Oylar sultoni — Ramazon: Hayit kuni odoblari

“Daryo” internet-nashri va O‘zbekiston musulmonlari idorasining “Muslim.uz” portali o‘zaro hamkorlikda muborak oyga bag‘ishlangan “Oylar sultoni — Ramazon” loyihasini taqdim etadi.

Loyiha doirasida taniqli ulamolar va diniy soha xodimlari mohi Ramazon fazilati to‘g‘risidagi oyati karimalar, hadisi shariflar sharhi hamda ro‘za tutish bilan bog‘liq savollarga javob beradi.

Navbatdagi suhbat O‘zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo bo‘limi bosh mutaxassisi Abdulatif Tursunov bilan uyushtirildi.

Hayit kuni odoblari

Sho‘rolar davrida xalqimiz boshqa ko‘plab qadriyatlari qatori Hayit kunlarini rasman bayram qilish huquqidan ham mahrum qilingan edi. Yurtimiz o‘z mustaqilligini e’lon qilgan kundan boshlab ko‘plab milliy-diniy qadryatlarimiz qayta tiklandi.

Dinimizda bir yilda ikki kun — Ramazon Hayiti va Qurbon Hayiti kunlarini mo‘min-musulmonlar uchun bayram kuni etib belgilangan. Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Madinaga kelganlarida madinaliklarning ko‘ngilochar ikki kunlari bor edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: ‘Bu qanday kunlar?’, deb so‘radilar. Ular: ‘Johiliyatda bu kunlari ko‘ngillarimizni xush qilardik’, deyishdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: ‘Alloh taolo bu ikki kunni ulardan ham yaxshi qurbonlik va fitr kunlariga almashtirdi’, dedilar” (Imom Abu Dovud va Imom Ahmad rivoyatlari).

Ushbu hadisdagi “fitr kuni”dan murod — Ramazon Hayiti kunidir.

Qurbon Hayiti va Ramazon Hayiti kunlarida har bir musulmon o‘z xursandchiligi, saxovati va yuksak odob-axloqini har qachongidan ko‘ra ko‘proq izhor qilishi kerak. Shuning uchun ulamolarimiz mazkur bayram kunlarida musulmon kishi uchun zarur bo‘lgan ba’zi amallarni tavsiya qilganlar. Jumladan, quyidagi amallar Hayit kunlari mustahab sanaladi:

• Hayit kunidan avvalgi tunni ibodat, duo va zikrlar bilan bedor o‘tkazish

Hayit kuniga o‘tar kechaning ham o‘ziga yarasha fazilati bor. Uni butunlay yoki bir qismini, xususan, kechasining uchinchi qismini Qur’on tilovati, zikr, tasbih va nafl namozlar bilan bedor o‘tkazish ko‘plab yaxshiliklarga, ulkan savoblarga sabab bo‘ladi. Hadisda: “Kim ikki Iyd kechalarini Allohdan savob umidida qoim qilsa, qalblar o‘ladigan kunda uning qalbi o‘lmas”, deyilgan.

• Hayit namoziga chiqish oldidan g‘usl qilish, misvok ishlatish, xushbo‘ylik surish

Islom poklik dini. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘zlarining bir hadislarida: “Poklik iymonning yarmidir”, deganlar. Xususan, ibodatlar oldidan, ko‘pchilik jamoat to‘planadigan joylarga borishdan oldin g‘usl qilish, misvok orqali tishlarni tozalash dinimizda alohida ta’kidlangan. Rivoyat qilinishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Hayit namozi oldidan g‘usl qilar va misvok orqali tishlarini poklar ekanlar.

• Chiroyli yangi kiyim kiyish (yangisi bo‘lmasa, kiyimlarining eng yaxshisini kiyish)

Bu ham Alloh bayram qilib bergan kunni nishonlash, uni qadrlash ramzi hisoblanib, Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning sunnatlaridandir. Xalqimiz qadimdan ushbu sunnatni go‘zal tarzda amalga oshirib kelgan. Hayit arafalarida kiyim-kechak bozorlarimizda savdo-sotiq qizg‘in avjiga chiqishi ham shundan. Bu ishda Alloh taolo bergan ne’matlarga shukr qilish bor. Ammo, shuni ham unutmaslik lozimki, ayollarning ziynatlanishlari shariat doirasida va mahramlar davrasida bo‘lishi kerak.

• Fitr sadaqasi zimmasiga vojib bo‘lgan kishi uni Hayit namoziga chiqishdan oldin ado etishi

Fitr sadaqasi ro‘zaga bog‘liq sadaqalardan bo‘lib, har bir jon uchun ikki kilo bug‘doy qiymatida beriladi. Ibn Umar raziyallohu anhumo aytadilar: “Rasululloh sallallohu alayhi vasallam fitr sadaqasini xurmodan bir so’, arpadan bir so’ miqdorida musulmonlardan qulga ham, hurga ham, erga ham, ayolga ham, kichikka ham, kattaga ham farz qildilar. Uni odamlar namozga chiqishidan oldin ado etishga amr qildilar” (Imom Buxoriy rivoyati).

Ulamolarimiz: “Fitr sadaqasini xurmo yoki arpa yoki bug‘doyning o‘zidan yoxud ularning qiymatidan berish mumkin”, deganlar. Shundan kelib chiqib, O‘zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo hay’ati tomonidan fitr sadaqasi milliy pul birligimiz (so‘m)da qanchaga to‘g‘ri kelishi har yili e’lon qilinadi. Bu yilgi fitr sadaqasining miqdori:

• bug‘doydan (2 kilo) 10 ming so‘m;
• arpadan (4 kilo) 14 ming so‘m;
• mayizdan (2 kilo) 80 ming so‘m;
• xurmodan (4 kilo) 140 ming so‘m

deb belgilandi.

Fitr sadaqasini ado etmoqchi bo‘lgan kishi o‘zining imkoniyatidan kelib chiqib, ushbu summalardan birini miskin va faqirlarga berishi mumkin bo‘ladi. Fitr sadaqasini berish zakotga qodir kishilarga vojib, boshqalarga ixtiyoriy hisoblanadi. Uni Ramazon oyi davomida berish ham joiz, ammo afzali Hayit namozga chiqishdan oldin berishdir.

• Masjidga chiqishdan oldin biror narsa tanovul qilish

Ramazon Hayitida, Qurbon Hayitiga aks o‘laroq, namozga chiqishdan oldin biror narsa yeb olish ham Ramazon Hayitining odoblaridan sanaladi. Anas raziyallohu anhu: “Nabiy sallallohu alayhi vasallam Ramazon Hayiti kuni bir necha xurmo yemasdan turib (namozga) chiqmas edilar. Xurmoni toq yer edilar”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).

• Masjidga ketishda takbir aytish. Ramazon Hayitida maxfiy, Qurbon Hayitida esa ovoz chiqarib takbir aytiladi

Takbir aytish deganda “Allohu akbar” deyish tushuniladi. Ibn Mas’ud raziyallohu anhudan naql qilingan quyidagi takbirni aytish takbirning yanada mukammal ko‘rinishi sanaladi: “Allohu akbar! Allohu akbar! Laa ilaaha illalloh! Vallohu akbar! Allohu akbar! Va lillaahil hamd”.

• Hayit namozini ado etgandan keyin ota-ona, qarindosh-urug‘lar va yaqinlarni ziyorat qilish

Hayit kunlari silai rahm qilish, qarindosh-urug‘, quda-andalarni ziyorat qilish har qachongidan ham ko‘ra ta’kidlangan bo‘lib, savobi ko‘proq bo‘ladi. Abu Hurayra raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Nabiy sallallohu alayhi vasallam: “Kimni rizqini kengaytirilishi va ajalini ortga surilishi masrur qilsa, qarindoshlariga silai rahm qilsin”, deganlar.

Shuningdek, uzoqlashib ketgan qarindoshlar bilan, ayrim arazlashgan do‘st-yaqinlar bilan Hayit bahonasida aloqalarni tiklash, yarashib olish lozim. Zero, silai rahmni uzgan yoki musulmon birodariga gina qilgan kishilarga fazilatli kunlarning yaxshiligi yetmasligi haqida rivoyatlar bor. Shuningdek, Hayit kuni yetimlar, miskinlar, faqirlar hamda muhtojlarga yordam qo‘lini cho‘zish, ularning holidan xabar olish va mehr ko‘rsatish ham targ‘ib qilingan amallardan sanaladi.

Ramazon Hayiti bayramini mazkur odoblarga rioya qilgan holda o‘tkazsak, ushbu ulug‘ kunni munosib nishonlab, ko‘plab ajru savoblarni qo‘lga kiritamiz. Shu bilan birga xalqimiz orasida ezgulik, mehr-oqibat bardavom bo‘lishiga hissa qo‘shgan bo‘lamiz.