“To‘rt harf o‘zgarishini millat tinchligini buzish deb baholash to‘g‘rimikan?”. Adliya vaziri maslahatchisi lotin alifbosidagi islohotlarga qarshi chiqqan tilshunosga javob qaytardi

“‘Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida’gi qonunga o‘zgartirishlar kiritish haqida”gi qonun loyihasi jamoatchilik muhokamasi uchun e’lon qilingani to‘g‘risida xabar berilgandi. Keyinroq filologiya fanlari doktori, professor Baxtiyor Mengliyev lotin alifbosidagi islohotlarga qarshi chiqib, “xatoni tuzatish xatodan qimmatga tushmasligi kerak”ligini aytgandi. Adliya vazirining davlat tili masalalari bo‘yicha maslahatchisi Shahnoza Soatova Mengliyevning bu boradagi fikrlariga javob qaytarib, to‘rtta harfning o‘zgarishini millat tinchligini buzish deb baholamaslikni so‘ragan.

1. Dunyo tillari sun’iy intellekt tiliga aylanib ketayotgani va biz depsinib alifbo deb turganimiz sababi aynan shu hech bir texnika tushunmayotgan noqulay harflar ekanini domla yaxshi biladilar deb o‘ylardim. Chunki to‘rt yildan beri bu gapiriladi va alifboni o‘zgartirishdan boshqa texnik yechim yo‘q.

2. Amaldagi alifboga xalqimiz o‘rganib bo‘lgan, to‘rtta belgi o‘zgarishni qabul qilolmaydimi endi? Xalqimiz biz o‘ylagandan donoroq, noqulay harflarga o‘rgana olmagani uchun yo turk klaviaturasidan foydalanadi, yo w, 4, 6 belgilaridan. Bu joriy alifboga o‘rganish emas-da. To‘rt harf o‘zgartirish millat tinchligini buzish deb baholanishi to‘g‘rimikan? 1929-yilda ota-bobolarimiz arab imlosidan lotinga o‘tganlaridan keyin, 1934-yilda yana bir uni isloh qilib, uchta harfni chiqarib tashlaganlarida buni qanday amalga oshirdilar ekan? Tinchlari buzilganmikan? O‘sha davr matbuotida bu haqida ortiqcha bahslar ham ko‘rinmaydi hozir biz qilayotgandek. Shunchaki, olimlar bir murosaga kelgandilar va millatni ergashtira olgandilar.

3. Alifboni joriy qilish bosqichma-bosqich deyildi. Men joriy etilishining muvaffaqiyatini bu to‘rt harfga emas, avvalo, kirilldan voz kecha olishimizga bog‘liq ko‘raman. Kirilldan voz kecha olsak, to‘rt harf o‘zgarib ketaveradi. Har holda axborot asrida axborot manbalari qaysi alifboda bo‘lsa, shu alifbo keng iste’molda bo‘ladi. Pasport, banner, darslik kabilar o‘zi yangilanish muddati kelganda yangi alifboda chiqaveradi. Biror yilda bu hal bo‘ladigan masala, ayniqsa, texnologiyalarning hozirgi darajasida.

4. Isloh muammolarini ko‘tarib chiqayotganlar to‘g‘risida bunaqa yoppasiga yomon gumon ziyoli insonga xos emas. Aniq bilolmaysiz buni, domla.

Men shu matnni kompyuterda kirillda yozib, transliteratorda lotinga o‘girib joylayapman. Ko‘pchilik shunaqa qiladi alifbo noqulayligidan. Shu lotin alifbosiga o‘tishmi? Bu imitatsiya, bu lotin alifbosiga o‘tishni tormozlaydigan hol aslida.

5. Kafolat haqidagi gap endi po‘pisadan boshqa narsa emas.

6. Islohot muvaffaqiyatsiz yakun topishi haqidagi band umuman asossiz, hech nima ko‘rinib turgani yo‘q.

Ko‘rinayotgani Baxtiyor Mengliyevning nimagadir alifbo islohini istamayotganlari, xolos.

Shahnoza Soatova, adliya vazirining davlat tili masalalari bo‘yicha maslahatchisi