Iqlim o‘zgarishi Markaziy Osiyoni cho‘lga aylantirmoqda — AQSh olimlari

AQShning Nebraska-Linkoln universiteti olimlari so‘nggi qirq yil ichida Markaziy Osiyoning ayrim qismlarida cho‘l hududi 100 kilometrga kengayganini ma’lum qildi, deya xabar bermoqda “Phys.org” nashri.

Tadqiqotchilar 1960-yildan 2020-yilgacha bo‘lgan havo harorati va yog‘ingarchilik ma’lumotlaridan foydalanib, Markaziy Osiyoni 11 iqlim tipiga bo‘ldi.

Shuningdek, o‘tgan asrning oxiridan boshlab cho‘l iqlimi deb tasniflangan hudud shimoliy O‘zbekiston va Qirg‘iziston, janubiy Qozog‘iston va Xitoyning shimoli-g‘arbiy qismidagi Jung‘or havzasi atrofida sharqqa va shimolga tomon 100 kilometrga kengaygani aniqlangan.

Bundan tashqari, olimlar bu sezilarli kengayish qo‘shni iqlim zonalariga domino ta‘sirini o‘tkazganini va ular ham qurg‘oqchilikka uchraganini ta‘kidladi.

1990 va 2020-yillar oralig‘ida ba’zi hududlarda o‘rtacha yillik harorat 1960 va 1979-yillardagiga qaraganda kamida 5 darajaga issiqroq, yoz quruqroq bo‘lib, yog‘ingarchilik asosan qishda bo‘lgan.

Vaqt o‘tishi bilan haroratning oshishi va yog‘ingarchilikning kamayishi o‘simliklar dunyosida issiqroq, quruqroq sharoitga moslashgan turlar hukmron bo‘lishiga olib keladi, deydi ekolog va tadqiqot hammuallifi Jefri Dyuks.

“Bu cho‘l yoki o‘tloqlarga bog‘liq bo‘lgan hayvonlarning oziqlanishiga ta’sir qiladi. Ba’zi hududlarda uzoq muddatli qurg‘oqchilik yer o‘lik tuproqqa aylanmaguncha uning unumdorligini pasaytiradi — deya qo‘shimcha qiladi Dyuks.

Jamoa, shuningdek, mintaqaning tog‘li hududlarda ham boshqacha vaziyatni topdi.

Xitoyning shimoli-g‘arbiy qismidagi Tyan-Shan tog‘ tizmasida haroratning ko‘tarilishi, yog‘ingarchilikning kuchayishi qor shaklida emas, yomg‘ir shaklida yuz berdi.

Yer va iqlim bo‘yicha mutaxassis va tadqiqotning yetakchi muallifi Si Xuning so‘zlariga ko‘ra, haroratning oshishi va yog‘ingarchilikning ko‘payishi muzning yuqori balandliklarda erishiga hissa qo‘shmoqda, bu esa bu diapazondagi muzliklar qisqarishining misli ko‘rilmagan tezligini anglatishi mumkin.

Olimlarning tushuntirishicha, qor yog‘ishining kamayishi sabab Markaziy Osiyodagi muzliklar yo‘qolgan muzning o‘rnini bosa olmaydi, bu esa kelajakda odamlar va ekinlarga kamroq erigan suv oqib kelishini bildiradi.

“Tog‘-kon sanoati va qishloq xo‘jaligi kabi inson omili ham cho‘llanishga yordam beradi. Shuning uchun Markaziy Osiyo hukumatlari barqaror qishloq xo‘jaligi va urbanizatsiyaga e’tibor qaratishi kerak” — deydi Buyuk Britaniyaning Oksford universiteti geografi Troy Sternberg.