«Дарё» жаҳон матбуоти шарҳи рукнининг навбатдаги муҳокамаларга бой сонини диққатингизга ҳавола этади.
Испанлар ва ниқоб тақиш ҳақида
Соғлиқни сақлаш тизими вакиллари жамоат жойларида ниқоб тақиш коронавирусдан ҳимоя қилади деган масалада якдил эмас, гарчи ижтимоий масофаланиш алоҳида диққатга сазовар масала бўлса-да, деб ёзади The El Pais нашри. Испания кўчаларида кўплаб испанларнинг ниқоб тақиб юрганига дуч келиш мумин. Шундай бўлса-да, ресторан, пиво барларда аксар ёшларнинг ниқобсиз юргани кузатилади. Испания Буюк Британия, Франция каби давлатлар COVID-19 пандемиясидан анча азият чекди. Кўплаб одамлар вирусга чалинди, кўплаб қурбонлар бўлди.
Испанлар италянлар каби вирусдан ҳимоя қилувчи дастлабки чора сифатида ниқоб тақиб юришга одатланди ва тиббиёт мутахассисларининг фикрларига амал қилди. Бир неча ой қаттиқ «локдоун»ни кечирган испанлар японлар каби жамоат жойларида грипп ва вирус кенг ёйилган пайтида шахсий хавфсизлик энг асосийси эканлигини тушуниб етди. Мамлакатда ўтказилган ижтимоий сўровларда испанларнинг 65 фоизи ниқоб тақиш бу пандемия шароитида энг тўғри йўл эканини қайд этди. 28 мингга яқин испанларнинг коронавирусдан вафот этиши маълум бир маънода испанларни сергак тортишга ундади.
Ўтган ҳафтада коронавирусдан энг кўп азият чеккан Испанияда локдаун анча юмшатилган бўлишига қарамасдан бир қатор Испания вилоятлари Каталония татбиқ қилган ижтимоий масофани сақлаган ҳолда жамоат жойларида ниқоб тақиш мажбурийлиги қоидасига амал қила бошлади. Испаниядаги 17 вилоятни истисно этганда, фақат Канар ороллари ва пойтахт Мадридда ниқоб тақишга ҳожат йўқ деган қарор қабул қилишди.
Лондон қироллик коллежи ва YouGoV сайти ўтказган ижтимоий сўровлар натижасида испанлар европаликлар орасида ниқоб тақиш энг кўп учрайдиган мамлакат экани аниқланди. Испанларнинг олтмиш фоизи Осиё мамлакатларидаги аҳоли каби ниқоб тақишни вирусдан ҳимояланишнинг мақбул йўли сифатида эътироф этди. 35 фоиз финлар эса ниқоб тақиш жоиз эмас деган жавобни белгилагани учун Европадаги карантин қоидаларига амал қимаётган халқ сифатида тасаввур ҳам уйғотди ва халқаро соғлиқни сақлаш ташкилотининг тавсийларини назардан қочираётгани ҳам маълум бўлиб қолди.
Испания ҳукумати 2 майдан бошлаб жамоат транспортларида ниқоб тақиб юриш мажбируйлигини, 22 май санасидан ижтимоий масофа сақлашга қатъий амал қилишни белгилади. Бундан икки ой муқаддам Чехия ҳукумати ҳаттоки супермаркетларда ҳам ниқоб тақиш мажбирлигини белгилаган эди.
Май ва июнь ойи ўрталарида ниқоб тақиш ортидан касалланиш камайганини кўрсатувчи макро таҳлиллар эса испанларни ниқоб тақишнинг фойдаси борлигига ишонтирди. Тадқиқот бошланган пайтларда 20 фоиз испанлар ниқоб тақмаслигини билдирган бўлса, тадқиқот охирларига бориб ниқоб тақмайдиганлар фоизи кўрсаткичи 7,3 фоизга тушди. Бадахпз ва Хаэн вилоятларида деярли барча испанлар ниқоб тақаётгани маълум бўлган бўлса, Баск ўлкасининг Гипискоа вилоятида аҳоли эътиборини хавфсизлик масаласига қаратгани маълум бўлди.
Ниқоб тақиш доим мажбурий бўлиши одат тусига кириши керакми?
Мадриддаги Рамон I Кахал шифохонасининг юқумли касалликлар бўйича бош шифокори назарида ижтимоий масофа сақланса-да, ниқоб тақиш пандемия шароитида касалликдан ҳимояланишда ўта муҳим. Унинг назарида, ниқоб тақмайдиганларни жамият қонунларини қўпол равишда бузаётганларга тенглаштириш мумкин. Испания юқумли касалликлар ва клиник микробиология уюшмаси матбуот котиби Мариа дель Мар Томас назарида эса ниқоб тақиш ҳозирги шароитда вирусдан ўзини ҳимоя қилишнинг энг яхши воситасидир.Бироқ бошқа мутахассислар назарида би инсон ҳуқуқларини чеклашдир. Испания Аҳоли саломатлиги ва соғлиқни сақлаш уюшмаси эпидемиологи Абдре Бурон фикрича, ниқоб тақиш фақат дўконга кирганда, жамоат транспортидан фойдаланганда ёки бошқача қилиб айтганда вирусни юқтириш хавфи бўлгандагина ўринлидир. Бошқа ҳолатларда эса ниқоб тақишни мажбурлаш агар ижтимоий масофа сақланган бўлса, беъманилик.
Бошқа мутахассилар назарида қатъий жорий этилган карантин испанларда ниқоб тақиш борасида фикрларни ўзгартиришга сабаб бўлган ва испанлар бу орқали вирусдан ҳимоялана олиш мумкинлиги ҳақида бошқа Европа мамлакатларидагилардан фарқли ўлароқ анча яхшироқ тасаввурга эга бўлган. Қаттиқ локдаун испанларни пандемия шароитида ниқоб тақиш борасида анча сергак қилиб қўйгани чин бўлсин.
Хитойда 2022 йил олимпиадаси қолдириладими?
The Byline Times нашрининг ёзишича, Хитой уйғур халқига нисбатан шафқатсиз геноцид сиёсатини юргизишдан, уларни таъқиб қилишдан тийилмас экан, 2022 йилдаги Олимпиада ўйинларига Хитой мезбонлик қилмаслиги керак.Нашр муаллифлари Олимпиада ўйинлари ва сиёсат борасида ўхшашликларга тўхталар экан, Хитой ва нацист Геманиясининг ички ва ташқи сиёсатидаги ўхшашликларга урғу берди. 1922 йилнинг бошларида Адольф Гитлер «ҳокимият тепасига келсам энг асосий вазифам яҳудий миллатини ер юзидан йўқ қилиш бўлади», деб айтганди. Орадан ўн бир йил вақт ўтиб Гитлер раҳбарлиги остида нацистлар Германияда ҳокимият тизгинларини ўз қўлига олди.
Халқаро олимпия қўмитаси 1931 йилда ёзги олимпиада ўйинларини Берлинда ўтказилишини тасдиқлади. 1933 йилда эса ҳокимият тепасига келган Гитлер Веймар Республикасини қонга ботирган, нацистларнинг «Феолкишер Беобахтер» газетасида 1936 йилдаги олимпиада ўйинларида яҳудийлар иштирок этмаслиги ҳақида баёнот берилади. Германия ташқи босимлар натижасида кейинчалик олимпиада ўйинларида яҳудийлар ҳам, қора танлилар ҳам олимпиада ўйинларида қатнашиш ҳуқуқига эгалиги ҳақида фикрларини ўзгартиришига тўғри келади. Орадан 10 йил ўтиб эса Гитлер олти миллионга яқин яҳудийларни нацист лагерларида қурбонликка келтиради, бу эса Халқаро олимпиада ўйинлари тарихида сўнгги икки минг йилликда кузатилмаган воқеа бўлди.
Хитойда ўтказилиши белгиланган олимпиада сўнгги 80 йилликда Халқаро олимпиада қўмитаси олдида катта муаммога айланган. 2015 йилда Хақларо олимпиада қўмитаси қишки олимпиада ўйинларини Пекинда ўтказилишини тасдиқлаб қўйди-ю, Шинжон уйғур автоном республикасида уйғур халқи ҳуқуқлари камситилаётгани ҳақидаги хабарлар жамоатчиликка ошкор бўлиб қолди. Уйғур халқига қарши қаратилган қийноқлар, оилаларнинг бир-биридан ажратилиши, мажбурий никоҳлар, оммавий қатллар, стерилизация, Шинжондаги масжидларнинг бузлиши – диний эркинликкка қарши тажовузлар каби маълумотлар секин-аста ОАВга сизиб чиқа бошлади.
Бундай қўрқинчли воқеалар кузатилаётган Хитойга олимпиада ўйинларини бериш қанчалик тўғри, мазкур савол бугун Халқаро олимпиада қўмитаси вакиллари билан биргаликда дунё жамоатчилигини ўйлантириб қўйди. Нима бўлганда ҳам ҳозирда Хитой коммунистик партиясининг уйғурларга нисбатан олиб бораётган сиёсати нацистларнинг яҳудийларга нисбатан олиб борган сиёсатидан кескин фарқ қилмайди. Фақат вақт ва жўғрофия бундан мустасно. Нацистлар Европанинг юрагида, Хитой эса Осиёнинг бағрида жойлашган жоғрофий ҳудуд.
Олимпиада ўйинларининг Хитойда ўтказилишини қолдириш Хитойнинг БМТ хавфсизлик кенгашининг аъзоси бўлиши билан ҳам изоҳланади, бироқ Халқаро олимпиада қўмитаси учун хитойлик расмийларнинг уйғурларга нисбатан мамлакатда юргизаётган сиёсатни бошқатдан кўриб чиқишларига замин берувчи пишанг ҳам бўлиши мумкин. Сабаби Хитой ўз иқтисодий салоҳиятини барчага кўз-кўз қилишга Пекинда ўтказиладиган олимпиада ўйинларидан яхши қурол сифатида фойдаланади, Халқаро олимпиада қўмитаси шунинг учун ҳам ўз қарори билан бундан яхшигина фойдаланиши мумкин ва шундай ҳам қилиши мақсадга мувофиқ.
Бироқ Халқаро олимпиада қўмитаси Хитойга Пекинда қишки олимпиада ўйинларини ўтказишга имкон берса, бу фақат Халқаро олимпиада қўмитаси ўтмишдан керакли сабоқ олмагани-ю, сиёсий ирода етишмаган халқаро ташкилот сифатида яна бир қора тарихни ўз саҳифасига ёзиб қўйишга тўғри келади. Олдинда эса икки йил вақт бор Халқаро олимпиада қўмитаси ҳали ҳеч нарсани бой бергани йўқ. Вақт эса тўхтаб турмайди.
Хитойнинг Хюстондаги консулхонаси ёпилиши қандай оқибатларга олиб келади?
АҚШ ҳукуматининг Хюстондаги Хитой консулхонасини ёпиши ортидан АҚШ Хитой муносабатлари янада кескинлашиб кетиши мумкин, деб ёзади The Statford нашри. Бунга қадар расмий Вашингтон ва Хитой ўртасида савдо урушлари, кейинчалик эса «Хитой вируси» атрофидаги даҳанаки жанглар икки мамлакат ўртасидаги вазиятга анча салбий таъсир қилиб улгурди.21 июль санасида расмий Вашингтон Хитой ҳукуматига Техас штати Хьюстон шаҳридаги консулхонасини ёпиш учун 72 соат вақт берганини маълум қилади. АҚШ давлат департаменти Хитой консулхонасини ёпилишига сабаб сифатида консулхона мунтазам тарзда АҚШ суверинитетига хавф туғдириб келганлик, ақлий мулк ҳуқуқларини бузганлик ва иқтисодий жосуслик ҳаракатларини дастаклаганлик айбловлари билан изоҳлади.
Сўнгги пайтларда АҚШ расмий доиралари Хитой ҳукуматининг Вашингтондаги элчихонаси ва бошқа штатлардаги консулхоналарида жосуслик хизмати йўлга қўйилгани ва улар ортидан ФҚБ бир неча йил мобайнида кузатаётганини билдирди. Шарқий Осиё ва Тинч океани ҳудуди масалалари бўйича АҚШ давлат котиби ёрдамчиси Дэвид Стилуэл Хьюстондаги Хитой консулхонаси АҚШдаги илмий маълумотларни ўғирлаш учун ҳаракат қилиш ҳолатлари сезиларли даражада кўпайганини таъкидлади. Ўз иддаоларини мустаҳкамлаш учун Дэвид Стилуэл яқинда Хьюстондаги бош консул ва яна икки хитойлик дипломатлар сохта ҳужжатлар билан қўлга тушганини очиқлади.
21 июль санасида АҚШ адлия вазирлиги икки хитойлик шахсни расмий Пекин кўрсатмалари асосида АҚШда хакерлик билан шуғулланиб келганликда айблаб чиқди. Ҳозирда хакерларга нисбатан COVID-19 вакцинасини ишлаб чиқариш жараёнига алоқадор маълумотларни ўғирлашга уриниш айбловлари эълон қилинган. Айбловларда, шунингдек, хакерлар Хитой хавфсизлик хизмати вазирлиги топшириқларига биноан ҳаракат қилгани илгари сурилади.
Расмий Вашингтоннинг бундай тадбирга қўл уриши, энг аввало, Хитойга нисбатан босим қилиш билан изоҳланади. Шу билан бирга, АҚШ Хитой билан савдо урушларидан кейин эришилган савдо битимларининг биринчи босқичи натижаларини хавф остида қолдиришни истамайди. Агар консуллик ҳақиқатдан ҳам жосуслик билан шуғулланган бўлса, у ҳолда АҚШ миллий хавфсизликни ҳимоя қилиш учун Хитой консулхонасини ёпишини оқласа бўлади, бироқ бу айбловлар ўз тасдиғини топмайдиган бўлса, Оқ уй шунчаки ноябрда бўлиши кутилаётган сайловлардан олдин расмий Пекинга нисбатан кескинроқ сиёсат юргиза олишини намойиш қилишдир.
14 июль санасида Дональд Трамп Гонгконг мухторияти ҳақидаги қонунга имзо чеккан ва бу қонун бир қатор хитойлик ва гонгконглик амалдорларга нисбатан санкциялар қўллашга йўл очганди. Бироқ Вашингтон Хитой билан эришилган АҚШ учун манфаатли бўлган савдо битимларидан воз кечмоқчи эмас, шу сабабдан ҳам Оқ уй кескин ҳаракатларни бошлашдан ўзини тийиб турмоқда.
Яна бир мисол, Хитой ҳукумати Жанубий Хитой денгизидаги бир қатор ҳудудларга даъвогарлик қила бошлаши ортидан АҚШ давлат департаменти 13 июль санасида кескин баёнот билан чиққан бўлса-да, расмий Вашингтон Хитой ҳаракатларига нисбатан ҳеч нарса қилмади ва кўз юмиб қўя қолди. Бундай хатти-ҳаракатлар эса сўнгги бир неча ой давомида кўп такрорланмоқда. Май ойида Вашингтон мамлакатдаги Хитой ОАВларига нисбатан чекловлар татбиқ қилди, ўз навбатида, расмий Пекин ҳам Хитойдаги бир қатор ОАВ вакилларини мамлакатдан чиқариб юборди. Бундай сиёсат эса ҳар икки тараф ҳам мавжуд вазиятни ўта кескинлаштирмоқчи эмаслигига ишора.
Хюстондаги консулхонанинг ёпилиши ортидан Хитой қандай чоралар кўриши мумкин? Биринчидан, Хитой ҳукумати АҚШ халқаро ҳуқуқ нормаларини ва икки томонлама элчихона ва консулхоналар очиш ҳақидаги битимни қўпол равишда бузганликда айблаб чиқади ва Хитойдаги дипмиссияларни мамлакатдан чиқариб юбориши мумкин. 22 июль санасида Хитойдан нашр қилинадиган The Global Times нашри хитойликлар АҚШнинг Гонгконг ва Макаодаги консулхоналарини ёпилиши ҳақида фикр сиздирди. Пекин эса ҳозирда Ухандаги АҚШ консулхонасини ёпишга уринаётганини маълум қилди. Агарда Хитой ҳукумати Гонгконгдаги АҚШ консулхоналарини ёпадиган бўлса, АҚШ ва Хитой ўртасидаги муносабатлар анча жиддий тус олади. Хитой ҳукумати шундоқ ҳам Гонгконг атрофидаги машмашаларни янада кучайтириб юборади.
Ёки Хитой ҳукумати АҚШнинг Чэнду, Шэняндаги консулликларини ёпишни бошлайди. Айниқса, Шеняндаги консулхонанинг ёпилиши АҚШниг Шимолий Корея билан ишлаш режаларига анча ҳалақит беради. Шунингдек, Хитой расмийлари АҚШнинг дипломатик корпус вакилларига коронавирус инқирозини важ қилиб, мамлакатга киришида бюрократик тўсиқлар қўйиб қўйиши мумкин.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
Изоҳ (0)