Энергетика вазирлиги Ўзбекистонда 1 литр Аи-91 бензини нархи 8100 сўмга чиққани ижтимоий тармоқларда кенг муҳокамага сабаб бўлаётганига муносабат билдирди.
Маълум қилинишича, Президент ва Вазирлар Маҳкамасининг тегишли қарорлари билан Ўзбекистонда автомобиль бензини чакана нархларини давлат томонидан тартибга солиш бекор қилинган ва ушбу маҳсулотларни нефтни қайта ишлаш заводлари томонидан сотиш фақат биржа савдолари орқали амалга оширилиши белгиланган. Жумладан:
- 2017 йил 15 ноябрдан бошлаб Аи-92, Аи-93, Аи-95 ва Аи-98 маркали;
- 2019 йил 15 августдан бошлаб Аи-91 маркали;
- 2020 йил 1 майдан бошлаб Аи-80 маркали.
Республикада Бухоро нефтни қайта ишлаш заводидан ташқари биржа савдоларида 10 дан ортиқ сотувчилар автобензин маҳсулотини таклиф этмоқда. Ҳозирда автомобилларга ёнилғи қуйиш шохобчаларида (АЁҚШ) маҳаллий нефть маҳсулотлари билан бир қаторда импорт қилинаётган автобензинларнинг ички бозорда реализацияси тобора ортиб бормоқда.
«Ўзбекнефтгаз» АЖ томонидан ишлаб чиқарилаётган автобензиннинг асосий қисми, яъни 78 фоизидан ортиғи Аи-80 маркали автобензини ҳисобланади.
«Аҳоли қатламини ижтимоий ҳимоя қилиш мақсадида, жаҳонда нефтнинг котировкаси 15-20 фоизга ошишига қарамасдан ‘Ўзбекнефтгаз’ АЖ Аи-80 автобензиннинг нархини маҳсулотни ички бозорга катта ҳажмда реализация (интервенсия) қилиш ҳисобига бир маромда ушлаб турилмоқда», — дейилади хабарда.
Маълумот учун, 1 баррель 80 АҚШ доллар бўлганда, 1 литр юқори октанли (91-95) автобензини ўртача 8 900 сўмни ташкил қилади.
«Шуни алоҳида қайд этиш лозимки, бозор тамойилларига ўтиш юзасидан қабул қилинган қатор қарорлар ўз самарасини кўрсатмоқда ҳамда республикада автобензин тақчиллиги муаммоси ҳал этилишига ва ички бозорни тайёр нефть маҳсулотлари билан таъминлашга эришилмоқда», — дея таъкидланади хабарда.
Шу билан бирга, Аи-91, Аи-92, Аи-95 маркали автобензинларнинг асосий ҳажми импорт хом ашёсидан ишлаб чиқарилади ёки тайёр ҳолда бозор конюнктурасидан келиб чиқиб жаҳон котировкаларига боғланган ҳолда импорт қилинади. Шунинг ҳисобига ушбу маркали автобензинларнинг нархи бозор иқтисодиёти тамойиллари ҳамда жаҳон котировкаларига боғланган ҳолда эркин шакллантирилади.
Иқтисодчи Отабек Бакировнинг ёзишича, Ўзбекистонда бензин нархи ошишда давом этади. «Чунки бунга сабаблар жуда кўп. Гап фақат нефть нархининг ошиб бораётганидагина эмас», — дейди у ва бунинг сабабларини келтириб ўтган.
Биринчи сабаб — импортга, демакки курс ўзгаришларига ҳам боғлиқ. Расмий статистикага кўра, 2021 йилнинг 8 ойи давомида 281,6 миллион литр бензин импорт қилинган. Мамлакатда эса 729,4 минг тонна бензин ишлаб чиқарилган, литрга ўтказилган бу 984,7 миллион литр атрофида бўлади. Бошқача айтганда, истеъмолдаги бензиннинг 22 фоиздан зиёди импорт. Юқори октанли бензин (92 ва ундан юқори) импорти улуши бундан ҳам юқори. Айни вақтда Ўзбекистондаги бензиннинг ҳам асосий қисми импорт нефть ҳисобига ишлаб чиқарилади (8 ойда 612,8 миллион долларлик нефть маҳсулотлари импорт қилинган, таркиби очиқланмаган).
Иккинчи ва энг асосий сабаб — рақобат муҳитининг йўқлиги. Бензиннинг энг асосий импортчиси ҳам, ягона ишлаб чиқарувчиси ҳам, улгуржи ва чакана сотувчиси ҳам монополист «Ўзбекнефтегаз» ҳисобланади. Яъни барча занжирларда компаниянинг монопол мавқеи сақланиб қолган. Очиқ бензин бозори ва «Ўзбекнефтегаз»дан бўлак бошқа жиддий мустақил ўйинчи ҳалигача пайдо бўлгани йўқ. Шунинг учун жаҳон бозорида нефть нархи ошса, «Ўзбекнефтегаз» бундан ортиқ даражада нарх ошириш билан жавоб беради, агар нефть нархи тушса, ё нарх камроқ пасаяди ёки умуман пасаймайди.
Учинчи сабаб — бу солиқчилик. Бензин истеъмолчиларга етиб боргунча турли кўринишларда энг кўп солиқ қўшиладиган товар. Чунки қоида тариқасида бензин нархи эластиклиги унча юқори эмас. Бензин нархи ошиши пропорсионал тарзда истеъмолни камайтирмайди.
Telegram’даги «Kurbanoff.net» канали муаллифи эса модомики бензин нархи ошиши нефть нархи ошиши билан боғлиқ экан, унда нефть нархи тушишини кутишдан бошқа умид йўқлигига ишора қилган.
Аввалроқ Ўзбекистонда бензин импорт қилиш 3,2 баробарга ошгани тўғрисида хабар берилганди. Мамлакатга 2021 йилнинг январь—август ойларида қиймати 100 миллон долларга тенг бўлган 281,6 миллион литр автомобиль бензини импорт қилинган.
Изоҳ (0)