Turk lirasining devalvatsiyasi O‘zbekistonga qanday ta’sir ko‘rsatishi mumkin?

Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on Markaziy bank rahbari Nasi Agbalni ishdan bo‘shatganidan keyin 22-mart kuni boshlangan savdolardan so‘ng, turk lirasi dollarga nisbatan 15 foizga qadrsizlandi. O‘sha vaqtda lira kursi 8,34 dollarga tushgan, kun davomida esa bir AQSh dollari uchun 7,92 lira ko‘rsatkichini qayd etgan. 19-mart kuni bir turk lirasi 7,19 dollarni tashkil etayotgandi.

26-mart holatiga ko‘ra, dollar kursi, taxminan, 7,99 lirani tashkil etmoqda. Shunday qilib, turk valyutasi Nasi Agbal Markaziy bankka rahbarlik qilgan to‘rt oy davomida erishgan o‘sishini yo‘qotdi. Bu haqda The Bell nashriga tayanib, “Gazeta.uz” xabar berdi.

Nima bo‘ldi?

Turkiya Markaziy banki 18-mart kuni inflyatsiyani ushlab turish maqsadida (hozirda 15,5 foiz) asosiy stavkani 2 pog‘ona ko‘tardi — 17 foizdan 19 foizga va qattiq pul-kredit siyosati zarurligi borasida bayonot bilan chiqdi. Oradan ikki kun o‘tgach, Erdo‘g‘on Agbalga iste’fo berib, Shahob Kavjio‘g‘lini — bank ishi professori va o‘zining partiyadoshini regulyator rahbari etib tayinladi. Shunda u yuqori stavkalar bilvosita yuqori inflyatsiyani keltirib chiqarishi, bu esa prezidentning nuqtayi nazariga mos kelishini ma’lum qildi (va ko‘plab zamonaviy iqtisodiy nazariyalarga zid).

Financial Times’ning yozishicha, Agbalning ishdan bo‘shatilishi ko‘plab mahalliy va xorijiy investorlarni shokka tushirdi, chunki ular ular regulyator sobiq rahbarining Turkiyani yanada konservativ pul-kredit siyosatiga yo‘naltirish to‘g‘risidagi qarorlarini mamnuniyat bilan qabul qilib kelayotgandi.

“Nasi Agbalning Markaziy bankdan chetlatilishi orqali Turkiya institutsional ishonchning so‘nggi yorqin langarlaridan ayrilmoqda. Turkiya tez orada yangi valyuta inqirozi yo‘liga tushib qolishi mumkin”, deydi Société Générale fransuz moliyaviy konglomerati strategi Feniks Kalen.

Agbalning siyosati (o‘sayotgan inflyatsiyaga qarshi kurashda stavkalarni ko‘tarish) yil boshida lirani rivojlanayotgan bozorlar uchun eng jozibador valyutaga aylantirgan va spekulyativ bo‘lsa-da, kapital oqimiga sabab bo‘lgandi. Bloomberg’ning ko‘rsatishicha, Agbal to‘rt oy davomida raislik qilgan vaqtida lira bir dollar uchun 8,5 dan 7 liragacha qimmatlashgan, xorijiy investorlar 4,7 milliard dollarlik turk aksiyalari va obligatsiyalarini xarid qilgan, valyuta svoplari orqali kapital oqimi 14 milliard dollarni tashkil etgan.

Financial Times ma’lumotlariga ko‘ra, Turkiya Markaziy banki rahbariyatining kutilmaganda o‘zgarishi bosim ostida qolgan rivojlanayotgan bozorlarning og‘ir vaqtida sodir bo‘lgan, chunki AQSh dollarida va boshqa rivojlanayotgan mamlakatlardan qarz olish qiymati oshgan. Bundan avval Rossiya va Braziliya inflyatsiyani ushlab qolish maqsadida asosiy stavkalar ko‘tarilganini e’lon qilgandi.

Liraning devalvatsiyasi O‘zbekistonga qanday ta’sir ko‘rsatadi?

O‘zbekiston Markaziy banki turk lirasining devalvatsiyasi va uning o‘zbek so‘miga ehtimoliy ta’sirlari bo‘yicha izoh bergan.

Davlat statistika qo‘mitasining ma’lumotlariga ko‘ra, 1-mart holatiga ko‘ra, Turkiya O‘zbekistonning kattaligi bo‘yicha to‘rtinchi savdo sherigi hisoblanadi (mamlakatlarning umumiy savdo aylanishidagi ulushi 6,2 foiz). Xususan, 2020-yilda Turkiya bilan tashqi savdo aylanmasi 2,1 milliard dollarni tashkil etgan. Turkiyada 1,08 milliard dollarlik tovar va xizmatlar import qilingan bo‘lsa, 1,02 milliard dollarlik eksport amalga oshirilgan.

Bundan tashqari, 2020-yilda Turkiyadan O‘zbekistonga 341 million dollarlik pul o‘tkazmalari amalga oshirilgan, bu umumiy pul o‘tkazmalarining 5,7 foizini tashkil etadi.

Mart boshidan buyon turk lirasining kursi dollarga nisbatan 8,7 foizga qadrsizlandi (1 AQSh dollari uchun 7,43 dan 7,98 liragacha), shu bilan birga, 22-mart kungi kurs tebranishlari 8 foizga yetgan.

Markaziy bankning ta’kidlashicha, turk lirasining keskin devalvatsiyasi, shuningdek, 2020-yilning noyabrida ham kuzatilgan. O‘shanda lira 1 AQSh dollari uchun maksimum 8,53 liragacha devalvatsiyaga uchragan.