Ойлар султони — Рамазон: Ҳайит куни одоблари

«Дарё» интернет-нашри ва Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг «Muslim.uz» портали ўзаро ҳамкорликда муборак ойга бағишланган «Ойлар султони — Рамазон» лойиҳасини тақдим этади.

Лойиҳа доирасида таниқли уламолар ва диний соҳа ходимлари моҳи Рамазон фазилати тўғрисидаги ояти карималар, ҳадиси шарифлар шарҳи ҳамда рўза тутиш билан боғлиқ саволларга жавоб беради.

Навбатдаги суҳбат Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво бўлими бош мутахассиси Абдулатиф Турсунов билан уюштирилди.

Ҳайит куни одоблари

Шўролар даврида халқимиз бошқа кўплаб қадриятлари қатори Ҳайит кунларини расман байрам қилиш ҳуқуқидан ҳам маҳрум қилинган эди. Юртимиз ўз мустақиллигини эълон қилган кундан бошлаб кўплаб миллий-диний қадрятларимиз қайта тикланди.

Динимизда бир йилда икки кун — Рамазон Ҳайити ва Қурбон Ҳайити кунларини мўмин-мусулмонлар учун байрам куни этиб белгиланган. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида мадиналикларнинг кўнгилочар икки кунлари бор эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: ‘Бу қандай кунлар?’, деб сўрадилар. Улар: ‘Жоҳилиятда бу кунлари кўнгилларимизни хуш қилардик’, дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: ‘Аллоҳ таоло бу икки кунни улардан ҳам яхши қурбонлик ва фитр кунларига алмаштирди’, дедилар» (Имом Абу Довуд ва Имом Аҳмад ривоятлари).

Ушбу ҳадисдаги «фитр куни»дан мурод — Рамазон Ҳайити кунидир.

Қурбон Ҳайити ва Рамазон Ҳайити кунларида ҳар бир мусулмон ўз хурсандчилиги, саховати ва юксак одоб-ахлоқини ҳар қачонгидан кўра кўпроқ изҳор қилиши керак. Шунинг учун уламоларимиз мазкур байрам кунларида мусулмон киши учун зарур бўлган баъзи амалларни тавсия қилганлар. Жумладан, қуйидаги амаллар Ҳайит кунлари мустаҳаб саналади:

• Ҳайит кунидан аввалги тунни ибодат, дуо ва зикрлар билан бедор ўтказиш

Ҳайит кунига ўтар кечанинг ҳам ўзига яраша фазилати бор. Уни бутунлай ёки бир қисмини, хусусан, кечасининг учинчи қисмини Қуръон тиловати, зикр, тасбиҳ ва нафл намозлар билан бедор ўтказиш кўплаб яхшиликларга, улкан савобларга сабаб бўлади. Ҳадисда: «Ким икки Ийд кечаларини Аллоҳдан савоб умидида қоим қилса, қалблар ўладиган кунда унинг қалби ўлмас», дейилган.

• Ҳайит намозига чиқиш олдидан ғусл қилиш, мисвок ишлатиш, хушбўйлик суриш

Ислом поклик дини. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг бир ҳадисларида: «Поклик иймоннинг ярмидир», деганлар. Хусусан, ибодатлар олдидан, кўпчилик жамоат тўпланадиган жойларга боришдан олдин ғусл қилиш, мисвок орқали тишларни тозалаш динимизда алоҳида таъкидланган. Ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳайит намози олдидан ғусл қилар ва мисвок орқали тишларини поклар эканлар.

• Чиройли янги кийим кийиш (янгиси бўлмаса, кийимларининг энг яхшисини кийиш)

Бу ҳам Аллоҳ байрам қилиб берган кунни нишонлаш, уни қадрлаш рамзи ҳисобланиб, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидандир. Халқимиз қадимдан ушбу суннатни гўзал тарзда амалга ошириб келган. Ҳайит арафаларида кийим-кечак бозорларимизда савдо-сотиқ қизғин авжига чиқиши ҳам шундан. Бу ишда Аллоҳ таоло берган неъматларга шукр қилиш бор. Аммо, шуни ҳам унутмаслик лозимки, аёлларнинг зийнатланишлари шариат доирасида ва маҳрамлар даврасида бўлиши керак.

• Фитр садақаси зиммасига вожиб бўлган киши уни Ҳайит намозига чиқишдан олдин адо этиши

Фитр садақаси рўзага боғлиқ садақалардан бўлиб, ҳар бир жон учун икки кило буғдой қийматида берилади. Ибн Умар разияллоҳу анҳумо айтадилар: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам фитр садақасини хурмодан бир сў, арпадан бир сў миқдорида мусулмонлардан қулга ҳам, ҳурга ҳам, эрга ҳам, аёлга ҳам, кичикка ҳам, каттага ҳам фарз қилдилар. Уни одамлар намозга чиқишидан олдин адо этишга амр қилдилар» (Имом Бухорий ривояти).

Уламоларимиз: «Фитр садақасини хурмо ёки арпа ёки буғдойнинг ўзидан ёхуд уларнинг қийматидан бериш мумкин», деганлар. Шундан келиб чиқиб, Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво ҳайъати томонидан фитр садақаси миллий пул бирлигимиз (сўм)да қанчага тўғри келиши ҳар йили эълон қилинади. Бу йилги фитр садақасининг миқдори:

• буғдойдан (2 кило) 10 минг сўм;
• арпадан (4 кило) 14 минг сўм;
• майиздан (2 кило) 80 минг сўм;
• хурмодан (4 кило) 140 минг сўм

деб белгиланди.

Фитр садақасини адо этмоқчи бўлган киши ўзининг имкониятидан келиб чиқиб, ушбу суммалардан бирини мискин ва фақирларга бериши мумкин бўлади. Фитр садақасини бериш закотга қодир кишиларга вожиб, бошқаларга ихтиёрий ҳисобланади. Уни Рамазон ойи давомида бериш ҳам жоиз, аммо афзали Ҳайит намозга чиқишдан олдин беришдир.

• Масжидга чиқишдан олдин бирор нарса тановул қилиш

Рамазон Ҳайитида, Қурбон Ҳайитига акс ўлароқ, намозга чиқишдан олдин бирор нарса еб олиш ҳам Рамазон Ҳайитининг одобларидан саналади. Анас разияллоҳу анҳу: «Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазон Ҳайити куни бир неча хурмо емасдан туриб (намозга) чиқмас эдилар. Хурмони тоқ ер эдилар», деганлар (Имом Термизий ривояти).

• Масжидга кетишда такбир айтиш. Рамазон Ҳайитида махфий, Қурбон Ҳайитида эса овоз чиқариб такбир айтилади

Такбир айтиш деганда «Аллоҳу акбар» дейиш тушунилади. Ибн Масъуд разияллоҳу анҳудан нақл қилинган қуйидаги такбирни айтиш такбирнинг янада мукаммал кўриниши саналади: «Аллоҳу акбар! Аллоҳу акбар! Лаа илааҳа иллаллоҳ! Валлоҳу акбар! Аллоҳу акбар! Ва лиллааҳил ҳамд».

• Ҳайит намозини адо этгандан кейин ота-она, қариндош-уруғлар ва яқинларни зиёрат қилиш

Ҳайит кунлари силаи раҳм қилиш, қариндош-уруғ, қуда-андаларни зиёрат қилиш ҳар қачонгидан ҳам кўра таъкидланган бўлиб, савоби кўпроқ бўлади. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимни ризқини кенгайтирилиши ва ажалини ортга сурилиши масрур қилса, қариндошларига силаи раҳм қилсин», деганлар.

Шунингдек, узоқлашиб кетган қариндошлар билан, айрим аразлашган дўст-яқинлар билан Ҳайит баҳонасида алоқаларни тиклаш, ярашиб олиш лозим. Зеро, силаи раҳмни узган ёки мусулмон биродарига гина қилган кишиларга фазилатли кунларнинг яхшилиги етмаслиги ҳақида ривоятлар бор. Шунингдек, Ҳайит куни етимлар, мискинлар, фақирлар ҳамда муҳтожларга ёрдам қўлини чўзиш, уларнинг ҳолидан хабар олиш ва меҳр кўрсатиш ҳам тарғиб қилинган амаллардан саналади.

Рамазон Ҳайити байрамини мазкур одобларга риоя қилган ҳолда ўтказсак, ушбу улуғ кунни муносиб нишонлаб, кўплаб ажру савобларни қўлга киритамиз. Шу билан бирга халқимиз орасида эзгулик, меҳр-оқибат бардавом бўлишига ҳисса қўшган бўламиз.