Aholining qarz yuki darajasi iqtisodiy ko‘rsatkichlarga zid — Markaziy bank

Aholining kreditlarga bo‘lgan talabining o‘sishi, umumiy kredit portfelida jismoniy shaxslarga ajratilgan kreditlar ulushining oshishida namoyon bo‘lmoqda va ularning qarz yuki bo‘yicha chuqur tahlil qilish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu haqda Markaziy bankning IV chorak bo‘yicha pul-kredit siyosatiga oid sharhida keltirilgan.

Markaziy bank hisob-kitoblariga ko‘ra, so‘nggi 4 yilda aholining qarz yuki ko‘rsatkichlari sezilarli darajada oshgan.

Jismoniy shaxslarning qarzga xizmat ko‘rsatish koeffitsiyenti (QXKK) 2020-yil yanvar—sentabr oylarida 34 foizni tashkil etgan va 2017-yilga nisbatan 8 foiz bandga yuqori bo‘lgan (2019-yilga nisbatan 1 foiz bandlik o‘sish).

Bundan tashqari, jismoniy shaxslarga ajratilgan kreditlarning yuqori o‘sish sur’atlari va ularning depozitlarga nisbatan ikki barobarga ko‘pligi aholining kredit olish kayfiyatining jamg‘arish kayfiyatiga nisbatan yuqoriligidan dalolat beradi.

Shu bilan birga, 2017-yildan 2020-yil III choragiga qadar uy xo‘jaliklari daromadlarining o‘sishi 1,2 barobarni tashkil etgan bir paytda ularning bank kreditlari bo‘yicha majburiyatlari 3,8 barobarga yoki 37,8 trillion so‘mga oshgan. Kuzatilgan davr mobaynida kredit qarzlarining o‘sishi asosan qarz oluvchilar sonining 2,4 barobarga ko‘payishi hisobiga ta’minlangan va bu umumiy iqtisodiy faol aholining 21 foizini tashkil etgan.

Markaziy bankning ta’kidlashicha, aholining kredit qarzdorligi darajasi g‘arb mamlakatlari bilan taqqoslaganda nisbatan katta emas, biroq iqtisodiy ko‘rsatkichlarga zid: real daromadlarning o‘sishini sekinlashuvi, muddati o‘tgan kreditlarning ortishi, iqtisodiy ko‘rsatkich jadalligining sekinlashuvi va hokazo.

“Aholi kredit olayotganda kredit to‘lovlarining umumiy miqdori to‘g‘risida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lmasligi va kredit bo‘yicha o‘rtacha oylik to‘lovlarining nisbatan kamroq bo‘lib tuyulishiga qaramasdan, butun to‘lov muddati davomida kredit bo‘yicha to‘lovlarning umumiy miqdori sezilarli darajada yuqori bo‘lishi mumkin. Umuman olganda, kredit olish uchun murojaat qilayotganda kelgusidagi pul oqimlari, karantin choralarining kiritilishi davrida kuzatilganidek daromadlarning pasayishi yoki to‘liq yo‘qolishi xatarlari va boshqalarni ham hisobga olish lozim”, — deyiladi hisobotda.

Markaziy bankning qayd etishicha, kreditlar va shaxsiy daromadlarning joriy o‘sish sur’ati saqlanib qolsa, quyidagi xatarlar paydo bo‘lishi mumkin:

• daromadlarning umumiy hajmida kredit to‘lovlari ulushining oshishi natijasida qarzdorlarning moliyaviy ahvolining yomonlashuvi;
• kelgusi daromadlar hajmining yaxshi baholanmaganligi sababli moliyaviy qiyinchiliklarni to‘planishi;
• qarz yukining oshishi va aholining to‘lov qobiliyatining pasayishi sababli bank tizimi kredit portfelidagi muammoli kreditlarning ko‘payishi;
• iste’mol tovarlari va xizmatlariga bo‘lgan talabning vaqtinchalik tiklanishidan so‘ng uzoq muddat foydalaniladigan mahsulotlar ishlab chiqarilishining pasayish ehtimoli va boshqalar.