1970 йилнинг 12 ноябри покистонлик ва ҳиндистонликлар учун тарихнинг қора саҳифасидан ўрин олди. Айнан шу куни бу икки ҳудудда яқин тарихдаги энг хавфли тропик бўрон, табиий офатлардан бири рўй берди. Умумий ҳисобда ярим миллион одамнинг ёстиғини қуритган офат биргина Покистоннинг ўзида 300 минг кишини ҳаётдан олиб кетди. «Дарё» воқеа тафсилотлари ҳақида ҳикоя қилади.
Бу қандай бошланган эди?
Бўроннинг шаклланиши 8 ноябрь куни Бенгал кўрфази устида, аниқроғи, унинг марказий қисмида содир бўлди. Шимолга қараб ҳаракатланиш давомида у янада кучайиб, 12 ноябрь оқшомига қадар энг юқори чўққисига чиқди. Энг авж палласига етгач, бўрон тўлқини шарқий Покистон (ҳозирги Бангладеш) чизиғига яқинлашди ва оролларни хароб қилди, йўл-йўлакай барча нарсани супуриб кетди.Ҳиндистон ҳукумати Бенгал кўрфазидаги кемалардан бўронли циклон яқинлашаётгани ҳақида кўплаб маълумотларни қабул қилди. Аммо Ҳиндистон-Покистон алоқаларида душманлик кайфияти ҳукм сураётгани сабабли бу хабарлар Покистон томонига етказилмади. Шу билан бирга, шарқий Покистонда бўрондан огоҳлантириш тизими яхши ишламаётган эди. Ёвузлик ва пухта иш қилмаслик 100 минглаб одамларни ҳаётдан олиб кетган эди.
Покистон расмийлари бундан кеч бўлса-да хабар топди. Бу ҳақда расмий маълумот берилгани, радио эшиттиришларда одамлар огоҳлантирилганига қарамай, кеч бўлган эди. Покистонда вазият шундай эдики, одамларда қочишга имкон йўқ эди. Шунингдек, ҳукумат ҳам эвакуация учун етарлича тайёргарлик кўра олмади. Таъмирланмаган йўллар, сув транспортларининг камлиги ва хавф остидаги ҳудудларнинг рельефи, яъни сув босишидан ҳеч қаерга қочиб қутилишнинг иложи йўқлиги вазиятни янада оғирлаштирди.
Покистон радиоси бўроннинг қуруқлик билан алоқасидан 95 километр шарқда жойлашган Читтагонг метерологик станцияси атрофидаги 13 та оролда тирик қолганлар йўқ, деб хабар берди. Зарар кўрган ҳудудларда бинолар тўлиқ вайронага айланган, экинлар йўқ бўлган. Бҳола ва Хатия оролларида шоли экинлари тўлиқ йўқ бўлди. Шу билан бирга, Бҳолада бинолар вайрон бўлди, шу сабабли ҳам баъзи манбаларда ушбу бўрон «Бҳола бўрони» деб аталади.
Читтагонг ва Монгла портларидаги қайиқлар ва кемалар жиддий зарар кўрди. Читтагонгдаги аэропортлар бир неча метрлаб сув остида қолиб кетди.
Талафотлар
Циклоннинг кучи 13 ноябргача бўрон билан сақланиб қолди ва ўша куни кечга бориб у ўз кучини тезда йўқотди. Энг кўп талафот кўрган ҳудуд сифатида Тазумуддин эсланади. У ерда 167 минг аҳолининг 45 фоизидан кўпроғи ҳалок бўлди.Офатнинг келтирган зарари ҳисоблаб чиқилганида умумий сумма 86,4 миллион долларни ташкил қилди. 1970 йиллардаги нархларга нисбатан ҳисобланса, ҳозирги пайтда бу рақамлар деярли 10 баробарга кўпаяди. Энг кўп зарар кўрган ҳудудлар қирғоқ зоналарига тўғри келади. Қирғоқдаги 85 фоиз уйлар зарар кўрди ва умуман йўқ бўлиб кетди.
1970 йил балиқчилар учун оғир келди. 70 минг маҳаллий балиқчидан 46 мингтаси офат қурбони бўлди, омон қолганларнинг 40 фоизи жароҳатланган эди. Довул туфайли балиқ маҳсулотларини ишлаб чиқарилиши 65 фоиз зарарланди, бу эса маҳаллий аҳолининг турмуш тарзига тўғридан-тўғри таъсир ўтказар эди. Чунки аҳолининг оқсилли озиқ-овқатининг 4/5 қисми балиқ эди. Аграр саноат ҳам жиддий зарар кўрди: йўқотилган экинлар ва 280 минг қорамол таннархи 63 миллион доллар деб баҳоланди.
Покистон ва Жануби-Ғарбий Осиё шартномасидаги давлатлар ҳамкорлари билан ўтказилган тадқиқотларда довул сабабли ўлим даражаси 14,2 фоиз деб баҳоланди, бу 240 минг ўлимга тенг эди. Тадқиқот сўнгида аниқ сон айтилди – 224 минг киши, табиий офатдан зарар кўрган ҳудуддаги умумий ўлим даражаси 16,5 фоиз деб баҳоланди.
Тўфон сиёсий тус олди
Шарқий Покистондаги сиёсий элита марказий ҳукуматнинг табиий офатга қарши биринчи чораларини танқид қилди.Циклон урилганидан ўн кун ўтиб эълон қилинган ўн бир шарқий Покистон сиёсий раҳбарлари томонидан имзоланган баёнотда ҳукумат «қўпол эътиборсизликда, аёвсиз бепарволикда ва тўлиқ бефарқликда» айбланди. Улар мамлакат президентини вазиятни оммавий ахборот воситаларида паст даражада акс эттирганликда айблади.19 декабрь куни талабалар ҳукумат ҳаракатларининг сустлигига норозилик кўрсатиш мақсадида Дакка кўчалари бўйлаб юриш уюштирди. 24 ноябрь куни митингда Мавлоно Абдулҳамидхон Бахоний 50 минг кишилик оломон олдида нутқ сўзлади, у Покистон президентининг самарасизлигини танқид қилди ва истеъфосини талаб қилди.
Мужибур Раҳмон бошчилигидаги энг йирик шарқий Покистон сиёсий партияси бўлган Авами Лиг 1970 йил декабрь ойида бўлиб ўтган миллий сайловларда аксарият овозни қўлга киритди, бу қисман марказий ҳукуматнинг Бҳола циклонига ёмон муносабати билан боғлиқ эди. Зарар кўрган округларда миллий ва вилоят кенгашларига сайловлар 1971 йил 17 январга қолдирилди.
Қутқарув ишларининг секинлиги шарқий Покистонда ғазабни кучайтирди ва маҳаллий қаршилик ҳаракатлари кучайди. Субсидиялар секин келар, машиналар маблағларни керакли нуқталарга шошилмасдан етказар эди. 1971 йил март ойида кескинлик доимий равишда ўсиб борди ва зўравонликдан қўрққан хорижий мутахассислар вилоятни тарк этишни бошлади. Келажакда вазият ёмонлашишда давом этди ва 26 мартда бошланган Мустақиллик урушига айланди. Кейинчалик ўша йилнинг декабрь ойида можаро Бангладеш давлатининг яратилиши билан якунланган учинчи Ҳиндистон-Покистон урушига айланди.
Жаҳон ҳамжамияти ёрдами
Дунёнинг турли нуқталаридан гуманитар, инсонпарварлик ва молиявий ёрдамлар келишни бошлади. Иккала томоннинг душман бўлишига қарамай, Ҳиндистон Покистонга 1,3 миллион доллар ажратди. Дунёнинг бошқа давлатлари ҳам қолишмади, хусусан, АҚШ – 10 миллион, Британия – 1,5 миллион фунт стерлинг, Канада – 2 миллион, Франция – 1,3 миллион, Ватикан – 100 минг ва Япония – 1,65 миллион доллар ва турли хил маҳсулотлар юборди.1970 йил декабрда Қизил хоч жамияти Федерацияси тропик циклонлардан зарар кўрган мамлакатлар учун ҳаракатлар режаси лойиҳасини тақдим этди. Шу билан бирга, Қизил хоч вакили шарқий Покистонда иш олиб борган қутқарувчилар малакаси етарли эмаслигини ва шу сабабли федерация мутахассислар маълумотлар базасини тузишини таъкидлади.
Миржалол Қосимов тайёрлади.
Изоҳ (0)