Навбатдаги таҳлилий мақоласида «Дарё»нинг халқаро сиёсат эксперти, россиялик сиёсатшунос Михаил Магид АҚШ-Туркия-Россия учлигидаги ўзаро алоқаларининг халқаро муносабатларга таъсири ҳақида фикр юритади.
Россия ва хориж матбуотида доимий равишда Туркиянинг Россия миллий манфаатларига зид бўлган ғоялари ва манфаатларини илгари сурувчи, Тоғли Қорабоғ ва Сурияда тинчлик ўрнатилишида Россиянинг ролини пасайтириб кўрсатувчи материаллар чоп этиб борилмоқда. Ушбу материаллар муаллифи Инновацион ривожланиш институти исломшунослик маркази раҳбари бўлган К. Семёновдир. К. Семёнов ўз баёнотларида Озарбайжоннинг Тоғли Қорабоғдаги тажовузини очиқчасига оқлайди ҳамда Туркия олиб бораётган ташқи сиёсатнинг аҳамияти ва Россиянинг халқаро майдондаги сиёсатининг самарасизлигини тарғиб қилади.
Нималар бўлмоқда? Ўйлашимча, қуйидаги ҳолат юз бермоқда. Россияда арманпараст ва турк-озарпараст лоббилар ўртасида кураш кетмоқда. Биринчи гуруҳнинг имкониятлари жуда кўп ва сабаблари аниқ, у билан кучли медианинг алоқаси яхши. Иккинчи гуруҳ эса шуҳрати ва таъсир кучи мазкур имкониятларга қаршилик қила олмайдиган шахслардан иборат. Аммо қайсидир маънода можаро Россиянинг икки йўналишли сиёсатини кўрсатиб беради.
Россия Ливия, Сурия, Жанубий Кавказ (Озарбайжон армияси Арманистон армиясини Туркиянинг кенг ҳажмдаги ёрдами эвазига мағлуб этган, ваҳоланки, Россия Арманистоннинг ҳарбий иттифоқчиси ҳисобланади) ҳамда Анқара ва Киев ўртасида қалин ҳарбий-саноат борасидаги альянс вужудга келаётган Украинада Туркияга рақиб сифатида намоён бўлмоқда. Жанубий Кавказда Арманистоннинг тор-мор этилиши Туркия мазкур ҳудудда маҳкам ўрнашиб олишига имкон яратди. Бу эса Россиянинг минтақадаги таъсир монополиясига зарба бериб, шимолий Кавказни таҳдид остига қўяди.
Аммо бошқа тарафдан, Россия АҚШнинг оёғига болта уришни истайди (АҚШнинг Россия компаниялари ва олигархларига қарши қаратилган санкция сиёсатини қийинлаштириш мақсадида), бу болта эса Туркияни НАТОдан чиқариб олиш ёки АҚШ ва Туркия ўртасидаги бўшлиқни янада чуқурлаштиришдан иборат. Бунинг учун Россия Туркия билан дўстлашишга, унга C-400 ракеталарини сотишга (иккинчи партияни етказиб бериш борасида муҳокамалар бўлиб ўтмоқда), Оққуюда АЭС қуришга тайёр. Буларнинг барчаси бир неча миллиард доллар туради. Рус-турк товар айланмаси 25 миллиард долларни ташкил қилади, давлатлар Суриядаги таъсир зоналари бўлинишида Остона формати ва тўғридан-тўғри музокаралар олиб боради.
Россияга дўст бўлмаган собиқ президент Дональд Трамп маъмурияти АҚШнинг Сурия масалалари бўйича махсус элчиси Жеймс Жеффри замонида ушбу муаммога ечим топа олди. Яъни у Туркия ва Россияни Сурия ва Ливияда бир-бирига қарши қўя олди (Туркия Россиянинг икки иттифоқчисини мағлуб этди: Идлибда Асад, Триполида Ҳафтар қўшинлари турк аскарлари томонидан яксон этилди). Трамп Конгресснинг Туркияга қарши қаратилган деярли барча санкцияларини блоклаб қўйди ва бу нарса унга Туркияни Россияга қарши фойдаланишга имкон берди. Ҳозирги маъмурият бундай ҳаракатларни ҳозирча амалга оширмаяпти. Унда янги Жеффри бор, йўқлигини ёки унинг Анқара билан муносабатлари қандай бўлишини билмаймиз.
Ҳозирча, Байден маъмурияти бутун дунё билан худди қаттиққўл ўқитувчи сингари мулоқот қилишга қарор қилганга ўхшайди. Улар барчага нима қилиш кераклигини уқтирмоқдалар. Хоҳ Россия бўлсин, хоҳ Хитой, ҳатто ўзларининг иттифоқчилари бўлган Ҳиндистон ва Саудия Арабистонига ҳам шундай муносабат қилмоқдалар.
Ҳозирча улар нима учун бундай қилаётгани ҳамда ўз фикрини мухолиф ва дўстларига уқтиришда нимага суянаётгани маълум эмас. Агар АҚШ 1990-2000 йиллардаги куч-қудратга эга бўлмаган бугунги ҳолатида шундай сиёсатни давом эттирса, у ҳолда ХХР, Россия, Эрон, Туркия ва Покистондан иборат антиамерика альянси қаршисида қолиши мумкин. Бироқ бу ҳақда гапириш ҳали эрта, америкаликлар нима қилишини ҳозирча билмаймиз.
Эрдўғоннинг Кремль учун ноқулай сиёсий пантуркистик лойиҳалари ҳам бор. Улар собиқ Иттифоқ республикалари бўлган Марказий Осиё давлатлари билан Россиянинг у ердаги таъсирини камайтириш мақсадида доимий равишда алоқаларни яхшилаб боришга қаратилган. Шубҳасиз, Туркия манфаатларининг Россия манфаатлари билан тўқнашуви Ливиядан тортиб Украинагача бўлган бир нечта ҳудудда юз бермоқда. Аммо АҚШнинг аксилтурк сиёсати натижасида рус-турк альянси қанчадир муддатга ҳақиқатга айланиши мумкин.
Лоббистлар жангига қайтамиз. Россияда лоббистларнинг икки гуруҳининг мавжудлиги маълум даражада унинг ташқи сиёсати икки йўналишли эканини акс эттиради. Бироқ унинг қайси тарафга қараб ўзгариши нафақат Москвада, балки Анқара ва ҳатто Вашингтонда ҳам ҳал қилинади. Бу эса ҳар иккала лобби гуруҳларининг тақдирига таъсир қилади.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.
Изоҳ (0)