallik dastlab yuqqandan to aniqlanib hayvon so‘yilguncha yoki o‘lguncha bo‘lgan davrda, u qancha joyni ifloslantirgan bo‘lishi mumkin?! Biz bitta qoramol jasadini yoqib yuborgan bilan, u yerdagi kasallik o‘chog‘ini tugatdik, degan kafolatga ega bo‘lmaymiz. Aynan qayerda shu kasallikka chalingan chorva mollari ko‘milgan joy bo‘lsa, o‘sha joyni alohida o‘rab qo‘yish amaliyoti mavjud. Lekin aynan kuydirgi kasalligi qo‘zg‘atuvchilari juda katta miqdorda bo‘lgan joyni lokalizatsiya qilishimizning o‘zi bizga ko‘proq samara beradi. Butun tabiatdan, butun tuproqdan kuydirgi kasalligi qo‘zg‘atuvchisini izlab yurishdan manfaat yo‘q. Negaki siz uni bezovta qilmayapsiz, qachonki, u sizning organizmingizga tushmayapti. U sporani ichida tinch yotibdi, demak, u biz uchun xavf tug‘dirmaydi. Hozir profilaktik tadbirlarning hammasi o‘tkazilgan. Hatto o‘sha hududdagi (Sirdaryo) chorva mollarining hammasi kuydirgi kasalligiga qarshi emlangan va tegishli profilaktik choralar ko‘rilgan. Aholi orasida tushuntirish targ‘ibot ishlari amalga oshirilgan. Albatta, bu holatdan keyin hudud aholisining kasallik tasdiqlanish, tasdiqlanmasligidan qat’iy nazar xabardorligi oshadi. Qachonki, biz o‘sha kasallikka chalingan molni veterinariya ko‘rigini kutib turib, ularning ko‘rigidan keyin bir to‘xtamga kelmasdan o‘zboshimcha so‘yib turib, go‘shtlariga ishlov bersak, qo‘ni-qo‘shnilarga tarqatadigan bo‘lsak, kasallik tarqalishiga sababchi bo‘lishimiz mumkin.
O‘zbekistonda bu kasallikning asosan teri shakli qayd etib turiladi. O‘sha bevosita kasb nuqtayi nazaridan chorva mollarini boqish, ularni so‘yish, go‘shtiga ishlov berish yoki bo‘lmasa ularni tashish bilan shug‘ullanuvchi odamlarda, kasb bilan bog‘liq holatlarda ko‘proq uchraydi. Lekin ko‘pincha uy sharoitida ayollarimiz ovqat pishirish jarayonlarida ishtirok etgani uchun bexosdan qo‘llarini kesib olish yoki molning suyagidan jarohatlanish jarayonida ayollarimizning qo‘llarida ham bu holat yuzaga kelishi mumkin. Lekin bitta narsani aniq bilamiz, bu kasallikdan to‘liq davolanib ketish mumkin va hech qanday asorat qolmaydi. Eng asosiysi, agar bu go‘shtni yaxshilab pishirib iste’mol qilinsa, unda kasallik qo‘zg‘atuvchi butunlay bo‘lmaydi va iste’mol qilgan odamlarda kasallik kuzatilgan holatlari adabiyotlarda umuman aks etmagan. Kuydirgi kasalligiga gumon qilinganlarning har bittasi ro‘yxatga olinadi. Lekin birorta ham kuydirgi kasalligidan vafot etgan shaxs yo‘q. Mazkur ma’lumotlar bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi xalqaro tibbiy sanitariya qoidasini ratifikatsiya qilgan, imzolagan. Unga muvofiq, agar ushbu kasalliklar rasman O‘zbekistonda qayd etiladigan bo‘lsa, biz bu haqida jahon hamjamiyatini xabardor qilishimiz kerak. Kuydirgi 2015-yilda hukumat qarori bilan tasdiqlangan xalqaro tibbiy sanitariya qoidalarida axborot berish kerak bo‘lgan kasalliklar sirasida qayd etilgan.
Izoh (0)