«Пулни нотўғри нарсага сарфлаймиз, лекин ҳаммаси 100 фоиз шаффоф бўлади ва пулни тўғри нарсага ишлатамиз, аммо 50 фоизи ўғирланади, деган танлов бўлса, иккинчисини танлардим»

Давлат харидлари бўйича танлов ва тендерлар айрим ҳолларда амалдорларнинг танишлари ва қариндошларига насиб қилаётгани ҳақидаги суриштирувлар бюджет маблағларининг адолатли ва шаффоф тақсимланиши олдида иккинчи даражали масала. Бу ҳақда иқтисодиётчи Беҳзод Ҳошимов «Улар» дастурида қилган чиқишида айтиб ўтди.

«Умумий қозонда пул бор, шу пулнинг қайсидир бир қисми ўғирланади, деяпмиз. Пул ўғирланмаслиги учун давлат харидлари деган портал бор. Шу портал яхши ишласа, пул ўғирланмайди, деяпмиз. Тўғри, албатта. Лекин айни вазиятда иккинчи ўринга тушиб қолган, лекин аслида биринчи даражали масала — шу пул қандай тақсимланиши ва бу жараённинг шаффоф эмаслиги. Бизда жамият пули қаерга ишлатилиши муҳокама қилинганида биринчи ва иккинчи муқобил таклифлар орасида фикр йўқ», — дейди Беҳзод Ҳошимов.

«Сиз давлат харид қиладиган кондиционер нархи қанча бўлиши кераклиги ҳақида гапиряпсиз. Тўғри, бу муҳим, 100 долларлик кондиционерни 200 долларга олиш — ўғрилик. Аммо бир жойда чироқлар ёруғида байрам қилиняпти-да, бошқа жойда тўрт киши Янги йилни шам ёқиб, совқотиб кутиб оляпти. Мана шу савол — анча муҳимроқ савол. Лекин бу савол нима учун жамиятда муҳокама қилинмаётганининг сабабини билмайман», — дейди у.

Ҳошимовнинг фикрича, агар бюджет тақсимоти билан боғлиқ масалалар «бироз эркин муҳокама қила бошланса», Тошкентда қулайликлар оғушида яшаб, маҳалласи янада ободонлаштирилишини хоҳлаётган фуқаро, масалан, Фарғонанинг бир чекка туманидаги аҳоли қишнинг совуқ кунида сувни уйига ташиб келаётганидан хабар топган ва маҳалласини ободонлаштириш ниятини Фарғонадаги қишлоқ шароитларини яхшилаш ҳисобига кечиктириб туришга розилик билдирган бўларди, эҳтимол.

«Бир жойда шифохонанинг томи йўқ, иккинчи шифохонага эса LED-чироқлар қўйиляпти. Бу LED-чироқларнинг нархини ўрганиш, уни кимнинг қариндоши ўрнатаётганини аниқлаш, албатта, муҳим, эҳтимол, вақтимизни шунга сарфлашга арзийдиган нарсадир. Лекин шахсан мен хоҳлардимки, аввал биринчи масалани ҳал қилиб олайлик. Жамият пулининг тақсимотини тўғрилаб олайлик, шундан кейин қандай сарфланишини гаплашиб оламиз», — дейди у.

Иқтисодиётчининг қайд этишича, парламентнинг асосий ғояси ҳам шу, қолган ишлари эса — иккиламчи. «Машинангизда кондиционер ишламаётгани унинг ғилдираклари носозлиги олдида бир тийин. Парламентимизнинг асосий вазифаси — бюджетни ҳал қилиш, қолган масалалар ҳам муҳим, лекин биринчи даражали эмас», — деди Ҳошимов. Унинг таъкидлашича, қонун лойиҳаларини барча депутатлар бир овоздан тасдиқлайдиган эмас, балки муҳокама вақтида бир-бири билан баҳслашиб, «бир-бирига стаканлар, креслолар улоқтирадиган» парламентларда «нимадир тақсимланади».

Парламент иши яхши ривожланган мамлакатларда, Ҳошимовнинг эслатишича, пул тақсимлаш марказлаштирилмаган. «АҚШдаги ихтиёрий шаҳарни пойтахт Вашингтон билан солиштирсангиз,.. энг қишлоғида ҳам, энг марказида ҳам, масалан, кутубхона шароитлари деярли бир хил. Мен яшайдиган шаҳардаги кутубхона 2018 йили АҚШда энг зўр кутубхона деб топилган. Кичкина, 250 минг одам яшайдиган шаҳар. Нима демоқчиман? Нью-Йоркдаги конгрессмен ҳам, Висконсиндаги конгрессмен ҳам жамият пулини тақсимлашда тенг ҳуқуқли... Улар бизнинг талабларимизни қондириш мақсадида, парламентга бориб умумий пулни тақсимлайди», — деди у.

Беҳзод Ҳошимов ўз фикрини асосларкан, масалан, Россияда давлат харидлари бўйича суриштирувлар кўпдан бери борлиги, лекин Россия биринчи даражали масаладан йилдан йилга узоқлашиб бораётганини эслатиб ўтди.

«Юзлаб шундай мамлакатлар бор, иккинчи даражали масала анча шаффоф — пул қаерга кетяпти, кондиционер 100 долларга олинганми ёки 200 долларга, кондиционерни сотганларнинг ҳокимга алоқаси борми-йўқми деган масала шаффоф; Украинада бу 25 йилдан бери бор, лекин биринчи даражали масала йўқ. Иккинчи даражали масаладан кўра биринчи даражали масаланинг ҳал бўлиши қийинроқ, лекин биринчисини ҳал қилсак, иккинчиси ҳал бўлиши аниқ», — деди Ҳошимов.

«Агар сиз менга танлов берсангиз, шундай фискал тизим қиламизки, пулни нотўғри нарсага ишлатамиз-да, лекин ҳаммаси 100 фоиз шаффоф бўлади, десангиз ва иккинчи вариант сифатида, пулни тўғри жойларга ишлатамиз, лекин унинг 50 фоизи ўғирланади, десангиз, мен иккинчи вариант учун имзо чеккан бўлардим. Нега? Чунки биз ҳозир муқобил вариантларни билмаймиз. Ўша гул ёки бошқа нарсанинг иккинчи муқобили нима эди? Кенгашда гулга бир сўм, сувга бир сўм, ботинкага бир сўм деб танланади-ку, ўша танлов муҳимроқ. Ҳозир ботинкага 100 сўм ишлатдинглар, ваҳоланки уни 50 сўмга олса бўларди, дейиляпти. Балки. Лекин ўша 50 сўмга мактабни таъмирлаш тўғрироқ — майли, 100 сўм ажратардик, 50 сўмига розимиз», — дея қўшимча қилди Беҳзод Ҳошимов.