“Pulni noto‘g‘ri narsaga sarflaymiz, lekin hammasi 100 foiz shaffof bo‘ladi va pulni to‘g‘ri narsaga ishlatamiz, ammo 50 foizi o‘g‘irlanadi, degan tanlov bo‘lsa, ikkinchisini tanlardim”

Davlat xaridlari bo‘yicha tanlov va tenderlar ayrim hollarda amaldorlarning tanishlari va qarindoshlariga nasib qilayotgani haqidagi surishtiruvlar budjet mablag‘larining adolatli va shaffof taqsimlanishi oldida ikkinchi darajali masala. Bu haqda iqtisodiyotchi Behzod Hoshimov “Ular” dasturida qilgan chiqishida aytib o‘tdi.

“Umumiy qozonda pul bor, shu pulning qaysidir bir qismi o‘g‘irlanadi, deyapmiz. Pul o‘g‘irlanmasligi uchun davlat xaridlari degan portal bor. Shu portal yaxshi ishlasa, pul o‘g‘irlanmaydi, deyapmiz. To‘g‘ri, albatta. Lekin ayni vaziyatda ikkinchi o‘ringa tushib qolgan, lekin aslida birinchi darajali masala — shu pul qanday taqsimlanishi va bu jarayonning shaffof emasligi. Bizda jamiyat puli qayerga ishlatilishi muhokama qilinganida birinchi va ikkinchi muqobil takliflar orasida fikr yo‘q”, — deydi Behzod Hoshimov.

“Siz davlat xarid qiladigan konditsioner narxi qancha bo‘lishi kerakligi haqida gapiryapsiz. To‘g‘ri, bu muhim, 100 dollarlik konditsionerni 200 dollarga olish — o‘g‘rilik. Ammo bir joyda chiroqlar yorug‘ida bayram qilinyapti-da, boshqa joyda to‘rt kishi Yangi yilni sham yoqib, sovqotib kutib olyapti. Mana shu savol — ancha muhimroq savol. Lekin bu savol nima uchun jamiyatda muhokama qilinmayotganining sababini bilmayman”, — deydi u.

Hoshimovning fikricha, agar budjet taqsimoti bilan bog‘liq masalalar “biroz erkin muhokama qila boshlansa”, Toshkentda qulayliklar og‘ushida yashab, mahallasi yanada obodonlashtirilishini xohlayotgan fuqaro, masalan, Farg‘onaning bir chekka tumanidagi aholi qishning sovuq kunida suvni uyiga tashib kelayotganidan xabar topgan va mahallasini obodonlashtirish niyatini Farg‘onadagi qishloq sharoitlarini yaxshilash hisobiga kechiktirib turishga rozilik bildirgan bo‘lardi, ehtimol.

“Bir joyda shifoxonaning tomi yo‘q, ikkinchi shifoxonaga esa LED-chiroqlar qo‘yilyapti. Bu LED-chiroqlarning narxini o‘rganish, uni kimning qarindoshi o‘rnatayotganini aniqlash, albatta, muhim, ehtimol, vaqtimizni shunga sarflashga arziydigan narsadir. Lekin shaxsan men xohlardimki, avval birinchi masalani hal qilib olaylik. Jamiyat pulining taqsimotini to‘g‘rilab olaylik, shundan keyin qanday sarflanishini gaplashib olamiz”, — deydi u.

Iqtisodiyotchining qayd etishicha, parlamentning asosiy g‘oyasi ham shu, qolgan ishlari esa — ikkilamchi. “Mashinangizda konditsioner ishlamayotgani uning g‘ildiraklari nosozligi oldida bir tiyin. Parlamentimizning asosiy vazifasi — budjetni hal qilish, qolgan masalalar ham muhim, lekin birinchi darajali emas”, — dedi Hoshimov. Uning ta’kidlashicha, qonun loyihalarini barcha deputatlar bir ovozdan tasdiqlaydigan emas, balki muhokama vaqtida bir-biri bilan bahslashib, “bir-biriga stakanlar, kreslolar uloqtiradigan” parlamentlarda “nimadir taqsimlanadi”.

Parlament ishi yaxshi rivojlangan mamlakatlarda, Hoshimovning eslatishicha, pul taqsimlash markazlashtirilmagan. “AQShdagi ixtiyoriy shaharni poytaxt Vashington bilan solishtirsangiz,.. eng qishlog‘ida ham, eng markazida ham, masalan, kutubxona sharoitlari deyarli bir xil. Men yashaydigan shahardagi kutubxona 2018-yili AQShda eng zo‘r kutubxona deb topilgan. Kichkina, 250 ming odam yashaydigan shahar. Nima demoqchiman? Nyu-Yorkdagi kongressmen ham, Viskonsindagi kongressmen ham jamiyat pulini taqsimlashda teng huquqli... Ular bizning talablarimizni qondirish maqsadida, parlamentga borib umumiy pulni taqsimlaydi”, — dedi u.

Behzod Hoshimov o‘z fikrini asoslarkan, masalan, Rossiyada davlat xaridlari bo‘yicha surishtiruvlar ko‘pdan beri borligi, lekin Rossiya birinchi darajali masaladan yildan-yilga uzoqlashib borayotganini eslatib o‘tdi.

“Yuzlab shunday mamlakatlar bor, ikkinchi darajali masala ancha shaffof — pul qayerga ketyapti, konditsioner 100 dollarga olinganmi yoki 200 dollarga, konditsionerni sotganlarning hokimga aloqasi bormi-yo‘qmi degan masala shaffof; Ukrainada bu 25 yildan beri bor, lekin birinchi darajali masala yo‘q. Ikkinchi darajali masaladan ko‘ra birinchi darajali masalaning hal bo‘lishi qiyinroq, lekin birinchisini hal qilsak, ikkinchisi hal bo‘lishi aniq”, — dedi Hoshimov.

“Agar siz menga tanlov bersangiz, shunday fiskal tizim qilamizki, pulni noto‘g‘ri narsaga ishlatamiz-da, lekin hammasi 100 foiz shaffof bo‘ladi, desangiz va ikkinchi variant sifatida, pulni to‘g‘ri joylarga ishlatamiz, lekin uning 50 foizi o‘g‘irlanadi, desangiz, men ikkinchi variant uchun imzo chekkan bo‘lardim. Nega? Chunki biz hozir muqobil variantlarni bilmaymiz. O‘sha gul yoki boshqa narsaning ikkinchi muqobili nima edi? Kengashda gulga bir so‘m, suvga bir so‘m, botinkaga bir so‘m deb tanlanadi-ku, o‘sha tanlov muhimroq. Hozir botinkaga 100 so‘m ishlatdinglar, vaholanki uni 50 so‘mga olsa bo‘lardi, deyilyapti. Balki. Lekin o‘sha 50 so‘mga maktabni ta’mirlash to‘g‘riroq — mayli, 100 so‘m ajratardik, 50 so‘miga rozimiz”, — deya qo‘shimcha qildi Behzod Hoshimov.