1970-yilning 12-noyabri pokistonlik va hindistonliklar uchun tarixning qora sahifasidan o‘rin oldi. Aynan shu kuni bu ikki hududda yaqin tarixdagi eng xavfli tropik bo‘ron, tabiiy ofatlardan biri ro‘y berdi. Umumiy hisobda yarim million odamning yostig‘ini quritgan ofat birgina Pokistonning o‘zida 300 ming kishini hayotdan olib ketdi. “Daryo” voqea tafsilotlari haqida hikoya qiladi.
Bu qanday boshlangan edi?
Bo‘ronning shakllanishi 8-noyabr kuni Bengal ko‘rfazi ustida, aniqrog‘i, uning markaziy qismida sodir bo‘ldi. Shimolga qarab harakatlanish davomida u yanada kuchayib, 12-noyabr oqshomiga qadar eng yuqori cho‘qqisiga chiqdi. Eng avj pallasiga yetgach, bo‘ron to‘lqini sharqiy Pokiston (hozirgi Bangladesh) chizig‘iga yaqinlashdi va orollarni xarob qildi, yo‘l-yo‘lakay barcha narsani supurib ketdi.Hindiston hukumati Bengal ko‘rfazidagi kemalardan bo‘ronli siklon yaqinlashayotgani haqida ko‘plab ma’lumotlarni qabul qildi. Ammo Hindiston-Pokiston aloqalarida dushmanlik kayfiyati hukm surayotgani sababli bu xabarlar Pokiston tomoniga yetkazilmadi. Shu bilan birga, sharqiy Pokistonda bo‘rondan ogohlantirish tizimi yaxshi ishlamayotgan edi. Yovuzlik va puxta ish qilmaslik 100 minglab odamlarni hayotdan olib ketgan edi.
Pokiston rasmiylari bundan kech bo‘lsa-da xabar topdi. Bu haqda rasmiy ma’lumot berilgani, radio eshittirishlarda odamlar ogohlantirilganiga qaramay, kech bo‘lgan edi. Pokistonda vaziyat shunday ediki, odamlarda qochishga imkon yo‘q edi. Shuningdek, hukumat ham evakuatsiya uchun yetarlicha tayyorgarlik ko‘ra olmadi. Ta’mirlanmagan yo‘llar, suv transportlarining kamligi va xavf ostidagi hududlarning relyefi, ya’ni suv bosishidan hech qayerga qochib qutilishning iloji yo‘qligi vaziyatni yanada og‘irlashtirdi.
Pokiston radiosi bo‘ronning quruqlik bilan aloqasidan 95 kilometr sharqda joylashgan Chittagong meterologik stansiyasi atrofidagi 13 ta orolda tirik qolganlar yo‘q, deb xabar berdi. Zarar ko‘rgan hududlarda binolar to‘liq vayronaga aylangan, ekinlar yo‘q bo‘lgan. Bhola va Xatiya orollarida sholi ekinlari to‘liq yo‘q bo‘ldi. Shu bilan birga, Bholada binolar vayron bo‘ldi, shu sababli ham ba’zi manbalarda ushbu bo‘ron “Bhola bo‘roni” deb ataladi.
Chittagong va Mongla portlaridagi qayiqlar va kemalar jiddiy zarar ko‘rdi. Chittagongdagi aeroportlar bir necha metrlab suv ostida qolib ketdi.
Talafotlar
Siklonning kuchi 13-noyabrgacha bo‘ron bilan saqlanib qoldi va o‘sha kuni kechga borib u o‘z kuchini tezda yo‘qotdi. Eng ko‘p talafot ko‘rgan hudud sifatida Tazumuddin eslanadi. U yerda 167 ming aholining 45 foizidan ko‘prog‘i halok bo‘ldi.Ofatning keltirgan zarari hisoblab chiqilganida umumiy summa 86,4 million dollarni tashkil qildi. 1970-yillardagi narxlarga nisbatan hisoblansa, hozirgi paytda bu raqamlar deyarli 10 barobarga ko‘payadi. Eng ko‘p zarar ko‘rgan hududlar qirg‘oq zonalariga to‘g‘ri keladi. Qirg‘oqdagi 85 foiz uylar zarar ko‘rdi va umuman yo‘q bo‘lib ketdi.
1970-yil baliqchilar uchun og‘ir keldi. 70 ming mahalliy baliqchidan 46 mingtasi ofat qurboni bo‘ldi, omon qolganlarning 40 foizi jarohatlangan edi. Dovul tufayli baliq mahsulotlarini ishlab chiqarilishi 65 foiz zararlandi, bu esa mahalliy aholining turmush tarziga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir o‘tkazar edi. Chunki aholining oqsilli oziq-ovqatining 4/5 qismi baliq edi. Agrar sanoat ham jiddiy zarar ko‘rdi: yo‘qotilgan ekinlar va 280 ming qoramol tannarxi 63 million dollar deb baholandi.
Pokiston va Janubi-G‘arbiy Osiyo shartnomasidagi davlatlar hamkorlari bilan o‘tkazilgan tadqiqotlarda dovul sababli o‘lim darajasi 14,2 foiz deb baholandi, bu 240 ming o‘limga teng edi. Tadqiqot so‘ngida aniq son aytildi – 224 ming kishi, tabiiy ofatdan zarar ko‘rgan hududdagi umumiy o‘lim darajasi 16,5 foiz deb baholandi.
To‘fon siyosiy tus oldi
Sharqiy Pokistondagi siyosiy elita markaziy hukumatning tabiiy ofatga qarshi birinchi choralarini tanqid qildi.Siklon urilganidan o‘n kun o‘tib e’lon qilingan o‘n bir sharqiy Pokiston siyosiy rahbarlari tomonidan imzolangan bayonotda hukumat “qo‘pol e’tiborsizlikda, ayovsiz beparvolikda va to‘liq befarqlikda” ayblandi. Ular mamlakat prezidentini vaziyatni ommaviy axborot vositalarida past darajada aks ettirganlikda aybladi.19-dekabr kuni talabalar hukumat harakatlarining sustligiga norozilik ko‘rsatish maqsadida Dakka ko‘chalari bo‘ylab yurish uyushtirdi. 24-noyabr kuni mitingda Mavlono Abdulhamidxon Baxoniy 50 ming kishilik olomon oldida nutq so‘zladi, u Pokiston prezidentining samarasizligini tanqid qildi va iste’fosini talab qildi.
Mujibur Rahmon boshchiligidagi eng yirik sharqiy Pokiston siyosiy partiyasi bo‘lgan Avami Lig 1970-yil dekabr oyida bo‘lib o‘tgan milliy saylovlarda aksariyat ovozni qo‘lga kiritdi, bu qisman markaziy hukumatning Bhola sikloniga yomon munosabati bilan bog‘liq edi. Zarar ko‘rgan okruglarda milliy va viloyat kengashlariga saylovlar 1971-yil 17-yanvarga qoldirildi.
Qutqaruv ishlarining sekinligi sharqiy Pokistonda g‘azabni kuchaytirdi va mahalliy qarshilik harakatlari kuchaydi. Subsidiyalar sekin kelar, mashinalar mablag‘larni kerakli nuqtalarga shoshilmasdan yetkazar edi. 1971-yil mart oyida keskinlik doimiy ravishda o‘sib bordi va zo‘ravonlikdan qo‘rqqan xorijiy mutaxassislar viloyatni tark etishni boshladi. Kelajakda vaziyat yomonlashishda davom etdi va 26-martda boshlangan Mustaqillik urushiga aylandi. Keyinchalik, o‘sha yilning dekabr oyida mojaro Bangladesh davlatining yaratilishi bilan yakunlangan uchinchi Hindiston-Pokiston urushiga aylandi.
Jahon hamjamiyati yordami
Dunyoning turli nuqtalaridan gumanitar, insonparvarlik va moliyaviy yordamlar kelishni boshladi. Ikkala tomonning dushman bo‘lishiga qaramay, Hindiston Pokistonga 1,3 million dollar ajratdi. Dunyoning boshqa davlatlari ham qolishmadi, xususan, AQSh – 10 million, Britaniya – 1,5 million funt sterling, Kanada – 2 million, Fransiya – 1,3 million, Vatikan – 100 ming va Yaponiya – 1,65 million dollar va turli xil mahsulotlar yubordi.1970-yil dekabrda Qizil xoch jamiyati Federatsiyasi tropik siklonlardan zarar ko‘rgan mamlakatlar uchun harakatlar rejasi loyihasini taqdim etdi. Shu bilan birga, Qizil xoch vakili sharqiy Pokistonda ish olib borgan qutqaruvchilar malakasi yetarli emasligini va shu sababli federatsiya mutaxassislar ma’lumotlar bazasini tuzishini ta’kidladi.
Mirjalol Qosimov tayyorladi.
Izoh (0)