Energetika vazirligi O‘zbekistonda 1 litr Ai-91 benzini narxi 8100 so‘mga chiqqani ijtimoiy tarmoqlarda keng muhokamaga sabab bo‘layotganiga munosabat bildirdi.
Ma’lum qilinishicha, Prezident va Vazirlar Mahkamasining tegishli qarorlari bilan O‘zbekistonda avtomobil benzini chakana narxlarini davlat tomonidan tartibga solish bekor qilingan va ushbu mahsulotlarni neftni qayta ishlash zavodlari tomonidan sotish faqat birja savdolari orqali amalga oshirilishi belgilangan. Jumladan:
- 2017-yil 15-noyabrdan boshlab Ai-92, Ai-93, Ai-95 va Ai-98 markali;
- 2019-yil 15-avgustdan boshlab Ai-91 markali;
- 2020-yil 1-maydan boshlab Ai-80 markali.
Respublikada Buxoro neftni qayta ishlash zavodidan tashqari birja savdolarida 10 dan ortiq sotuvchilar avtobenzin mahsulotini taklif etmoqda. Hozirda avtomobillarga yonilg‘i quyish shoxobchalarida (AYoQSh) mahalliy neft mahsulotlari bilan bir qatorda import qilinayotgan avtobenzinlarning ichki bozorda realizatsiyasi tobora ortib bormoqda.
“O‘zbekneftgaz” AJ tomonidan ishlab chiqarilayotgan avtobenzinning asosiy qismi, ya’ni 78 foizidan ortig‘i Ai-80 markali avtobenzini hisoblanadi.
“Aholi qatlamini ijtimoiy himoya qilish maqsadida, jahonda neftning kotirovkasi 15-20 foizga oshishiga qaramasdan ‘O‘zbekneftgaz’ AJ Ai-80 avtobenzinning narxini mahsulotni ichki bozorga katta hajmda realizatsiya (intervensiya) qilish hisobiga bir maromda ushlab turilmoqda”, — deyiladi xabarda.
Ma’lumot uchun, 1 barrel 80 AQSh dollar bo‘lganda, 1 litr yuqori oktanli (91-95) avtobenzini o‘rtacha 8 900 so‘mni tashkil qiladi.
“Shuni alohida qayd etish lozimki, bozor tamoyillariga o‘tish yuzasidan qabul qilingan qator qarorlar o‘z samarasini ko‘rsatmoqda hamda respublikada avtobenzin taqchilligi muammosi hal etilishiga va ichki bozorni tayyor neft mahsulotlari bilan ta’minlashga erishilmoqda”, — deya ta’kidlanadi xabarda.
Shu bilan birga, Ai-91, Ai-92, Ai-95 markali avtobenzinlarning asosiy hajmi import xomashyosidan ishlab chiqariladi yoki tayyor holda bozor konyunkturasidan kelib chiqib jahon kotirovkalariga bog‘langan holda import qilinadi. Shuning hisobiga ushbu markali avtobenzinlarning narxi bozor iqtisodiyoti tamoyillari hamda jahon kotirovkalariga bog‘langan holda erkin shakllantiriladi.
Iqtisodchi Otabek Bakirovning yozishicha, O‘zbekistonda benzin narxi oshishda davom etadi. “Chunki bunga sabablar juda ko‘p. Gap faqat neft narxining oshib borayotganidagina emas”, — deydi u va buning sabablarini keltirib o‘tgan.
Birinchi sabab — importga, demakki kurs o‘zgarishlariga ham bog‘liq. Rasmiy statistikaga ko‘ra, 2021-yilning 8 oyi davomida 281,6 million litr benzin import qilingan. Mamlakatda esa 729,4 ming tonna benzin ishlab chiqarilgan, litrga o‘tkazilgan bu 984,7 million litr atrofida bo‘ladi. Boshqacha aytganda, iste’moldagi benzinning 22 foizdan ziyodi import. Yuqori oktanli benzin (92 va undan yuqori) importi ulushi bundan ham yuqori. Ayni vaqtda O‘zbekistondagi benzinning ham asosiy qismi import neft hisobiga ishlab chiqariladi (8 oyda 612,8 million dollarlik neft mahsulotlari import qilingan, tarkibi ochiqlanmagan).
Ikkinchi va eng asosiy sabab — raqobat muhitining yo‘qligi. Benzinning eng asosiy importchisi ham, yagona ishlab chiqaruvchisi ham, ulgurji va chakana sotuvchisi ham monopolist “O‘zbekneftegaz” hisoblanadi. Ya’ni barcha zanjirlarda kompaniyaning monopol mavqei saqlanib qolgan. Ochiq benzin bozori va “O‘zbekneftegaz”dan bo‘lak boshqa jiddiy mustaqil o‘yinchi haligacha paydo bo‘lgani yo‘q. Shuning uchun jahon bozorida neft narxi oshsa, “O‘zbekneftegaz” bundan ortiq darajada narx oshirish bilan javob beradi, agar neft narxi tushsa, yo narx kamroq pasayadi yoki umuman pasaymaydi.
Uchinchi sabab — bu soliqchilik. Benzin iste’molchilarga yetib borguncha turli ko‘rinishlarda eng ko‘p soliq qo‘shiladigan tovar. Chunki qoida tariqasida benzin narxi elastikligi uncha yuqori emas. Benzin narxi oshishi proporsional tarzda iste’molni kamaytirmaydi.
Telegram’dagi “Kurbanoff.net” kanali muallifi esa modomiki benzin narxi oshishi neft narxi oshishi bilan bog‘liq ekan, unda neft narxi tushishini kutishdan boshqa umid yo‘qligiga ishora qilgan.
Avvalroq O‘zbekistonda benzin import qilish 3,2 barobarga oshgani to‘g‘risida xabar berilgandi. Mamlakatga 2021-yilning yanvar—avgust oylarida qiymati 100 millon dollarga teng bo‘lgan 281,6 million litr avtomobil benzini import qilingan.
Izoh (0)