Koronavirusga qayta chalinish holatlari haqidagi yangiliklar haqiqatmi? Shunday bo‘lishi mumkinmi? Vaksina bundan qutqaradimi?

Meduza koronavirusga qayta chalinish borasidagi savollarga javob beruvchi maqola tayyorladi.

Asosiy savollarga javoblar

Ikkinchi marta yuqtirib olish mumkinmi?

Ha, bu hozirda isbotlangan. Hozircha to‘rtta holat ishonchli tarzda qayd etilgan, yana bir nechta holatlar o‘rganilmoqda.

Kasallik ikkinchi marta yengilroq kechadimi yoki og‘irroq?

Afsuski, qayta kasallanish doim ham birinchisidan yengilroq kechmaydi: ikkinchi martada kasallik og‘irroq o‘tgani borasida misollar bor, bir kishi kasalxonaga yotqizilgan. Nima uchun shunday bo‘lishi — noma’lum.

Qayta yuqtirish ko‘p uchraydimi?

Qayta kasallanish ulushi umumiy kasallanishlar ichida qanchaga teng ekanligi ham noma’lum. Ilmiy tavsiflangan qayta yuqtirish holatlari juda kam bo‘lgani uchun ular asosida statistik xulosalar chiqarish mumkin emas.

Demak, immunitet ishlab chiqarilmaydimi? Vaksinalardan-chi?

Tabiiy kasallanganda ko‘pchilik odamlarda koronavirusga nisbatan immunitet qanchalik uzoq saqlanib qolishi hamda vaksina olganda immunitet qancha davom etishi — ikkita eng muhim savol bo‘lib, pandemiyaning rivojlanishi birinchi navbatda shularga bog‘liq. Ularga hali javob topilgani yo‘q.

Ya’ni biz immunitet haqida hech qanday ma’lumotga ega emasmizmi?

Qandaydir ma’lumotlar bor. Hayvonlar ustida olib borilgan tajribalar, boshqa virusli infeksiyalar tahlillari, ming kishida antitana uchun yoppasiga olingan testlar va virus oqsillari tuzilmasi tahlili javoblari bor. Umumlashgan holda ma’lumotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, ko‘pchilik odamlarda himoya immuniteti ishlab chiqariladi va u hech bo‘lmaganda ko‘p oylar davomida saqlanadi.

Agar ishlab chiqarilgan immunitet doirasidan ancha chetga chiquvchi, virusning juda o‘zgargan turi aniqlansa, vaziyat o‘zgarishi mumkin. Shu paytgacha bunday bo‘layotganini isbotlovchi dalillar aniqlanmagan, ammo bitta shunday boshqacha turning mavjudligi allaqachon muhokama qilinmoqda.

Endi batafsilroq: qayta kasallanish haqidagi yangiliklarga qanday munosabatda bo‘lish kerak?

COVID-19 bilan kasallanib o‘tgan odam uni qayta yuqtirishi mumkinmi? degan savol borasida pandemiya boshidan buyon bahslar olib borilmoqda. Qayta yuqtirib olish haqidagi yangiliklar juda tez-tez quloqqa chalinadi:

• “Tasdiqlangan qayta kasallanish holatlariga shaxsan ikki marta duch kelganman” (“Izvestiya”)
• Orlov viloyatida koronavirusga qayta chalingan bemorlar bor (Orlov informbyuro)
• Buryatiyada koronavirusga qayta chalinish holatlari qayd etilmoqda (“Arigus”)

Bu yangiliklarga ishonish kerakmi? — bu quruq savol emas: agar qayta kasallanish holatlari juda ko‘p bo‘lsa, demak, odamlarning ancha qismida immunitet umuman shakllanmaydi yoki turg‘un bo‘lmaydi. Bu esa, o‘z navbatida, tabiiy yo‘l bilan jamoaviy immunitetga erishish ehtimolini pasaytiradi va samarali vaksina ishlab chiqish imkoniyatini kamaytiradi.

O‘zgarib turuvchi yangiliklarda chalkashib ketish oson, va bu maqola chiqarilganidan keyin, masalan, birinchi marta simptomsiz kasallangan bo‘lsa, qayta kasallanish ko‘p uchrashidan darak beruvchi yangi ma’lumotlar paydo bo‘lmasligi kafolatlanmagan. Shu sababli joriy vaziyatni muhokama qilishdan avval, viruslar diagnostikasi haqidagi muhim bazaviy faktlarni tilga olish mantiqli, chunki ular yaqin kelajakda o‘zgarishsiz qoladi: ularni bilgan holda esa yangiliklar ichida adashib qolmaysiz.

1-fakt. Koronavirusga surtma olish — testdan o‘tkazishning ishonchsiz usuli

Infeksiyaning bor-yo‘qligi aksariyat hollarda burun-halqumdan olingan surtma (ba’zan so‘lakdan)ni PZR (Polimeraz zanjirli reaksiya)-tahlil qilish yordamida aniqlanadi. Surtma bilan bog‘liq muammo shundaki, u, umuman olganda, miqdoriy analiz (miqdoriy usul koronavirusga nisbatan antitanachalar konsentratsiyasini, ya’ni miqdoriy nisbatini aniqlaydi, sifat analizi esa u umuman bor yoki yo‘qligini aytadi) bo‘la olmaydi: birinchidan, surtmada material miqdori har safar har xil bo‘lishi mumkin, ikkinchidan, kasallik kechishi davomida virus nafas yo‘llari bo‘ylab pastroq tushishi mumkin. Shu tariqa soxta manfiy natijalar chiqadi: infeksiya aslida bor, ammo surtmada virus aniqlanmaydi.

Agar har safar biroz boshqacha qilib yoki kasallikning turli bosqichlarida bir necha marta surtma olinsa, salbiy testdan keyin ijobiysi ham chiqishi mumkin — shundan qayta kasallanish yuz bergani haqida yanglish xulosa qilish mumkin, aslida esa bu tahlilga xos oddiy xatolik bo‘ladi. Agar tahlil uchun qondan foydalanilganida, testdan o‘tkazish osonroq bo‘lardi, ammo boshqa ko‘plab viruslardan farqli o‘laroq, SARS-CoV-2 qonda aylanmaydi.

Bundan tashqari, PZR-tahlil “ha/yo‘q” degan sifat natijasini ko‘rsatsa-da, bu qaysidir darajada shartlilikdir: “ha” turlicha bo‘lishi mumkin. Polimeraz zanjirli reaksiya — juda ta’sirchan usul bo‘lib, u replikatsiya sikllari chog‘ida zarur DNK parchasining eksponensial ko‘payishiga asoslangan. Bunday sikllar bir necha o‘nlab bo‘lishi mumkin, va namunada virus qanchalik ko‘p bo‘lsa, shunchalik kam sikдda signal paydo bo‘ladi. Agar sikllar soni haddan tashqari ko‘payib ketsa, yo‘q joydan ijobiy signal olinishi ham mumkin (ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, >35 chegara siklida namunalarning 8 foizidagina yashovchan virus bo‘ladi).

Bundan ikkita xulosa kelib chiqadi: turli laboratoriyalarda va, ayniqsa, turli mamlakatlarda olingan tahlil natijalarini taqqoslashda ehtiyot bo‘lish kerak — farq shunchaki har xil standartlar bilan izohlanishi mumkin. Ikkinchidan, ijobiy natijalarni muhokama qilishda deteksiyaning boshlanish sikllariga e’tibor berish kerak, agar bunday ma’lumot bo‘lsa: ijobiy natija ko‘ringani kabi ishonchli bo‘lmasligi ham mumkin.

2-fakt. Genetik material — yashovchan virus degani emas

Yaqinda The New York Times gazetasida koronavirusga topshirilgan soxta ijobiy testlar muammosi muhokama qilingan maqola e’lon qilindi. Maqolada aytilishicha, “test natijasi ijobiy chiqqan odamlarning 90 foizida aslida hech qanday virus bo‘lmaganligi” holatlari aniqlangan va bunday odamlarni karantinga yuborish kerak emas. Bildirilgan fikrlarga qaraganda, ba’zi o‘quvchilar bu iborani noto‘g‘ri tushungan — ijobiy natijalarning 90 foizi aslida yolg‘on (va demak, hech qanaqa epidemiya yo‘q) deb. Bunday emas. Gap shundaki, ijobiy testlarning katta qismi — virusning genetik materiali PZR reaksiyasida aniqlanadigan, ammo yashovchan virusning o‘zi organizmda yo‘q bo‘ladigan holat. Ba’zi odamlarda testlar 60 kun, ba’zan bundan ham ko‘proq vaqtdan keyin ham ijobiy natija ko‘rsatishi mumkin. Ammo ba’zan ijobiylari orasida salbiy testlar ham chiqib qoladi. Bu azaldan ma’lum bo‘lgan muammo, ammo bu “feyk” (yolg‘ondakam) infeksiyalar emas, balki usulning cheklovlaridir: PZR-tahlil virusni uning genetik axborotidan hech ham farqlay olmaydi. Koronavirusga nisbatan PZR-testlarda “haqiqiy” soxta ijobiy xatolar darajasi ayni paytda taxminan 0,8—4 foiz deb baholanmoqda.

Gap shundaki, ko‘pincha ijobiy testlar kasal bo‘lib o‘tgan va endi infeksiya yuqtirmaydigan odamda infeksiya izlari aniqlanganini bildiradi. So‘lakda RNK emas, aynan yashovchan viruslar darajasini aniqlash uchun butunlay boshqa turdagi testni o‘tkazish kerak (sun’iy o‘stirilgan hujayralarda tomchi analizi). Ammo birinchidan, aksariyat hollarda u shunchaki kerak emas, ikkinchidan esa, uning uchun tegishli uskunalar va BSL-3 bioxavfsizlik sinfi bo‘yicha ishlash uchun litsenziya zarur bo‘ladi. Bunday laboratoriyalar uncha ko‘p emas.

Qayta kasallanish muammosi borasida bu yerda xulosa shunday: chegara sikli adekvat bo‘lgan holda ijobiy PZR-test — bu virus bilan kontakt sodir bo‘lganining ancha ishonchli kafolati, ammo u yuqumlilik haqida va organizmda aynan qanday: birinchi, ikkinchi yoki yana boshqa bir virus mavjudligi haqida hech narsa aytmaydi.

3-fakt. Antitanalar har xil odamlarda turlicha bo‘ladi

Virusli infeksiya chog‘ida odatda immun javobi boshlanadi, bunda antitanalar ishlab chiqaruvchi B-limfotsitlar va T-limfotsitlar faollashadi, ular virus bilan zararlangan hujayrani mustaqil yo‘q qilishga yoki bu ishda yordam berishga qodir. Virusga xos antitanalarni ahamiyatli miqdorda ishlab chiqarish odatda 2—4 hafta vaqt oladi, so‘ng ularning soni avjiga chiqadi va bir necha oylardan keyin asta-sekinlik bilan pasayadi — bu haqda sal keyinroq gaplashamiz.

Har xil odamlarda turli antitanalar ishlab chiqarilishini tushunish muhim — ular nafaqat miqdor jihatidan, balki yana ikkita muhim xususiyatlari: virus bilan bog‘lanadigan “kuchi” (avidlik) hamda virus zarrachasi yuzasidagi ushbu antitana o‘zaro bog‘lanadigan joy (epitop) bilan farqlanadi.

Turli antitanalar turli B-hujayralar orqali ishlab chiqariladi, ularning majmui esa tug‘ilish vaqtida shakllanadi. Infeksiya chog‘ida yangi infeksion agent bilan bog‘lanishga qodir bo‘lgan hujayralar faollashadi va ko‘payadi. Shu bilan birga antitanalarning bog‘lanish sifati odatda yaxshilanadi: B-hujayralar ko‘payish chog‘ida evolyutsiyaga uchraydi va antigenlar parchalari bilan boshqalardan yaxshiroq hamkorlik qilayotganlari ustunlikka ega bo‘ladi — bu klonal seleksiya deb ataladi. Laboratoriyalarda alohida B-hujayralardan mutlaqo standartlashtirilgan monoklonal antitanalar (bitta B-hujayra avlodlari yoki klonlari tomonidan ishlab chiqariladigan antitanalar)ni olish mumkin, ular terapiyada variantlardan biri sifatida qaraladi, ammo har bir odamning qonida turli B-hujayralar tomonidan yaratilgan hamda virus bilan turli joylari va turlicha kuch bilan bog‘langan turli antitanalardan iborat butun bir kokteyl mavjud. Ba’zi bemorlarda antitanalarning katta qismi virusni neytrallashtirish uchun muhim bo‘lgan S-oqsil bilan bog‘lansa, boshqalarida qandaydir ichki oqsillar bilan bog‘lanadi, shunday ekan, bunday antitanalardan katta foyda ham bo‘lmaydi.

Bundan xulosa shunday: hatto bir xil test tizimlari qo‘llanilsa ham, antitanalarning umumiy darajasiga qarab himoyaning bor yoki yo‘qligini aytib bo‘lmaydi. Hech bo‘lmaganda aynan neytrallashtiruvchi antitanalar darajasini bilish kerak, unaqa antitanalar probirkada virus zarrachasi bilan bog‘lanib, infeksiyani bostirishi mumkin (bunday antitanalarning 90 foizi virusning RBD deb ataluvchi S-oqsil qismi bilan bog‘lanadi). Bunday qiyoslashlarni yaxshi jihozlangan laboratoriyalarda olib borish mumkin (bu yuqorida tilga olingan tomchi analizning xuddi o‘zi bo‘lib, u yangi vaksinalarni o‘rganishda o‘tkaziladi), ammo oddiy IFA-testlar (Immunoferment analiz) asosida immunitet haqida aniq bir narsa aytish mumkin emas.

4-fakt. Antitanalar miqdori vaqt o‘tishi bilan pasayadi, bu normal holat

Antitanalar B-hujayralar tomonidan ishlab chiqariladi. Infeksiya chog‘ida ular ko‘payadi va ularning bir qismi qisqa vaqt yashovchi plazmatik hujayralarga aylanadi, ular faqat antitanalar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Boshqa bir qismi xotira hujayralariga aylanadi — ularning miqdorini hech qaysi “oddiy” laboratoriya testlari aniqlamaydi, ammo ular takroriy infeksiyaga reaksiya uchun muhim (qayta kasal bo‘lganda ular tezkorlik bilan antitanalar ishlab chiqarishni boshlaydi). IgG antitanalarining yarim hayoti taxminan uch haftaga teng, shuning uchun vaqt o‘tishi bilan ularning titri pasayishi hayratlanarli emas. Bu pasayish himoya kuchsizlanganining bilvosita belgisi bo‘libgina xizmat qilishi mumkin, ammo himoyaning yo‘qligini isbotlamaydi.

5-fakt. COVID-19 infeksiyasiga qayta chalinishdan qanday darajadagi immunitet himoya qilishini hech kim bilmaydi (bu vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi kerak)

Afsuski, ham neytrallashtiruvchi antitanalar darajasini, ham odamda virusni tanib oladigan T-hujayralar miqdorini bilgan holda ham odamning qanchalik darajada himoyalanganligini aniq aytib bo‘lmaydi. Agar buning iloji bo‘lganida edi, vaksinalarning III bosqich klinik tadqiqotlarini o‘tkazish kerak bo‘lmasdi, ko‘ngillilarning immun tizimini juda yaxshi o‘rganishning o‘zi yetarli bo‘lardi. Infeksiya uchun nechta virus zarrachalari kifoya qilishi ham hozirda noma’lum — bu ham himoyaning zarur darajasiga ta’sir qiladi.

Bu murakkab masala, ammo ikki turdagi bilvosita ma’lumotlar borki, ular dastlabki xulosalarga kelish imkonini beradi:

• odamda biz qanday miqdordagi antitanalar ishonchli himoyani ta’minlashini biladigan boshqa viruslarni o‘rganish.
• Vaksinalarning klinikadan oldingi sinovlari chog‘ida hayvonlarda o‘tkazilgan SARS-CoV-2 tadqiqotlari.

Lekin siz qayta yuqtirish holatlari bo‘ladi, deb boshlagan edingiz-ku?

Ha, lekin unchalik ko‘p emas.

Birinchi ishonarli tarzda aniqlangan qayta kasallanish holati avgust oxirida gonkonglik tadqiqotchilar tomonidan qayd etilgan. Gap birinchi marta aprel o‘rtalarida koronavirus bilan og‘rib o‘tgan, so‘ng esa Yevropadan uchib kelgandan keyin skriningga tushgan va topshirgan testi ijobiy chiqqan 33 yoshli erkak haqida bormoqda. Tadqiqotchilar bahorgi va yozgi namunalarda ajralgan virus genomini o‘rganib, ularning turli shtammlar ekanligini aniqladi — demak, gap birinchi infeksiya genetik materialining saqlanib qolgan izlari haqida emas, haqiqiy qayta kasallanish haqida ketyapti. Bahorda kasallik yengil, ammo harorat ko‘tarilishi bilan birga o‘tgan, ammo ikkinchi martada erkakda endi hech qanday simptomlar yo‘q edi (va agar u skriningga tushmaganida kasallik haqida hech kim xabar topmagan ham bo‘lardi). O‘sha vaqtda qayta kasallanish va antitanalarni aniqlash masalasi bo‘lmagan — infeksiyaning yengilroq kechishini mualliflar o‘shanda T-hujayralar javobi bilan bog‘lagan.

Qayta yuqtirib olish bo‘yicha ikkinchi holat oktabr o‘rtalarida AQShning Nevada shtatida yashovchi 25 yoshli erkakda kuzatilgan. Bu safar takroriy infeksiya birinchisidan ko‘ra og‘irroq o‘tdi: erkakni kasalxonaga yotqizish va kislorod bilan qo‘shimcha ta’minlash kerak bo‘ldi. Ikkinchi marta kasallanishdan oldin antitanalar uchun tahlil olinmagan, shuning uchun birinchi kasallikdan keyin antitanalar yo‘qolib ketgani yoki ular umuman paydo bo‘lmagani haqida hech narsa ma’lum emas.

Koronavirusga qayta chalinish holatlarining yana biri Belgiyada qayd etilgan — 51 yoshli ayol kasallikni yengil formada oddiy simptomlar bilan o‘tkazgan, uch oydan keyin esa yana kasallangan, ammo bu safar simptomlar bo‘lsa ham, avvalgisidek yaqqol bo‘lmagan. Infeksiyaning ikki xil turdagi shtammlarini ajratilgan RNK genomlarini “o‘qish” orqali tasdiqlashdi.

To‘rtinchi holat Ekvadorda yuz bergan. 46 yoshli erkak birinchi marta kasallanishdan keyin ikki oy o‘tib, qayta kasallangan, va ikkinchi infeksiya birinchisidan og‘irroq o‘tgan, ammo kasalxonaga yotqizishga to‘g‘ri kelmagan.

Yana ikkita tasdiqlangan holat Hindistonda kuzatilgan. Ikkala holat ham butunlay simptomsiz kechgan: qayta kasallanish 25 yoshli erkakda va 28 yoshli ayolda qayd etilgan.

Qayta kasallanish holatlari haqida boshqa xabarlar ham bor, ammo ularning barchasi ham genlarni o‘rganish orqali tasdiqlanmagan hamda ECDC’ning qayta yuqtirish masalasiga bag‘ishlangan ma’ruzasiga va The Lancet’da chop etilgan tezkor sharhli izohga kiritilmagan. The Lancet’dagi sharhli izoh muallifi amerikalik taniqli immunolog Akiko Ivasaki bo‘lib, avgustda ishonchli tarzda isbotlangan qayta kasallanish haqidagi birinchi xabardan keyin u Gonkongdagi voqea sarosimaga tushish uchun sabab bo‘la olmasligi, balki “immunitet qanday ishlashi kerakligini ko‘rsatib beruvchi soda misol” ekanligini Twitter’da batafsil yozgandi. Nevadadagi qayta kasallanish va uning birinchisidan og‘irroq kechgani haqidagi xabardan keyin esa Ivasaki boshqacharoq gapira boshladi.

Bu nima degani?

Ivasaki ta’kidlashicha, qayta kasallanish qanday kechishi haqida hozircha juda kam ma’lumotga egamiz va bu yerda javoblardan ko‘ra savollar ko‘proq. Masalan, antitanalar qanday rol o‘ynagani noma’lum: to‘rt bemordan faqat ikkitasida ikkinchi infeksiyadan avval test olingan, ammo ulardan biri infeksiya uchun muhim bo‘lgan S-oqsil emas, balki N-oqsilga nisbatan antitanalar testi bo‘lgan, shunday ekan, hatto ushbu ma’lumotlar asosida antitanalarning muhimligi haqida qandaydir xulosa chiqarib bo‘lmaydi (S-oqsildan boshqalariga antitanalarning klinik ahamiyati haqida hozircha juda kam narsa ma’lum, balki, ular ham muhimdir). Qayta kasallanish qanchalik ko‘p uchrashi va ulardan qanchasida simptomlar ikkinchi marta og‘irroq bo‘lishi haqida ham hech narsa bilmaymiz: yuqorida tilga olingan bir nechta holatlar — bu statistika emas, savolga javob olish uchun esa shu maqsadga yo‘naltirilgan skrining dasturlarini ishga tushirish va ularda odamlarni uzoq vaqt davomida testdan o‘tkazish va kuzatish kerak bo‘ladi. Ikkinchi marta kasallangan odamlar yuqumli bo‘lishi mumkinmi? degan savolga Ivasaki ehtiyotkorona, ammo ijobiy javob beradi: tavsiflangan holatlarda virus yuklamasi darajasi oddiy kasallikniki bilan to‘g‘ri keladi.

Va nihoyat, eng muhim savol qayta kasallanish mumkinligi vaksinalar ishlab chiqishga qanday ta’sir qilishi bilan bog‘liq. Boshqacha aytganda, qayta kasallanish kasal bo‘lib o‘tgan odamning virusning o‘zida antitanalar ishlab chiqarilgan shtammi emas, boshqa shtammi bilan kontakt qilgani bilan bog‘liqmi? Agar shunday bo‘lsa, va xuddi shu holat emlanganda ham takrorlansa (tabiiy immunitetda emas), unda COVID-19 jamoaviy nazorat ostiga olish uchun turli vaksinalar hamda qayta emlashlar talab qilinishi mumkin — ya’ni yangi koronavirusga bog‘liq epidemiologik vaziyat hozir gripp bilan bog‘liq vaziyatdek bo‘ladi.

Ivasaki o‘z izohida ta’kidlashicha, buning foydasiga rol o‘ynaydigan hech qanday dalillar yo‘q: qayta kasallanish holatidagi shtammlar birinchisidan ko‘p ham farq qilmagan. Bundan tashqari, immunolog qayd etishicha, o‘n minglab shtammlar ustida yaqinda olib borilgan evolyutsion tahlil asosida aytish mumkinki, koronavirusning hozir ma’lum bo‘lgan barcha variantlari immunitet nuqtaнi nazaridan juda o‘xshash, demakki, yagona vaksina yaratish uchun hech qanday to‘siqlar yo‘q.

Ammo Ivasakining maqolasidan keyin chiqqan maqolada voqealar rivojining boshqacha variant tavsiflangan bo‘lib, unga ko‘ra, kelajakda virusning turli shtammlari uchun bir necha xil vaksinalar zarur bo‘lishi mumkin, bu esa ancha ishonarli bo‘lib ko‘rindi (maqola hozircha taqrizdan o‘tgani yo‘q va dastlabki variantda e’lon qilingan). Katta xalqaro tadqiqotchilar guruhi odam hujayrasi yuzasida bevosita ACE2 retseptori bilan bog‘lanuvchi S-oqsil parchasida mutatsiyani aniqladi. Bu mutatsiya (N439K) hozirda turli mamlakatlarda aylanib yurgan turli virus liniyalarida mustaqil ravishda ikki marta paydo bo‘lgan. Tadqiqotchilar aniqlashicha, kasal bo‘lib o‘tganlarning taxminan 7,4 foizida bunday mutatsiyaga ega virus antitanalar bilan “oddiysi”dan ko‘ra ikki marta yomonroq bog‘lanadi. Ammo aynan N439K mutatsiyali virus bilan kasallanib o‘tganlarning barchasida antitanalar u bilan normal holda bog‘lanadi (bundaylar tadqiqotda jami olti kishi bo‘lgan). Boshqacha aytganda, mutatsiyaga ega va ega bo‘lmagan virus variantlari o‘rtasida immunologik farqlar baribir bor, lekin ular hamma odamlarda ham namoyon bo‘lmaydi. Maqolalardan kelib chiqqanda, bu birinchi shunday holatdir — agar natijalar tasdiqlansa, vaksina yaratuvchilari o‘z ishlanmalarini yangilashiga to‘g‘ri keladi.

Yaxshi yangiliklar ham bormi?

Ha. Ammo qayta kasallanish holatlarining haqiqiy ulushini bilmaymiz, hozircha ular ekzotik istisno bo‘lib qolmoqda. Masalan, yuqorida tilga olingan oltita holatdan tashqari, Qatarda potensial qayta yuqtirish holatlarining kichik tadqiqoti mavjud. Unda shtammlar genlari o‘qilmagan, ammo testlar statistikasini oddiy tahlil qilish orqali, mualliflar shunday xulosaga keldiki, ular aniqlagan holatlarning hammasi haqiqiy qayta kasallanish bo‘lgan taqdirda ham, ularning sodir bo‘lish darajasi juda past: 133 266 nafar testdan o‘tkazilganlardan 54 nafarida qayta kasallanish holati gumon qilingan.

Ayni vaqtda pandemiya rivoji uchun avvalo istisnoli holatlar emas, balki tipik (aniq ko‘rinib turadigan, asosan uchraydigan) holatlar kerak. Hozir ko‘pchilik holatlarda SARS-CoV-2 infeksiyasi immun javobi shakllanishiga olib kelishi yaxshi ma’lum, ammo foydalaniladigan test tizimlaridagi farqlar tufayli turli laboratoriyalarda olingan natijalarni taqqoslash qiyin. Yaqinda Amerikaning Maunt-Sinay gospitali juda yirik tadqiqot o‘tkazdi, unda standartlashtirilgan sharoitlarda Nyu-Yorkning 30 mingdan ortiq aholisida ummun javobi tahlil qilindi, bu odamlarning bir qismi ustida esa besh oylik uzoq kuzatuv olib borildi.

Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, aksariyat hollarda tasdiqlangan infeksiyadan keyin (ham yengil, ham og‘ir formasida) antitanalar ishlab chiqariladi. Odatda antitanalar katta miqdorda paydo bo‘ladi, antitanalarning umumiy konsentratsiyasi esa neytrallashtiruvchi antitanalar mavjudligi bilan o‘zaro bog‘liq. Bunday antitanalar miqdori aksariyat hollarda boshqa ko‘plab infeksiyalar uchun himoyali deb hisoblanadigan miqdordan oshadi.

Bu ma’lumotlar qayta kasallanish qoida emas, balki istisno bo‘lib qoladi, deb taxmin qilish imkonini beradi. Yana bir nechta dalillar ham bor:

• “Oddiy” koronaviruslarni tadqiq qilish natijasi neytrallashtiruvchi antitanalar kasallanib bo‘lganlarda yillar davomida saqlanishi va qayta kasallanish kechishini yengillashtirishi mumkinligidan darak bermoqda. Bu holda qayta yuqtirish, albatta, baribir mumkin.
• Maymunlar ustida olib borilgan tajribalar SARS-CoV-2 infeksiyasi haqiqatan ham hech bo‘lmaganda biroz vaqt davomida qayta yuqtirishdan himoyalanishini ko‘rsatdi.
• Xuddi shu narsa ishlab chiqilayotgan vaksinalarning klinikadan oldingi tajribalarida ham isbotlangan.
• Hayvonlar ustidagi eksperimentlarda em dori va monoklonal antitanalar himoyani ta’minlay oldi va virusning replikatsiyasini ancha pasaytira oldi.

Bularning barchasi hali odamda infeksiya aksar hollarda qayta kasallanishdan himoya qilishini isbotlamaydi, biroq bular voqea shunday tus olishi foydasiga rol o‘ynaydigan ancha kuchli bilvosita dalillardir.