Navbatdagi tahliliy maqolasida “Daryo”ning xalqaro siyosat eksperti, rossiyalik siyosatshunos Mixail Magid AQSh-Turkiya-Rossiya uchligidagi o‘zaro aloqalarining xalqaro munosabatlarga ta’siri haqida fikr yuritadi.
Rossiya va xorij matbuotida doimiy ravishda Turkiyaning Rossiya milliy manfaatlariga zid bo‘lgan g‘oyalari va manfaatlarini ilgari suruvchi, Tog‘li Qorabog‘ va Suriyada tinchlik o‘rnatilishida Rossiyaning rolini pasaytirib ko‘rsatuvchi materiallar chop etib borilmoqda. Ushbu materiallar muallifi Innovatsion rivojlanish instituti islomshunoslik markazi rahbari bo‘lgan K. Semyonovdir. K. Semyonov o‘z bayonotlarida Ozarbayjonning Tog‘li Qorabog‘dagi tajovuzini ochiqchasiga oqlaydi hamda Turkiya olib borayotgan tashqi siyosatning ahamiyati va Rossiyaning xalqaro maydondagi siyosatining samarasizligini targ‘ib qiladi.
Nimalar bo‘lmoqda? O‘ylashimcha, quyidagi holat yuz bermoqda. Rossiyada armanparast va turk-ozarparast lobbilar o‘rtasida kurash ketmoqda. Birinchi guruhning imkoniyatlari juda ko‘p va sabablari aniq, u bilan kuchli medianing aloqasi yaxshi. Ikkinchi guruh esa shuhrati va ta’sir kuchi mazkur imkoniyatlarga qarshilik qila olmaydigan shaxslardan iborat. Ammo qaysidir ma’noda mojaro Rossiyaning ikki yo‘nalishli siyosatini ko‘rsatib beradi.
Rossiya Liviya, Suriya, Janubiy Kavkaz (Ozarbayjon armiyasi Armaniston armiyasini Turkiyaning keng hajmdagi yordami evaziga mag‘lub etgan, vaholanki, Rossiya Armanistonning harbiy ittifoqchisi hisoblanadi) hamda Anqara va Kiyev o‘rtasida qalin harbiy-sanoat borasidagi alyans vujudga kelayotgan Ukrainada Turkiyaga raqib sifatida namoyon bo‘lmoqda. Janubiy Kavkazda Armanistonning tor-mor etilishi Turkiya mazkur hududda mahkam o‘rnashib olishiga imkon yaratdi. Bu esa Rossiyaning mintaqadagi ta’sir monopoliyasiga zarba berib, shimoliy Kavkazni tahdid ostiga qo‘yadi.
Ammo, boshqa tarafdan, Rossiya AQShning oyog‘iga bolta urishni istaydi (AQShning Rossiya kompaniyalari va oligarxlariga qarshi qaratilgan sanksiya siyosatini qiyinlashtirish maqsadida), bu bolta esa Turkiyani NATOdan chiqarib olish yoki AQSh va Turkiya o‘rtasidagi bo‘shliqni yanada chuqurlashtirishdan iborat. Buning uchun Rossiya Turkiya bilan do‘stlashishga, unga C-400 raketalarini sotishga (ikkinchi partiyani yetkazib berish borasida muhokamalar bo‘lib o‘tmoqda), Oqquyuda AES qurishga tayyor. Bularning barchasi bir necha milliard dollar turadi. Rus-turk tovar aylanmasi 25 milliard dollarni tashkil qiladi, davlatlar Suriyadagi ta’sir zonalari bo‘linishida Ostona formati va to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralar olib boradi.
Rossiyaga do‘st bo‘lmagan sobiq prezident Donald Tramp ma’muriyati AQShning Suriya masalalari bo‘yicha maxsus elchisi Jeyms Jeffri zamonida ushbu muammoga yechim topa oldi. Ya’ni u Turkiya va Rossiyani Suriya va Liviyada bir-biriga qarshi qo‘ya oldi (Turkiya Rossiyaning ikki ittifoqchisini mag‘lub etdi: Idlibda Asad, Tripolida Haftar qo‘shinlari turk askarlari tomonidan yakson etildi). Tramp Kongressning Turkiyaga qarshi qaratilgan deyarli barcha sanksiyalarini bloklab qo‘ydi va bu narsa unga Turkiyani Rossiyaga qarshi foydalanishiga imkon berdi. Hozirgi ma’muriyat bunday harakatlarni hozircha amalga oshirmayapti. Unda yangi Jeffri bor, yo‘qligini yoki uning Anqara bilan munosabatlari qanday bo‘lishini bilmaymiz.
Hozircha, Bayden ma’muriyati butun dunyo bilan xuddi qattiqqo‘l o‘qituvchi singari muloqot qilishga qaror qilganga o‘xshaydi. Ular barchaga nima qilish kerakligini uqtirmoqdalar. Xoh Rossiya bo‘lsin, xoh Xitoy, hatto o‘zlarining ittifoqchilari bo‘lgan Hindiston va Saudiya Arabistoniga ham shunday munosabat qilmoqdalar.
Hozircha ular nima uchun bunday qilayotgani hamda o‘z fikrini muxolif va do‘stlariga uqtirishda nimaga suyanayotgani ma’lum emas. Agar AQSh 1990-2000-yillardagi kuch-qudratga ega bo‘lmagan bugungi holatida shunday siyosatni davom ettirsa, u holda XXR, Rossiya, Eron, Turkiya va Pokistondan iborat antiamerika alyansi qarshisida qolishi mumkin. Biroq bu haqda gapirish hali erta, amerikaliklar nima qilishini hozircha bilmaymiz.
Erdo‘g‘onning Kreml uchun noqulay siyosiy panturkistik loyihalari ham bor. Ular sobiq Ittifoq respublikalari bo‘lgan Markaziy Osiyo davlatlari bilan Rossiyaning u yerdagi ta’sirini kamaytirish maqsadida doimiy ravishda aloqalarni yaxshilab borishga qaratilgan. Shubhasiz, Turkiya manfaatlarining Rossiya manfaatlari bilan to‘qnashuvi Liviyadan tortib Ukrainagacha bo‘lgan bir nechta hududda yuz bermoqda. Ammo AQShning aksilturk siyosati natijasida rus-turk alyansi qanchadir muddatga haqiqatga aylanishi mumkin.
Lobbistlar jangiga qaytamiz. Rossiyada lobbistlarning ikki guruhining mavjudligi ma’lum darajada uning tashqi siyosati ikki yo‘nalishli ekanini aks ettiradi. Biroq uning qaysi tarafga qarab o‘zgarishi nafaqat Moskvada, balki Anqara va hatto Vashingtonda ham hal qilinadi. Bu esa har ikkala lobbi guruhlarining taqdiriga ta’sir qiladi.
Muallif fikri tahririyat nuqtayi nazaridan farq qilishi mumkin.
Izoh (0)