Korrupsiyaning tarixiy o‘zaklari juda-juda qadimga borib taqalib, bu hol qabilada ma’lum mavqega ega bo‘lish uchun qabila sardorlariga sovg‘alar berish odatidan kelib chiqqan deb taxmin qilinadi.
O‘sha davrlarda bu normal holat sifatida qabul qilingan. Keyinchalik korrupsiyaning, xususan sovg‘alar oldi-berdisining davlat rivojlanishiga katta to‘siq ekanligi anglashildi.
BMT’ning Davlat mansabdor shaxslarining xalqaro odob-axloq kodeksiga ko‘ra, davlat mansabi milliy qonunchilikka ko‘ra aniqlanadi, bu mansab ishonchga asoslangani uchun davlat manfaatlarini ko‘zlab harakat qilish majburiyatdir.
Unda mansabni egallash davrida va undan ketgandan keyin ham o‘zining shaxsiy hamda xotini (eri) yoki qaramog‘idagi shaxslarning daromadlari haqida ma’lumotlarni e’lon qilish, sovg‘alar yoki boshqa tarzda e’tibor belgilarini qabul qilmaslik bo‘yicha umumiy talab va cheklovlar belgilangan.
Bundan tashqari, BMTning Korrupsiyaga qarshi konvensiyasiga ko‘ra, ommaviy mansabdor shaxslarni mashg‘ulotlar, investitsiyalar, aktivlar hamda muhim sovg‘alar to‘g‘risidagi deklaratsiyalarni taqdim etishga majbur qiladigan holatlar belgilanishi lozim.
O‘zbekiston ushbu Konvensiyani 2008-yil 7-iyulda ratifikatsiya qilgan.
Unda jinoyatchilikka, shu jumladan, korrupsiyaga qarshi kurash bo‘yicha ikki tomonlama hukumatlararo va idoralararo kelishuvlar tuzilgan va korrupsiyaga qarshi kurash bo‘yicha qabul qilingan xalqaro hujjatlar tasdiqlangan.
Bundan tashqari, “Davlat fuqarolik xizmati to‘g‘risida”gi qonun loyihasiga davlat xizmatida sovg‘a olish-berish, shuningdek, manfaatlar to‘qnashuvini tartibga solish bo‘yicha ishlab chiqilgan “Sovg‘a siyosati” nomli alohida bob kiritildi.
Sovg‘a siyosatini belgilashda qanday omillarga e’tibor qaratilishi lozim?
Britaniyalik ekspert Skott Filostin sovg‘alarning korrupsiya xavfi sifatida yoritilgan ilmiy maqolasida sovg‘alarning korrupsiyadan farqli jihatlarini aniqlashda quyidagi tartiblarga rioya qilishni ta’kidlagan:
Jumladan, korrupsiyaga qarshi kurashish siyosati sovg‘alarning aniq miqdori, qanday tartibda va kimlarga taqdim etilishi yoki qabul qilinishi, sovg‘a nimalardan tashkil topishi va boshqa shu kabi aniq normalarni o‘z ichiga oladi.
Bunda mazkur qoidalar sovg‘alarni qabul qilinishi va taqdim etilishini cheklamaydi yoki batamom taqiqlamaydi, balki sovg‘alarning miqdori va ularni olish muayyan normalar bilan tartibga solinadi.
Bular rahbar-xodimlarning o‘rnatilgan ichki tartib-qoidalarga rioya etuvchi preventiv choralar hisoblanadi.
Shuningdek, ekspertning ta’kidlashicha, sovg‘a siyosatining asosiy vazifasi korrupsiya predmeti va sovg‘a o‘rtasidagi chegarani aniq belgilanib berilishida namoyon bo‘ladi.
Shuningdek, xorijiy davlatlarda ham sovg‘alar berilishi bilan bog‘liq qoidalar belgilangan.
Jumladan, Germaniyada davlat xizmatchilariga sovg‘a sifatida taqdim etilgan moddiy qiymatliklar miqdori 25 yevrodan oshsa auksion orqali sotiladi.
25 yevrogacha bo‘lgan kichik qiymatli buyumlar sovg‘a sifatida berilishi mumkin.
Parlament a’zosi o‘z mandati yuzasidan mehmon yoki mezbon sifatida olgan sovg‘aning qiymati 200 yevrodan oshsa parlament raisiga deklaratsiya taqdim etadi.
Agar sovg‘a unga maqbul bo‘lsa, Federal kassa idorasiga ekvivalent tovon puli evaziga sovg‘ani saqlab qolish uchun ariza berishi mumkin.
Germaniyada pul mablag‘larini qabul qilish mutlaqo mumkin emas va bu belgilangan tartibda javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Yaponiyada yuqori lavozimli amaldorlarning 5 ming iyenadan yuqori bo‘lgan qiymatdagi sovg‘alar, xayriya va hokazolarni olganligi haqida hisobot berish majburiyati yuklatilgan.
Sloveniyada davlat xizmatchisi 75 yevrogacha bo‘lgan miqdordagi sovg‘ani qabul qilishi mumkin bo‘ladi. Sovg‘a aynan bir shaxs tomonidan taqdim etilayotganda, 1 kalendar yili davomida 150 yevrodan oshmasligi kerak.
Har bir xodim tomonidan qabul qilingan sovg‘a to‘g‘risida komplayens xizmatiga xabar berilishi shart. Agarda sovg‘aning qiymati o‘rnatilgan miqdordan oshgan taqdirda, mazkur sovg‘a kompaniya mulkiga aylanishi lozimligi ko‘rsatib o‘tilgan.
Rossiyada davlat xizmatchisi o‘z xizmat vazifalarini bajarishi munosabati bilan jismoniy va yuridik shaxslardan mukofotlar olishi taqiqlanadi.
Rasmiy marosimlar, xizmat safarlari va boshqa rasmiy tadbirlar munosabati bilan davlat xizmatchisi olgan sovg‘alari Rossiya mulki deb tan olinadi va davlat organi yoki mahalliy davlat hokimiyati organi qaroriga bilan davlat xizmatchisiga beriladi.
Xorijiy davlatlar tajribasidan kelib chiqib, qonunchilikda sovg‘alar bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga solish O‘zbekistonda korrupsiyaga qarshi kurashish siyosatini yangi bosqichga olib chiqadi.
Shuningdek, “niqoblangan” korrupsiya ko‘rinishlariga barham berishga, davlat xizmatchilarini halollik, adolatlilik va qonuniylik tamoyillariga asosan faoliyat yuritishiga “kafolat” bo‘ladi.
Adliya vazirligi huzuridagi Huquqiy siyosat tadqiqot instituti mas’ul xodimi Shoira Alamonova
Izoh (0)