Коррупциянинг тарихий ўзаклари жуда-жуда қадимга бориб тақалиб, бу ҳол қабилада маълум мавқега эга бўлиш учун қабила сардорларига совғалар бериш одатидан келиб чиққан деб тахмин қилинади.
Ўша даврларда бу нормал ҳолат сифатида қабул қилинган. Кейинчалик коррупциянинг, хусусан совғалар олди-бердисининг давлат ривожланишига катта тўсиқ эканлиги англашилди.
БМТънинг Давлат мансабдор шахсларининг халқаро одоб-ахлоқ кодексига кўра, давлат мансаби миллий қонунчиликка кўра аниқланади, бу мансаб ишончга асослангани учун давлат манфаатларини кўзлаб ҳаракат қилиш мажбуриятдир.
Унда мансабни эгаллаш даврида ва ундан кетгандан кейин ҳам ўзининг шахсий ҳамда хотини (эри) ёки қарамоғидаги шахсларнинг даромадлари ҳақида маълумотларни эълон қилиш, совғалар ёки бошқа тарзда эътибор белгиларини қабул қилмаслик бўйича умумий талаб ва чекловлар белгиланган.
Бундан ташқари, БМТнинг Коррупцияга қарши конвенциясига кўра, оммавий мансабдор шахсларни машғулотлар, инвестициялар, активлар ҳамда муҳим совғалар тўғрисидаги декларацияларни тақдим этишга мажбур қиладиган ҳолатлар белгиланиши лозим.
Ўзбекистон ушбу Конвенцияни 2008 йил 7 июлда ратификация қилган.
Унда жиноятчиликка, шу жумладан, коррупцияга қарши кураш бўйича икки томонлама ҳукуматлараро ва идоралараро келишувлар тузилган ва коррупцияга қарши кураш бўйича қабул қилинган халқаро ҳужжатлар тасдиқланган.
Бундан ташқари, «Давлат фуқаролик хизмати тўғрисида»ги қонун лойиҳасига давлат хизматида совға олиш-бериш, шунингдек, манфаатлар тўқнашувини тартибга солиш бўйича ишлаб чиқилган «Совға сиёсати» номли алоҳида боб киритилди.
Совға сиёсатини белгилашда қандай омилларга эътибор қаратилиши лозим?
Британиялик эксперт Скотт Филостин совғаларнинг коррупция хавфи сифатида ёритилган илмий мақоласида совғаларнинг коррупциядан фарқли жиҳатларини аниқлашда қуйидаги тартибларга риоя қилишни таъкидлаган:
Жумладан, коррупцияга қарши курашиш сиёсати совғаларнинг аниқ миқдори, қандай тартибда ва кимларга тақдим этилиши ёки қабул қилиниши, совға нималардан ташкил топиши ва бошқа шу каби аниқ нормаларни ўз ичига олади.
Бунда мазкур қоидалар совғаларни қабул қилиниши ва тақдим этилишини чекламайди ёки батамом тақиқламайди, балки совғаларнинг миқдори ва уларни олиш муайян нормалар билан тартибга солинади.
Булар раҳбар-ходимларнинг ўрнатилган ички тартиб-қоидаларга риоя этувчи превентив чоралар ҳисобланади.
Шунингдек, экспертнинг таъкидлашича, совға сиёсатининг асосий вазифаси коррупция предмети ва совға ўртасидаги чегарани аниқ белгиланиб берилишида намоён бўлади.
Шунингдек, хорижий давлатларда ҳам совғалар берилиши билан боғлиқ қоидалар белгиланган.
Жумладан, Германияда давлат хизматчиларига совға сифатида тақдим этилган моддий қийматликлар миқдори 25 евродан ошса аукцион орқали сотилади.
25 еврогача бўлган кичик қийматли буюмлар совға сифатида берилиши мумкин.
Парламент аъзоси ўз мандати юзасидан меҳмон ёки мезбон сифатида олган совғанинг қиймати 200 евродан ошса парламент раисига декларация тақдим этади.
Агар совға унга мақбул бўлса, Федерал касса идорасига эквивалент товон пули эвазига совғани сақлаб қолиш учун ариза бериши мумкин.
Германияда пул маблағларини қабул қилиш мутлақо мумкин эмас ва бу белгиланган тартибда жавобгарликка сабаб бўлади.
Японияда юқори лавозимли амалдорларнинг 5 минг иенадан юқори бўлган қийматдаги совғалар, хайрия ва ҳоказоларни олганлиги ҳақида ҳисобот бериш мажбурияти юклатилган.
Словенияда давлат хизматчиси 75 еврогача бўлган миқдордаги совғани қабул қилиши мумкин бўлади. Совға айнан бир шахс томонидан тақдим этилаётганда, 1 календарь йили давомида 150 евродан ошмаслиги керак.
Ҳар бир ходим томонидан қабул қилинган совға тўғрисида комплаенс хизматига хабар берилиши шарт. Агарда совғанинг қиймати ўрнатилган миқдордан ошган тақдирда, мазкур совға компания мулкига айланиши лозимлиги кўрсатиб ўтилган.
Россияда давлат хизматчиси ўз хизмат вазифаларини бажариши муносабати билан жисмоний ва юридик шахслардан мукофотлар олиши тақиқланади.
Расмий маросимлар, хизмат сафарлари ва бошқа расмий тадбирлар муносабати билан давлат хизматчиси олган совғалари Россия мулки деб тан олинади ва давлат органи ёки маҳаллий давлат ҳокимияти органи қарорига билан давлат хизматчисига берилади.
Хорижий давлатлар тажрибасидан келиб чиқиб, қонунчиликда совғалар билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиш Ўзбекистонда коррупцияга қарши курашиш сиёсатини янги босқичга олиб чиқади.
Шунингдек, «ниқобланган» коррупция кўринишларига барҳам беришга, давлат хизматчиларини ҳалоллик, адолатлилик ва қонунийлик тамойилларига асосан фаолият юритишига «кафолат» бўлади.
Адлия вазирлиги ҳузуридаги Ҳуқуқий сиёсат тадқиқот институти масъул ходими Шоира Аламонова
Изоҳ (0)