“Daryo” jahon matbuoti sharhi ruknining navbatdagi muhokamalarga boy sonini diqqatingizga havola etadi.
Ispanlar va niqob taqish haqida
Sog‘liqni saqlash tizimi vakillari jamoat joylarida niqob taqish koronavirusdan himoya qiladi degan masalada yakdil emas, garchi ijtimoiy masofalanish alohida diqqatga sazovar masala bo‘lsa-da, deb yozadi The El Pais nashri. Ispaniya ko‘chalarida ko‘plab ispanlarning niqob taqib yurganiga duch kelish mumin. Shunday bo‘lsa-da, restoran, pivo barlarda aksar yoshlarning niqobsiz yurgani kuzatiladi. Ispaniya Buyuk Britaniya, Fransiya kabi davlatlar COVID-19 pandemiyasidan ancha aziyat chekdi. Ko‘plab odamlar virusga chalindi, ko‘plab qurbonlar bo‘ldi.
Ispanlar italyanlar kabi virusdan himoya qiluvchi dastlabki chora sifatida niqob taqib yurishga odatlandi va tibbiyot mutaxassislarining fikrlariga amal qildi. Bir necha oy qattiq “lokdoun”ni kechirgan ispanlar yaponlar kabi jamoat joylarida gripp va virus keng yoyilgan paytida shaxsiy xavfsizlik eng asosiysi ekanligini tushunib yetdi. Mamlakatda o‘tkazilgan ijtimoiy so‘rovlarda ispanlarning 65 foizi niqob taqish bu pandemiya sharoitida eng to‘g‘ri yo‘l ekanini qayd etdi. 28 mingga yaqin ispanlarning koronavirusdan vafot etishi ma’lum bir ma’noda ispanlarni sergak tortishga undadi.
O‘tgan haftada koronavirusdan eng ko‘p aziyat chekkan Ispaniyada lokdaun ancha yumshatilgan bo‘lishiga qaramasdan bir qator Ispaniya viloyatlari Kataloniya tatbiq qilgan ijtimoiy masofani saqlagan holda jamoat joylarida niqob taqish majburiyligi qoidasiga amal qila boshladi. Ispaniyadagi 17 viloyatni istisno etganda, faqat Kanar orollari va poytaxt Madridda niqob taqishga hojat yo‘q degan qaror qabul qilishdi.
London qirollik kolleji va YouGoV sayti o‘tkazgan ijtimoiy so‘rovlar natijasida ispanlar yevropaliklar orasida niqob taqish eng ko‘p uchraydigan mamlakat ekani aniqlandi. Ispanlarning oltmish foizi Osiyo mamlakatlaridagi aholi kabi niqob taqishni virusdan himoyalanishning maqbul yo‘li sifatida e’tirof etdi. 35 foiz finlar esa niqob taqish joiz emas degan javobni belgilagani uchun Yevropadagi karantin qoidalariga amal qimayotgan xalq sifatida tasavvur ham uyg‘otdi va xalqaro sog‘liqni saqlash tashkilotining tavsiylarini nazardan qochirayotgani ham ma’lum bo‘lib qoldi.
Ispaniya hukumati 2-maydan boshlab jamoat transportlarida niqob taqib yurish majbiruyligini, 22-may sanasidan ijtimoiy masofa saqlashga qat’iy amal qilishni belgiladi. Bundan ikki oy muqaddam Chexiya hukumati hattoki supermarketlarda ham niqob taqish majbirligini belgilagan edi.
May va iyun oyi o‘rtalarida niqob taqish ortidan kasallanish kamayganini ko‘rsatuvchi makro tahlillar esa ispanlarni niqob taqishning foydasi borligiga ishontirdi. Tadqiqot boshlangan paytlarda 20 foiz ispanlar niqob taqmasligini bildirgan bo‘lsa, tadqiqot oxirlariga borib niqob taqmaydiganlar foizi ko‘rsatkichi 7,3 foizga tushdi. Badaxpz va Xaen viloyatlarida deyarli barcha ispanlar niqob taqayotgani ma’lum bo‘lgan bo‘lsa, Bask o‘lkasining Gipiskoa viloyatida aholi e’tiborini xavfsizlik masalasiga qaratgani ma’lum bo‘ldi.
Niqob taqish doim majburiy bo‘lishi odat tusiga kirishi kerakmi?
Madriddagi Ramon I Kaxal shifoxonasining yuqumli kasalliklar bo‘yicha bosh shifokori nazarida ijtimoiy masofa saqlansa-da, niqob taqish pandemiya sharoitida kasallikdan himoyalanishda o‘ta muhim. Uning nazarida, niqob taqmaydiganlarni jamiyat qonunlarini qo‘pol ravishda buzayotganlarga tenglashtirish mumkin. Ispaniya yuqumli kasalliklar va klinik mikrobiologiya uyushmasi matbuot kotibi Maria del Mar Tomas nazarida esa niqob taqish hozirgi sharoitda virusdan o‘zini himoya qilishning eng yaxshi vositasidir.Biroq boshqa mutaxassislar nazarida bi inson huquqlarini cheklashdir. Ispaniya Aholi salomatligi va sog‘liqni saqlash uyushmasi epidemiologi Abdre Buron fikricha, niqob taqish faqat do‘konga kirganda, jamoat transportidan foydalanganda yoki boshqacha qilib aytganda virusni yuqtirish xavfi bo‘lgandagina o‘rinlidir. Boshqa holatlarda esa niqob taqishni majburlash agar ijtimoiy masofa saqlangan bo‘lsa, be’manilik.
Boshqa mutaxassilar nazarida qat’iy joriy etilgan karantin ispanlarda niqob taqish borasida fikrlarni o‘zgartirishga sabab bo‘lgan va ispanlar bu orqali virusdan himoyalana olish mumkinligi haqida boshqa Yevropa mamlakatlaridagilardan farqli o‘laroq ancha yaxshiroq tasavvurga ega bo‘lgan. Qattiq lokdaun ispanlarni pandemiya sharoitida niqob taqish borasida ancha sergak qilib qo‘ygani chin bo‘lsin.
Xitoyda 2022-yil olimpiadasi qoldiriladimi?
The Byline Times nashrining yozishicha, Xitoy uyg‘ur xalqiga nisbatan shafqatsiz genotsid siyosatini yurgizishdan, ularni ta’qib qilishdan tiyilmas ekan, 2022-yildagi Olimpiada o‘yinlariga Xitoy mezbonlik qilmasligi kerak.Nashr mualliflari Olimpiada o‘yinlari va siyosat borasida o‘xshashliklarga to‘xtalar ekan, Xitoy va natsist Gemaniyasining ichki va tashqi siyosatidagi o‘xshashliklarga urg‘u berdi. 1922-yilning boshlarida Adolf Gitler “hokimiyat tepasiga kelsam eng asosiy vazifam yahudiy millatini yer yuzidan yo‘q qilish bo‘ladi”, deb aytgandi. Oradan o‘n bir yil vaqt o‘tib Gitler rahbarligi ostida natsistlar Germaniyada hokimiyat tizginlarini o‘z qo‘liga oldi.
Xalqaro olimpiya qo‘mitasi 1931-yilda yozgi olimpiada o‘yinlarini Berlinda o‘tkazilishini tasdiqladi. 1933-yilda esa hokimiyat tepasiga kelgan Gitler Veymar Respublikasini qonga botirgan, natsistlarning “Feolkisher Beobaxter” gazetasida 1936-yildagi olimpiada o‘yinlarida yahudiylar ishtirok etmasligi haqida bayonot beriladi. Germaniya tashqi bosimlar natijasida keyinchalik olimpiada o‘yinlarida yahudiylar ham, qora tanlilar ham olimpiada o‘yinlarida qatnashish huquqiga egaligi haqida fikrlarini o‘zgartirishiga to‘g‘ri keladi. Oradan 10 yil o‘tib esa Gitler olti millionga yaqin yahudiylarni natsist lagerlarida qurbonlikka keltiradi, bu esa Xalqaro olimpiada o‘yinlari tarixida so‘nggi ikki ming yillikda kuzatilmagan voqea bo‘ldi.
Xitoyda o‘tkazilishi belgilangan olimpiada so‘nggi 80 yillikda Xalqaro olimpiada qo‘mitasi oldida katta muammoga aylangan. 2015-yilda Xaqlaro olimpiada qo‘mitasi qishki olimpiada o‘yinlarini Pekinda o‘tkazilishini tasdiqlab qo‘ydi-yu, Shinjon uyg‘ur avtonom respublikasida uyg‘ur xalqi huquqlari kamsitilayotgani haqidagi xabarlar jamoatchilikka oshkor bo‘lib qoldi. Uyg‘ur xalqiga qarshi qaratilgan qiynoqlar, oilalarning bir-biridan ajratilishi, majburiy nikohlar, ommaviy qatllar, sterilizatsiya, Shinjondagi masjidlarning buzlishi – diniy erkinlikkka qarshi tajovuzlar kabi ma’lumotlar sekin-asta OAVga sizib chiqa boshladi.
Bunday qo‘rqinchli voqealar kuzatilayotgan Xitoyga olimpiada o‘yinlarini berish qanchalik to‘g‘ri, mazkur savol bugun Xalqaro olimpiada qo‘mitasi vakillari bilan birgalikda dunyo jamoatchiligini o‘ylantirib qo‘ydi. Nima bo‘lganda ham hozirda Xitoy kommunistik partiyasining uyg‘urlarga nisbatan olib borayotgan siyosati natsistlarning yahudiylarga nisbatan olib borgan siyosatidan keskin farq qilmaydi. Faqat vaqt va jo‘g‘rofiya bundan mustasno. Natsistlar Yevropaning yuragida, Xitoy esa Osiyoning bag‘rida joylashgan jog‘rofiy hudud.
Olimpiada o‘yinlarining Xitoyda o‘tkazilishini qoldirish Xitoyning BMT xavfsizlik kengashining a’zosi bo‘lishi bilan ham izohlanadi, biroq Xalqaro olimpiada qo‘mitasi uchun xitoylik rasmiylarning uyg‘urlarga nisbatan mamlakatda yurgizayotgan siyosatni boshqatdan ko‘rib chiqishlariga zamin beruvchi pishang ham bo‘lishi mumkin. Sababi Xitoy o‘z iqtisodiy salohiyatini barchaga ko‘z-ko‘z qilishga Pekinda o‘tkaziladigan olimpiada o‘yinlaridan yaxshi qurol sifatida foydalanadi, Xalqaro olimpiada qo‘mitasi shuning uchun ham o‘z qarori bilan bundan yaxshigina foydalanishi mumkin va shunday ham qilishi maqsadga muvofiq.
Biroq Xalqaro olimpiada qo‘mitasi Xitoyga Pekinda qishki olimpiada o‘yinlarini o‘tkazishga imkon bersa, bu faqat Xalqaro olimpiada qo‘mitasi o‘tmishdan kerakli saboq olmagani-yu, siyosiy iroda yetishmagan xalqaro tashkilot sifatida yana bir qora tarixni o‘z sahifasiga yozib qo‘yishga to‘g‘ri keladi. Oldinda esa ikki yil vaqt bor Xalqaro olimpiada qo‘mitasi hali hech narsani boy bergani yo‘q. Vaqt esa to‘xtab turmaydi.
Xitoyning Xyustondagi konsulxonasi yopilishi qanday oqibatlarga olib keladi?
AQSh hukumatining Xyustondagi Xitoy konsulxonasini yopishi ortidan AQSh Xitoy munosabatlari yanada keskinlashib ketishi mumkin, deb yozadi The Stratford nashri. Bunga qadar rasmiy Vashington va Xitoy o‘rtasida savdo urushlari, keyinchalik esa “Xitoy virusi” atrofidagi dahanaki janglar ikki mamlakat o‘rtasidagi vaziyatga ancha salbiy ta’sir qilib ulgurdi.21-iyul sanasida rasmiy Vashington Xitoy hukumatiga Texas shtati Xyuston shahridagi konsulxonasini yopish uchun 72 soat vaqt berganini ma’lum qiladi. AQSh davlat departamenti Xitoy konsulxonasini yopilishiga sabab sifatida konsulxona muntazam tarzda AQSh suverinitetiga xavf tug‘dirib kelganlik, aqliy mulk huquqlarini buzganlik va iqtisodiy josuslik harakatlarini dastaklaganlik ayblovlari bilan izohladi.
So‘nggi paytlarda AQSh rasmiy doiralari Xitoy hukumatining Vashingtondagi elchixonasi va boshqa shtatlardagi konsulxonalarida josuslik xizmati yo‘lga qo‘yilgani va ular ortidan FQB bir necha yil mobaynida kuzatayotganini bildirdi. Sharqiy Osiyo va Tinch okeani hududi masalalari bo‘yicha AQSh davlat kotibi yordamchisi Devid Stiluel Xyustondagi Xitoy konsulxonasi AQShdagi ilmiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash uchun harakat qilish holatlari sezilarli darajada ko‘payganini ta’kidladi. O‘z iddaolarini mustahkamlash uchun Devid Stiluel yaqinda Xyustondagi bosh konsul va yana ikki xitoylik diplomatlar soxta hujjatlar bilan qo‘lga tushganini ochiqladi.
21-iyul sanasida AQSh adliya vazirligi ikki xitoylik shaxsni rasmiy Pekin ko‘rsatmalari asosida AQShda xakerlik bilan shug‘ullanib kelganlikda ayblab chiqdi. Hozirda xakerlarga nisbatan COVID-19 vaksinasini ishlab chiqarish jarayoniga aloqador ma’lumotlarni o‘g‘irlashga urinish ayblovlari e’lon qilingan. Ayblovlarda, shuningdek, xakerlar Xitoy xavfsizlik xizmati vazirligi topshiriqlariga binoan harakat qilgani ilgari suriladi.
Rasmiy Vashingtonning bunday tadbirga qo‘l urishi, eng avvalo, Xitoyga nisbatan bosim qilish bilan izohlanadi. Shu bilan birga, AQSh Xitoy bilan savdo urushlaridan keyin erishilgan savdo bitimlarining birinchi bosqichi natijalarini xavf ostida qoldirishni istamaydi. Agar konsullik haqiqatdan ham josuslik bilan shug‘ullangan bo‘lsa, u holda AQSh milliy xavfsizlikni himoya qilish uchun Xitoy konsulxonasini yopishini oqlasa bo‘ladi, biroq bu ayblovlar o‘z tasdig‘ini topmaydigan bo‘lsa, Oq uy shunchaki noyabrda bo‘lishi kutilayotgan saylovlardan oldin rasmiy Pekinga nisbatan keskinroq siyosat yurgiza olishini namoyish qilishdir.
14-iyul sanasida Donald Tramp Gongkong muxtoriyati haqidagi qonunga imzo chekkan va bu qonun bir qator xitoylik va gongkonglik amaldorlarga nisbatan sanksiyalar qo‘llashga yo‘l ochgandi. Biroq Vashington Xitoy bilan erishilgan AQSh uchun manfaatli bo‘lgan savdo bitimlaridan voz kechmoqchi emas, shu sababdan ham Oq uy keskin harakatlarni boshlashdan o‘zini tiyib turmoqda.
Yana bir misol, Xitoy hukumati Janubiy Xitoy dengizidagi bir qator hududlarga da’vogarlik qila boshlashi ortidan AQSh davlat departamenti 13-iyul sanasida keskin bayonot bilan chiqqan bo‘lsa-da, rasmiy Vashington Xitoy harakatlariga nisbatan hech narsa qilmadi va ko‘z yumib qo‘ya qoldi. Bunday xatti-harakatlar esa so‘nggi bir necha oy davomida ko‘p takrorlanmoqda. May oyida Vashington mamlakatdagi Xitoy OAVlariga nisbatan cheklovlar tatbiq qildi, o‘z navbatida, rasmiy Pekin ham Xitoydagi bir qator OAV vakillarini mamlakatdan chiqarib yubordi. Bunday siyosat esa har ikki taraf ham mavjud vaziyatni o‘ta keskinlashtirmoqchi emasligiga ishora.
Xyustondagi konsulxonaning yopilishi ortidan Xitoy qanday choralar ko‘rishi mumkin? Birinchidan, Xitoy hukumati AQSh xalqaro huquq normalarini va ikki tomonlama elchixona va konsulxonalar ochish haqidagi bitimni qo‘pol ravishda buzganlikda ayblab chiqadi va Xitoydagi dipmissiyalarni mamlakatdan chiqarib yuborishi mumkin. 22-iyul sanasida Xitoydan nashr qilinadigan The Global Times nashri xitoyliklar AQShning Gongkong va Makaodagi konsulxonalarini yopilishi haqida fikr sizdirdi. Pekin esa hozirda Uxandagi AQSh konsulxonasini yopishga urinayotganini ma’lum qildi. Agarda Xitoy hukumati Gongkongdagi AQSh konsulxonalarini yopadigan bo‘lsa, AQSh va Xitoy o‘rtasidagi munosabatlar ancha jiddiy tus oladi. Xitoy hukumati shundoq ham Gongkong atrofidagi mashmashalarni yanada kuchaytirib yuboradi.
Yoki Xitoy hukumati AQShning Chendu, Shenyandagi konsulliklarini yopishni boshlaydi. Ayniqsa, Shenyandagi konsulxonaning yopilishi AQShnig Shimoliy Koreya bilan ishlash rejalariga ancha halaqit beradi. Shuningdek, Xitoy rasmiylari AQShning diplomatik korpus vakillariga koronavirus inqirozini vaj qilib, mamlakatga kirishida byurokratik to‘siqlar qo‘yib qo‘yishi mumkin.
Jahongir Ergashev tayyorladi.
Izoh (0)