1972 йил 23 декабрь куни Никарагуа пойтахти Манагуа яқинида маҳаллий вақт билан соат 12:29 да кучли зилзила содир бўлди. Унинг эпицентри шаҳар марказидан 28 километр шимоли-шарқда ва чуқурлиги 10 километр атрофида эди. Зилзила Манагуа аҳолиси жиҳатидан улкан йўқотишларга олиб келди. 4-11 минг киши ҳалок бўлди, 20 минг киши жароҳат олди ва 300 мингдан ортиқ киши уйсиз қолди. «Дарё» ушбу фожиа оқибатлари ҳақида ҳикоя қилади.
Қаерда содир бўлди?
Холотлан кўлининг жанубий ҳамда Никарагуанинг ғарбий қирғоғида жойлашган Манагуа Марказий Америка вулқон занжири деб номланувчи фаол вулқон зонасида жойлашган. Шаҳар Марказий Американинг жануби-ғарбий чегарасида кесишган иккита қобиқ плиталарининг нисбий ҳаракатларидан келиб чиқадиган вулқон ва сейсмик фаолликнинг узоқ тарихига эга.
Шарқий Тинч океани сувларининг кўтарилиши шарқда жойлашган Кокос плитаси шимоли-шарққа қараб ҳаракатланишига сабаб бўлиб, зилзила икки пластинка орасидаги оддий қобиқ ҳаракати натижасида эмас, Кариб денгизи жануби-ғарбий бурчагидаги геологик босимга саёз мослашиш натижасида келиб чиққан деб тахмин қилинади.
Вайроналар
Зилзила 27 квадрат километр майдонга жиддий зарар етказди ва шаҳар марказидаги 13 квадрат километр ҳудудни вайрон қилди. Талафотларнинг катта қисми асосий қимирлашдан кейин 10-15 сония ичида содир бўлган сейсмик ер ҳаракати туфайли юзага келди. Оқибатда, кўпгина фабрикалар ва кичик бинолар жиддий зарар кўрди.Шаҳардаги уйлар ва кичик дўконларнинг қурилганига 40 йилдан ошган ва уларнинг аксарияти тахуэзал деб номланган маҳаллий усул ёрдамида барпо қилинган бўлиб, бунда ёғочдан ясалган деворлар тош билан тўлдирилиб, гипс билан ишлов берилган, улар оҳакциз гил чинни билан қопланган эди. Ушбу қурилиши услуби эса зилзиладан зарарланишга юқори даражада мойил ҳисобланарди.
Зилзила натижасида шаҳарда тахминан 53 минг уй зарар кўрди. Сув ва электр тармоқларига жиддий шикаст етди. Буни зилзиладан бир ҳафтадан кўпроқ вақт ўтгач, шаҳарнинг атиги 10 фоизида сув хизмати мавжудлигидан ҳам билиб олиш мумкин. 1972 йилдаги Никарагуа зилзиласининг энг муҳим геологик таъсирларидан бири бу ер усти ёрилишидир. Олиб борилган ўрганишлар ҳеч бўлмаганда битта ёриқнинг шаҳри ости бўйлаб саккиздан ўн километргача чуқурликка чўзилганини кўрсатади.
Манагуанинг бир миллион аҳолисининг учдан икки қисми вайронага айланган турар жойларидан бошқа ҳудудга кўчирилди. Юзага келган озиқ-овқат танқислиги, касалликлар ва қуруқ мавсум шамоллари натижасида юзага келган ёнғинлар табиий офат натижасида юзага келган муаммоларни яна-да кучайтирди (Earthқуаке Информатион Буллетин, Септембер–Оcтобер 1973, Волуме 5, Нумбер 5., Ретриэвед он Жуне 2, 2008).
Зилзила таъсирида шаҳардаги кўплаб фавқулодда хизматлар одатдагидан анча паст сифат даражасида ишлай бошлади. Фожиа бу ерда мавжуд бўлган барча ёнғинга қарши кураш воситаларни йўқ қилди, баъзи жойларда ёнғинлар бир неча кун давом этди. Табиий офатдан олдин 1 650 ўринга эга бўлган шаҳарнинг тўртта асосий касалхонаси ҳам яроқсиз аҳволда эди.
Зилзиладан сўнг
Зилзиладан сўнг Никарагуа ҳукумати кўплаб хорижий мамлакатларга ёрдам сўраб мурожаат қилди. АҚШ ва Мексика каби 25 мамлакатдан миллионлаб долларга тенг ёрдам қабул қилиб олди. Олинган кўп миқдордаги моддий ёрдам жабрланганлар орасида тўғри тақсимланмади ва президент Анастасио Сомоза Дебайле бошчилигидаги ҳукмрон либерал-консерватив партия танқидларга учради.Берилган моддий ёрдамнинг катта қисми зарар кўрган никарагуаликларнинг эҳтиёжларига муносиб бўлмади. Масалан, қишки кийимлар (Манагуанинг иқлими тропик), музлаткич ва телевизор кабилар жабрланганларнинг оғирини енгил қилолмас эди. Зарар кўлами, моддий ёрдамнинг ўзлаштирилиши, инқилоб ва 11 йиллик фуқаролар уруши туфайли шаҳар марказининг катта қисми деярли 20 йил давомида хароб аҳволда бўлиб қолди. Қайта қуриш фақат 1990 йилларга келибгина бошланди.
Дилбар Исматуллаева тайёрлади.
Изоҳ (0)