1972-yil 23-dekabr kuni Nikaragua poytaxti Managua yaqinida mahalliy vaqt bilan soat 12:29 da kuchli zilzila sodir bo‘ldi. Uning episentri shahar markazidan 28 kilometr shimoli-sharqda va chuqurligi 10 kilometr atrofida edi. Zilzila Managua aholisi jihatidan ulkan yo‘qotishlarga olib keldi. 4-11 ming kishi halok bo‘ldi, 20 ming kishi jarohat oldi va 300 mingdan ortiq kishi uysiz qoldi. “Daryo” ushbu fojia oqibatlari haqida hikoya qiladi.
Qayerda sodir bo‘ldi?
Xolotlan ko‘lining janubiy hamda Nikaraguaning g‘arbiy qirg‘og‘ida joylashgan Managua Markaziy Amerika vulqon zanjiri deb nomlanuvchi faol vulqon zonasida joylashgan. Shahar Markaziy Amerikaning janubi-g‘arbiy chegarasida kesishgan ikkita qobiq plitalarining nisbiy harakatlaridan kelib chiqadigan vulqon va seysmik faollikning uzoq tarixiga ega.
Sharqiy Tinch okeani suvlarining ko‘tarilishi sharqda joylashgan Kokos plitasi shimoli-sharqqa qarab harakatlanishiga sabab bo‘lib, zilzila ikki plastinka orasidagi oddiy qobiq harakati natijasida emas, Karib dengizi janubi-g‘arbiy burchagidagi geologik bosimga sayoz moslashish natijasida kelib chiqqan deb taxmin qilinadi.
Vayronalar
Zilzila 27 kvadrat kilometr maydonga jiddiy zarar yetkazdi va shahar markazidagi 13 kvadrat kilometr hududni vayron qildi. Talafotlarning katta qismi asosiy qimirlashdan keyin 10-15 soniya ichida sodir bo‘lgan seysmik yer harakati tufayli yuzaga keldi. Oqibatda, ko‘pgina fabrikalar va kichik binolar jiddiy zarar ko‘rdi.Shahardagi uylar va kichik do‘konlarning qurilganiga 40 yildan oshgan va ularning aksariyati taxuezal deb nomlangan mahalliy usul yordamida barpo qilingan bo‘lib, bunda yog‘ochdan yasalgan devorlar tosh bilan to‘ldirilib, gips bilan ishlov berilgan, ular ohaksiz gil chinni bilan qoplangan edi. Ushbu qurilishi uslubi esa zilziladan zararlanishga yuqori darajada moyil hisoblanardi.
Zilzila natijasida shaharda taxminan 53 ming uy zarar ko‘rdi. Suv va elektr tarmoqlariga jiddiy shikast yetdi. Buni zilziladan bir haftadan ko‘proq vaqt o‘tgach, shaharning atigi 10 foizida suv xizmati mavjudligidan ham bilib olish mumkin. 1972-yildagi Nikaragua zilzilasining eng muhim geologik ta’sirlaridan biri bu yer usti yorilishidir. Olib borilgan o‘rganishlar hech bo‘lmaganda bitta yoriqning shahri osti bo‘ylab sakkizdan o‘n kilometrgacha chuqurlikka cho‘zilganini ko‘rsatadi.
Managuaning bir million aholisining uchdan ikki qismi vayronaga aylangan turar joylaridan boshqa hududga ko‘chirildi. Yuzaga kelgan oziq-ovqat tanqisligi, kasalliklar va quruq mavsum shamollari natijasida yuzaga kelgan yong‘inlar tabiiy ofat natijasida yuzaga kelgan muammolarni yana-da kuchaytirdi (Earthquake Information Bulletin, September–October 1973, Volume 5, Number 5., Retrieved on June 2, 2008).
Zilzila ta’sirida shahardagi ko‘plab favqulodda xizmatlar odatdagidan ancha past sifat darajasida ishlay boshladi. Fojia bu yerda mavjud bo‘lgan barcha yong‘inga qarshi kurash vositalarni yo‘q qildi, ba’zi joylarda yong‘inlar bir necha kun davom etdi. Tabiiy ofatdan oldin 1 650 o‘ringa ega bo‘lgan shaharning to‘rtta asosiy kasalxonasi ham yaroqsiz ahvolda edi.
Zilziladan so‘ng
Zilziladan so‘ng Nikaragua hukumati ko‘plab xorijiy mamlakatlarga yordam so‘rab murojaat qildi. AQSh va Meksika kabi 25 mamlakatdan millionlab dollarga teng yordam qabul qilib oldi. Olingan ko‘p miqdordagi moddiy yordam jabrlanganlar orasida to‘g‘ri taqsimlanmadi va prezident Anastasio Somoza Debayle boshchiligidagi hukmron liberal-konservativ partiya tanqidlarga uchradi.Berilgan moddiy yordamning katta qismi zarar ko‘rgan nikaragualiklarning ehtiyojlariga munosib bo‘lmadi. Masalan, qishki kiyimlar (Managuaning iqlimi tropik), muzlatkich va televizor kabilar jabrlanganlarning og‘irini yengil qilolmas edi. Zarar ko‘lami, moddiy yordamning o‘zlashtirilishi, inqilob va 11 yillik fuqarolar urushi tufayli shahar markazining katta qismi deyarli 20 yil davomida xarob ahvolda bo‘lib qoldi. Qayta qurish faqat 1990-yillarga kelibgina boshlandi.
Dilbar Ismatullayeva tayyorladi.
Izoh (0)