O‘zbekistonda oilali erkaklar bo‘ydoqlarga nisbatan ko‘proq maosh olishi aniqlandi

Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) ish haqining ta’lim darajasiga bog‘liq holda ortib borishini o‘rganib chiqdi.

Qayd etilishicha, PMTI ekspertlari rasmiy ta’lim darajalarining ish haqiga ta’sirini, iqtisodiyot sohalari va ta’lim darajalari bo‘yicha empirik baholashga qaratilgan tadqiqot o‘tkazgan. Tadqiqotdan maqsad — O‘zbekistonda ta’limning nisbatan yuqoriroq darajasidagi diplom egalari mehnat bozori ishtirokchisiga aylangach, sarflagan vaqti va kuchini oqlaydigan kompensatsiya olyaptimi, degan savolga ilmiy asoslangan javoblar olish.

Natijalarga ko‘ra, O‘zbekistonda ish haqidagi ustama fan doktori (yoki DSc) ilmiy unvoni uchun 61 foizdan, PhD yoki fan nomzodi uchun 41 foizdan yuqori ekani aniqlangan. Shuningdek, bakalavr bosqichining imtiyozli diplomiga ega xodimlar mehnat bozorida oddiy diplom sohiblariga qaraganda 8,5 foiz ko‘proq maosh oladi. Ushbu tadqiqot yuqori ta’lim darajasiga ega bo‘lish uchun sarflangan vaqt va kuch o‘zini oqlanishini tasdiqlagan.

O‘zbekistonda ta’limning yuqoriroq bosqichlari keltiradigan iqtisodiy manfaatni baholash uchun PMTI mutaxassislari 18 yoshdan katta fuqarolar ishtirokida “Ta’limning daromadga ta’siri” mavzusida onlayn so‘rov o‘tkazgan. Unda asosan ijtimoiy tarmoqlardan faol foydalanuvchi tasodifiy respondentlar qatnashgan. Mamlakatning turli hududlaridan onlayn tartibida jami 1152 ta (61 foiz erkaklar, 39 foiz ayollardan) javob olingan. Tadqiqotda 906 ta so‘rovnomaning natijasi baholangan. Ta’limning iqtisodiy manfaati “Minserning daromadlar tenglamasi” asosida tahlil qilingan.

Baholash natijalariga ko‘ra, O‘zbekistonda har bir qo‘shimcha ta’lim yili ish haqining o‘rtacha 10 foiz oshishiga imkoniyat yaratadi. Bu ko‘rsatkich YUNЕSKOning bahosiga mos keladi. DSc yoki fan doktori ilmiy unvoniga ega va iqtisodiyotda band bo‘lganlar o‘rta hisobda 61 foiz, PhD yoki fan nomzodlari esa o‘zlaridan oldingi ta’lim darajasiga ega xodimlarga nisbatan 41 foiz ko‘proq maosh oladi.

Imtiyozli diplomga ega respondentlar (bakalavr bosqichi bitiruvchilari yoki Bolon tizimiga o‘tilgunga qadar OTMlarning bitiruvchilari) mehnat bozorida oddiy diplom sohiblariga nisbatan 8,5 foiz ko‘proq maosh oladi.

So‘rovda ishtirok etganlar orasida iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha kompyuter texnologiyalari sohasida band bo‘lganlarning o‘rtacha oylik maoshi eng yuqori ekanli ma’lum bo‘lgan. Ular ta’lim darajasi va uning davomiyligiga qarab boshqa tarmoqlarda band bo‘lganlarga nisbatan 28 foizdan 37 foizgacha ko‘proq ish haqi oladi.

Iqtisodchilar 24—37 foiz, moliyachilar 29—30 foiz, professional va ilmiy-texnik faoliyat (yuridik, konsalting, buxgalteriya va professional xizmatlar) bilan shug‘ullanuvchilarning o‘rtacha oylik maoshi 27—38 foiz ko‘p ekani oydinlashgan. Davlat boshqaruvi va mudofaa yo‘nalishlarida band bo‘lganlar o‘z mehnati evaziga 25—31 foiz ko‘proq maosh oladi. Sanoat tarmog‘i vakillari 22—24 foiz, qurilish sohasi vakillari esa 25 foiz ko‘p ish haqi olishi aniqlangan.

Iqtisodiyotda erkaklarning maoshi ayollarnikiga nisbatan yuqori. Shu bilan birga, har bir qo‘shimcha ta’lim yili ayollarning daromadini 11 foizga, erkaklarnikini 8,7 foizga oshiradi. Oilali erkaklar bo‘ydoqlarga nisbatan 16 foiz ko‘proq maosh olsa, turmush qurganidan so‘ng ayollarning maoshi 27 foizga kamayishi kuzatiladi. Poytaxt mehnat bozorida band bo‘lganlarning ish haqi boshqa hududlardagi ish haqiga nisbatan 23—24 foiz yuqoriroq.

Ta’lim darajasi turlicha bo‘lgan respondentlarning oylik maoshi o‘rtasidagi tafovut tahsil olayotganlar va ularning oilalariga oila a’zosining ta’lim olishi uchun sarmoya kiritish bo‘yicha to‘g‘ri qaror qabul qilishda yordam beradi.

PMTI ekspertlari tadqiqotning keyingi bosqichida zarur bilim, mahorat va yuqori malakaga ega bo‘lib, ma’lum bir kasbni egallash uchun qancha miqdorda sarmoya kiritish zarurligini hisoblash imkonini beradigan kalkulyatorni ishlab chiqishni rejalashtirmoqda.