AQShning 40-prezidenti Ronald Reygan XX asrda AQShning Sovet Ittifoqiga nisbatan siyosatini o‘zgartirib yuborgan respublikachilar partiyasidan nomzodi ko‘rsatilgan davlat arbobi hisoblanadi. Prezident etib saylanguncha Ronald Reygan Gollivudda kino aktyori, AQSh kino aktyorlari gildiyasi prezidenti va Kaliforniya shtati gubernatori sifatida siyosiy doiralarda tanildi. Reyganning hayoti shu tariqa bir qator qiziqarli voqealarga boy bo‘ldi...
Ronald Reygan biografiyasi
Sobiq prezidentning ota-onasi kelib chiqishiga ko‘ra, ingliz, irland va shotland millatiga mansub ajdodlarga ega edi. Reygan o‘rta hol oilada voyaga yetdi va uning oilasi moliyaviy sabablarga ko‘ra, tez-tez bir shahardan ikkinchi shaharga ko‘chib, yashash manzillarini o‘zgartirib turardi. Shunday hayot tarzining bir kunida 1911-yilning 6-fevral sanasida oilaning ikkinchi farzandi Ronald Reygan dunyoga keldi.Ronald dadasining Tampiko shahri Illinoys shtatida o‘z biznesi bo‘lib, 1920-yilda Reygan oilasi Illinoysning Dikson shahriga ko‘chib o‘tdi. 1928-yilda yosh Reygan maktabni tugatib, bir paytning o‘zida tansoqchi va mahalliy teatr klubida kichik rollarni ijro etib, oilasiga yordam bera boshlaydi. Sport sohasida grant yutib olgach, Yuridik kollejiga o‘qishga qabul qilindi.
Gollivuddagi faoliyat
O‘qishni tamomlagach, Reygan 1932-yildan boshlab Ayovadagi radioeshittirishlari kompaniyasida sport sharhlovchisi sifatida o‘z ishini boshlaydi. 1937-yilda baland bo‘yli, kelishgan yosh Reygan o‘z oldiga Gollivudni zabt etish maqsadida Gollivudga yo‘l oldi. Maqsadi amalga oshib, bo‘lg‘usi prezident Warner Brothers kinokompaniyasi bilan yetti yillik shartnoma tuzdi.Keyingi yillarda Reygan 50 dan ortiq kinolarda suratga tushdi. Biroq kino sohasidagi mashhurlik Reyganga kino sanoatidagi kasaba uyushmalari ortidan keldi. 1937-yilda Reygan AQSh kino sanoati kasaba uyushmalari tashkilotining tashkil qilinishida faollik ko‘rsatdi va 1947-yilda Reygan AQSh kino aktyorlari gildiyasining prezidentligiga saylandi.
Sirtqi harbiy o‘quvlardan so‘ng, Reygan zaxiradagi ofitser sifatida leytenant unvonida otliq qo‘shin tarkibiga kirdi. Ko‘rish qobiliyatidagi nuqsonlari sabab harbiy xizmatdan ozod qilindi va armiya uchun harbiy hujjatli filmlar olish bilan shug‘ullana boshlaydi. 1950-yillarga kelib, Reyganning kino sanoatidagi o‘rni darz keta boshlaydi. Ayni shu paytda Reyganning siyosiy qarashlarida ham jiddiy o‘zgarishlar kuzatildi.
Siyosiy faoliyatning boshlanishi
Reygan demokratik partiya a’zosi sifatida prezident Franklin Ruzveltning siyosiy qarashlariga xayrixoh edi. O‘z siyosiy qarashlarini o‘zgartirgach, Reygan saylovlarda respublikachi Duayt Eyzenxauer va Richard Niksonlarning siyosiy qarashlarini ma’qullay boshlaydi. 1964-yilga kelib, Reygan Barri Golduoterning prezidentlik saylovoldi kurashida faol ishtirok etdi. Reyganning mashhur “Tanlov vaqti” nutqi Golduoterga bir milliondan ortiq ovoz to‘plashga yordam berdi.Kaliforniya gubernatori
Reyganning siyosiy nutqi, xarizmasi kaliforniyalik respublikachilar orasida shov-shuvga sabab bo‘ldi. 1966-yilda Reygan nomzodi Kaliforniya shtati gubernatorligiga nomzod sifatida ko‘rsatildi. Kaliforniya gubernatorligiga nomzodi ko‘rsatilgan Reygan, eng avvalo, ijtimoiy dasturlarga tayanib qolgan aholi qatlamini “tekinxo‘rlarni” ish bilan ta’minlash, Berkli universitetini siyosiy norozilikni keltirib chiqarayotganlardan tozalashni o‘z oldiga maqsad qildi.O‘sha paytlarda bir qator universitet talabalari va professorlari AQShning tashqi siyosatiga qarshi norozilik namoyishlari o‘chog‘iga aylangandi. Reygan gubernatorlikka o‘z nomzodini ko‘rsatar ekan, Berklidan radikallashgan guruhlarni ildizini quritishga va’da berdi. Kaliforniya gubernatori etib saylangach, 1968-yildagi prezidentlik saylovlarida qatnashishga ahd qildi. Saylovlarda Rokfeller, Niksondan keyin uchinchi o‘rindagi eng ko‘p saylovchilarga ega nomzod sifatida e’tirof etildi.
Reygan Kaliforniya gubernatori sifatida faoliyat yuritganda “Qonli payshanba” voqeasiga sabab bo‘ldi. O‘sha paytda Reygan Berklidagi talabalar namoyishini tarqatish uchun shtat politsiyasini va milliy gvardiyasini talabalar namoyishini bostirishga jalb qildi va natijada, shtat harbiylari ikki hafta mobaynida Berklini qamal qildi. Ayni shu paytda Reyganning norozilik namoyishi qatnashchilariga nisbatan ishlatgan “Afsus, botulizmdan halok bo‘lish miqdori ancha kamayib ketgan” hazilomuz iborasi mashhur bo‘lib ketdi.
1968-yilda keskin siyosiy tadbirlari bilan tilga tushgan Reyganning gubernator bo‘lib saylanishiga qarshi harakatlar ish bermaydi, u ikkinchi marta Kaliforniya hokimi bo‘ldi. Bu davrda Reygan iqtisodga davlatning aralashuvi va federal soliqchilik qiymatlarining yuqoriligiga qarshi hujum boshlaydi.
Prezidentlik va prezidentga suiqasd
1976-yilda Reygan Jerald Fordga qarshi prezidentlik saylovlarida ishtirok etdi, ammo mag‘lubiyatga uchradi. Taslim bo‘lmagan Reygan 1980-yilga kelib, yana AQSh prezidentligiga o‘z nomzodini ko‘rsatdi. Raqib Jimmi Karter edi. Ronald Reygan 44 shtatda eng ko‘p ovoz olib, AQShning eng yoshi ulug‘ prezidenti bo‘ldi.Reygan prezidentligi davrida amerikaliklar hukumatga emas, o‘z iqtidoriga tayanishni o‘rgandi. Reygan bir qator islohotlar o‘tkazdiki, bu mamlakatning ichki va tashqi siyosatiga o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Reygan prezidentlikka saylangach, o‘z kundaliklarini ham yurita boshlaydi va oxir-oqibatda uning kundaliklari AQShda eng ko‘p sotilgan avtobiografiyaga aylandi. 1981-yil 20-yanvar sanasida Reygan inauguratsiya paytida so‘zlagan nutqi AQShdagi iqtisodiy tushunmovchiliklarga bag‘ishlanadi va aynan shu davrda Eronda asirga olingan 52 nafar amerikalik vatandoshlarning ozod qilinishi yuz berdi.
Reyganning ichki siyosati
Reygan prezident bo‘lgach, uning asosiy siyosati ijtimoiy dasturlarni qisqartirish va biznesni rivojlantirishga qaratildi. AQSh davlat budjetining asosiy qismi AQSh harbiy sanoatini rivojlantirishga qaratildi. Natijada 1983-yildan boshlab, AQSh iqtisodiyotida yuksalish boshlandi. Reyganning ichki siyosati natijasida:- Mamlakatda inflyatsiya darajasi 12,5 foizdan 4,5 foizga tushdi;
- Ishsizlik darajasi 7,5 foizdan 5,3 foizga pasaydi;
- 1981–1985-yillarda Reygan mudofaa tizimiga eng ko‘p sarmoya kiritdi;
- Federal darajadagi daromad solig‘i misli ko‘rilmagan darajada 70 foizdan 28 foizga kamaydi.
- Soliqlar kamaytirilishi hisobiga reyganomika gurkirab yashnaydi;
- Ichki yalpi mahsulot hajmi oshdi;
- Ishsizlik darajasi kamayib bordi;
- 18 million ishchi o‘rni yaratildi;
- Soliqlarni isloh qilish borasida qonunchilik qabul qilindi;
- Mamlakat yoqilg‘i inqirozini boshidan kechirdi;
- Narkotrafikka qarshi keskin siyosat yuritildi;
- Federal ta’lim dasturlari, mahsulotlarni arzon sotib olish rejasi qisqartirildi.
Tashqi siyosatda AQShning tanqidchilari Reyganning siyosatini imperialistik, zo‘ravon siyosat sifatida baholay boshlaydi. Reygan tarafdorlari esa uning siyosatini AQShning manfaatlarini himoya qilish sifatida baholardi. 1983-yilning 25-oktabr sanasida AQSh harbiylari Grenadaga bostirib kiradi. Reygan mazkur harbiy amaliyotni Karib havzasini Sovet-Kuba ta’siridan himoya qilish deb ataydi.
Reygan davrida AQShning harbiy sanoati keskin yuksaldi. Reygan ma’muriyati Lotin Amerikasi, Afrika, Osiyoda kommunistik rejimga qarshi kurashadigan milliy fond tashkil qildi. Afg‘onistonda SSSRga qarshi amaliyotlarni dastaklaydigan guruh tuzdi. Reygan, shuningdek, “Iran Kontras” siyosiy janjalining girdobida ham qolib ketdi.
Xulosa
Reygan demokratiyaning kuchli tarafdori sifatida “demokratiya uchun qurbon bo‘lish, insoniyatning sharafli burchi, chunki demokratiya qachonlardir inson yaratgan eng mukammal tizim demokratiya” ekaniga qattiq ishonardi. SSSRga qarshi “fazoviy urush” e’lon qilishiga qaramasdan Reygan, AQSh va Sovet Ittifoqi o‘rtasidagi sovuq urushni nihoyalagan AQSh prezidenti sifatida qoldi.Jahongir Ergashev tayyorladi.
Izoh (0)