O‘zSSV o‘qituvchilar uchun 1 mln qadoq gidroksixloroxin sotib oldi. JSST bu dorini samarasiz deb hisoblaydi, Fransiya hukumati esa undan keng foydalanishni taqiqlagan

O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi 15-sentabrdagi to‘g‘ridan to‘g‘ri shartnoma doirasida Dori-Darmon kompaniyasidan Hindistonda ishlab chiqarilgan “Oksivin” (gidroksixloroxin) preparatidan bir million qadoq sotib olgan. “Gazeta.uz”ning davlat xaridlari saytidagi ma’lumotlarga asoslanib yozishicha, 10 ta tabletkali bir qadoq dori 7300 so‘mdan tushgan.

Koronavirusga qarshi kurash bo‘yicha Respublika maxsus komissiyasining bosh vazir Abdulla Aripov tomonidan imzolangan 46-son bayoni bilan o‘qituvchilarga tavsiya tariqasida gidroksixloroxin va rux (sink) preparatlarini tarqatish taklifi ma’qullangan, bundan ko‘zlangan maqsad – maktablarda pandemiyaning noxush oqibatlari va o‘qituvchilarning koronavirus bilan kasallanishining oldini olish. Ushbu qarorni qabul qilishda sog‘liqni saqlash sohasidagi yetakchi mutaxassislar (E.Bositxonova, N.Parpiyev, I.Liverko, L.To‘ychiyev, H.Oqilov) fikri inobatga olingan.

Respublika maxsus komissiyasi bayoni bilan gidroksixloroxin va ruxni to‘g‘ridan to‘g‘ri Dori-Darmon kompaniyasidan sotib olish va tibbiyot punktlari orqali o‘qituvchilarga tarqatish haqida ko‘rsatma berilgan. Hujjatda Dori-Darmon kompaniyasi O‘zbekistonga allaqachon 1 million qadoq gidroksixloroxin (200 mg №10) olib kirayotgani ko‘rsatib o‘tilgan. Dori vositalarini Tez tibbiy yordamni rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan sotib olish haqida topshiriq berilgan.

Avvalroq Xalq ta’limi vazirligi o‘qituvchilar orasida gidroksixloroxin va ruxni bepul taqsimlash uchun Xalq ta’limi va Sog‘liqni saqlash vazirliklari tomonidan qo‘shma buyruq qabul qilingani haqida xabar bergan edi. Viloyatlardagi xalq ta’limi boshqarmalari ham dori vositalari solingan qutilarni qabul qilib olganini ma’lum qilgan edi.

Gidroksixloxin dunyoda

Gidroksixloroxin – bezgak (malyariya), revmatoid artrit, yuvenil surunkali artrit, diskoid va tizimli qizil yugurik (volchanka), quyosh nuri ta’sirida yuzaga kelgan yoki kuchaygan teri kasalliklarida tavsiya qilinadigan dori vositasi.

Pandemiya boshida dastlabki “kuzatuv” darajasidagi klinik tadqiqotlar sabab ushbu dori vositasiga katta umid bildirilgan edi. Biroq ushbu tadqiqotlar kam sonli bemorlar (36 kishi) bilan lozim darajadagi nazoratsiz o‘tkazilgan. Gap fransuz virusologi Dide Raulning 20-martdagi maqolasi haqida bormoqda – unda olim gidroksixloroxinni azitromitsin bilan birga qo‘llash natijasida virusning yuklamasi pasayganini tavsiflagan. Dorining ommalashuviga AQSh prezidenti Donald Tramp ham ko‘p hissa qo‘shdi – u ushbu dorini qabul qilib, uning samarali ekani haqida bir necha bor bayonot berdi.

Arzonligi, topish osonligi, bundan boshqa ommaviy muqobil variant yo‘qligi va dastlabki umidbaxsh ma’lumotlar ushbu dori vositasining uzoq muhokamalardan so‘ng Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) tashabbusi bilan boshlangan “Birdamlik” tadqiqoti dasturiga (soddalashtirilgan protokolli yirik xalqaro klinik tadqiqot, unda masofadan turib istalgan kasalxona qatnashishi mumkin) va yana boshqa ko‘plab tadqiqotlarga kiritilishiga sabab bo‘ldi, deb yozadi Meduza.

Iyun oyiga kelib to‘plangan klinik tajriba shuni ko‘rsatdiki, gidroksixloroxin va bezgakka qarshi boshqa dorilar COVID-19 ni davolashda samarali emas. Preparatlar koronavirus oqibatida yuz bergan o‘limlar sonini kamaytirishga yoki shifoxonada yotib davolanish davomiyligiga ta’sir qilmagan. Shu hamda boshqa ma’lum va nisbatan jiddiy aks ta’sirlari (avvalo, yurak ritmining buzilishi) sabab bir qator tadqiqotlarning rahbarlari tekshiruvlarni muddatidan avval to‘xtatdi, AQShning Oziq-ovqat va dori vositalari sifati ustidan sanitar nazorat boshqarmasi (FDA) esa preparatni koronavirusga chalingan bemorlar bilan bog‘liq klinik tadqiqotlardan boshqa o‘rinda foydalanish uchun ruxsatnomani chaqirib oldi.

Iyul oyi boshida JSST gidroksixloroxinni “Birdamlik” dasturidan chiqarib tashladi. Keyinroq Yevropa dori vositalari agentligi ushbu preparat yirik randomlashtirilgan klinik tadqiqotlar (Solidarity, Recovery va Discovery) doirasida koronavirusni davolashda biror-bir ijobiy samara ko‘rsatmaganini ma’lum qildi.

Rossiya Sog‘liqni saqlash vazirligi esa gidroksixloroxinni koronavirusning yengil va o‘rta yengil shakli bilan kasallangan bemorlarni davolash bo‘yicha tavsiyanomalardan chiqarmaslikka qaror qildi.

“Ushbu qaror jahondagi yangi ilmiy ma’lumotlar asosida qabul qilingan bo‘lib, bu ma’lumotlar gidroksixloroxin kasallikning faqat boshlang‘ich rivojlanish davrida, kasallik belgilari paydo bo‘lganidan keyingi beshinchi kungacha aks ta’sirlari hisobga olingan holda tavsiya qilinsa, samarali ekanini ko‘rsatmoqda”, – deyiladi vazirlikning sentabr oyidagi axborotida.

Gidroksixloroxin O‘zbekistonda

O‘zbekistonda gidroksixloroxindan pandemiya boshidan beri foydalanilmoqda. Sog‘liqni saqlash vazirligi va Innovatsion sog‘liqni saqlash milliy palatasi (ISSMP) 13-iyul kuni koronavirusga chalingan bemorlarni davolash bo‘yicha qo‘shma klinik qo‘llanmani tasdiqladi. Nufuzli Lancet tibbiyot jurnalida ushbu preparatning samarasiz ekani haqida maqola e’lon qilingach, qo‘shma klinik qo‘llanmadan gidroksixloroxin chiqarib tashlangan edi.

Gidroksixloroxindan foydalanishga qarshi chiqqan ISSMP vakili Klara Yodgorova “Tez yordam” ko‘rsatuviga bergan intervyusida noma’lum shaxslar unga telefon orqali tahdid qilgani, “ehtiyot bo‘lib yurishni” tavsiya qilganini tan olgan edi. U gidroksixloroxinni klinik qo‘llanmaga qaytarishga urinishlar bo‘layotganini ma’lum qilgandi.

Oradan bir necha kun o‘tib Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi koronavirusga qarshi kurash bo‘yicha shtab a’zosi, professor Habibulla Oqilov O‘zbekistonda “Plakvenil” (gidroksixloroxin) bilan 12 ming kishi davolanganini aytdi. Avgust oyi boshida bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida professor ushbu preparatni qo‘llash masalasida O‘zbekiston JSSTning tavsiyalariga emas, balki o‘z tajribasiga tayanishini ma’lum qildi.

Ayni vaqtda u O‘zbekistonda bemorlar aynan gidroksixloroxin sabab sog‘ayib ketganini tasdiqlovchi tadqiqotlar o‘tkazilmaganini tan olib, “hozir bunday tadqiqotlarga vaqt ham, zarurat ham yo‘qligi”ni ta’kidlagan edi.

Xuddi o‘sha matbuot anjumanida Dori-Darmon kompaniyasi boshqaruvi raisi Umida Solihboyeva “Plakvenil” atrofidagi muhokamalarni “siyosiy masala” deb atagandi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Sog‘liqni saqlash vazirligining qarori standart hisoblanadi. “Amaliyotchi shifokorlarga quloq solish kerak, o‘zicha sayt ochib olib, aholini chalg‘itadigan qandaydir folbinlarga emas”, – degandi u.

Oxir-oqibat ushbu dori vositasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan uyda davolanayotgan bemorlarga bepul tarqatiladigan to‘plam ichida qoldi. Davlat organlari ushbu dorini sotib olishda va uning foydasi haqida bong urishda davom etmoqda. Masalan, Sog‘liqni saqlash vazirligi 9-oktabr kuni Dori-Darmondan 2,1 milliard so‘m evaziga 300 ming qadoq gidroksixloroxin sotib olgan.

Sog‘liqni saqlash vazirligi matbuot xizmati 20-oktabr kuni koronavirusga qarshi kurash bo‘yicha shtab a’zosi E’zozbek Rizayevning intervyusini e’lon qildi, unda gidroksixloroxin preparati O‘zbekistonda koronavirusga chalingan bemorlarni davolashda ijobiy natija bergani ta’kidlanadi.

“Bizga ma’lumki, virus inson organizmiga kirgan paytda nafas yo‘lining yuqori qismida o‘rtacha to‘rt kun davomida saqlanib turadi. Gidroksixloroxin kasallikning ayni mana shu davrida o‘zining yuqori samaradorligini namoyish etadi. Ammo virus o‘pkaga yetib borganidan so‘ng gidroksixloroxin foyda bermaydi. Shu sababdan ham kasallikning boshlang‘ich davrida ushbu preparatni qo‘llash foyda bermoqda”, – degan Rizayev.

E’zozbek Rizayev Marsel universiteti tadqiqotiga asoslanib fikr bildirgan -- unga ko‘ra, kasallikning ilk kunlarida gidroksixloroxin qabul qilgan 6 bemorning 5 nafari 6-7 kunda sog‘aygani, aksincha, gidroksixloroxin berilmagan bemorlarning ahvoli 14-20 kungacha yaxshilanmagan. Shtab a’zosining ta’kidlashicha, “tajribadan ham ko‘rinib turibdiki, ushbu dori kasallikning ilk kunlarida qo‘llanilganda 83 foiz holatda samarador”.

O‘tgan juma Fransiya farmatsevtika agentligi (ANSM) gidroksixloroxinni keng qo‘llashni, avvalo, mamlakat tibbiyot muassasalarida ushbu preparatdan foydalanishni taqiqladi. “TASS”ning yozishicha, ushbu qaror preparatdan foydalanish bo‘yicha Marsel universitetining “Mediterrane enfekson” gospitalidan tushgan so‘rovni ko‘rib chiqish yakunlari bo‘yicha qabul qilingan. Gospitalga ushbu preparatdan keng qo‘llayotgan va nomi yuqorida zikr etilgan professor-virusolog Dide Raul rahbarlik qiladi.

Olim pandemiya boshidan beri gidroksixloroxinning yuqori samaradorligini isbotlashga urinadi, biroq u tibbiyot instansiyalari va turli ekspertlarning qattiq qarshiligi va keskin tanqidlariga duch kelmoqda. Dide Raul OAVdagi bahs-munozaralarini bir kun bo‘lsa-da to‘xtatmagan. Fransiyada ushbu dori vositasi Sanofi korporatsiyasi tomonidan Plaquenil (“Plakvenil”) nomi bilan chiqariladi.

Biroq Farmatsevtika agentligi o‘z qarorida yangi koronavirusga qarshi kurashda gidroksixloroxindan foydalanishni Fransiyada to‘liq taqiqlaganini e’lon qilmagan. Shifokorlar hali ham “har bir holatni individual ko‘rib chiqish” va istisno tariqasida bu dorini tavsiya qilishi mumkin. Ular bemorlarni ushbu doridan foydalanishning noxush oqibatlaridan, xususan, yurak qon-tomir tizimiga salbiy ta’siridan boxabar qilishlari shart – Fransiya farmatsevtika agentligining ma’lumotlariga ko‘ra, dorining aynan yurak qon-tomir tizimiga salbiy ta’siri ayniqsa kuchli.