Rossiya, AQSh, Xitoy, Yaponiya. Oxirgi paytlarda energetika masalalari, yadroviy qurol bilan bog‘liq o‘zgarishlar va hududiy talashuvlar ushbu yirik davlatlarning munosabatlarida aks etmoqda. “Daryo” kolumnisti Jahongir Ergashev ushbu voqealar asosida buyuk davlatlar o‘rtasida borayotgan nozik “Taxtlar o‘yini”ga sharh beradi.
Rossiya aholisining Kreml hukumatidan noroziligi oshib bormoqda. Asosiy sabablar sifatida pensiya islohoti, qo‘shimcha qiymat so‘lig‘ining oshirilishi, aholi turmuh darajasining ikki baravar pasayib ketishi ko‘rsatilmoqda. Shu bilan birga, Rossiya tashqi siyosat borasida ham ko‘zga ko‘rinadigan yutuqlarga erishayotgani yo‘q. Rossiya aholisining ko‘pchiligi o‘zlarini “tashqi xavf-xatar bilan qo‘rquvga solinayotganligini” Putin va unga sherik bo‘lgan rus amaldorlarining hokimiyat tepasida ko‘proq qo‘lishga urinayotgani sifatida baholamoqda.
Mamlakatda boylar va qashshoq aholi o‘rtasidagi jarlik tobora kengayib bormoqda. Oddiy xalq ishlab topgan 10–11 ming rubl maoshi faqat oziq-ovqat olishgagina yetib turibdi. Shunaqa bir vaziyatda hokimiyat amaldorlari va millioner ruslar xorijdan ko‘chmas mulk, yaxta va boshqa dabdabavozlik uchun pul xarj qilyapti.
* * *
AQSh va Rossiya yaqin va o‘rta masofaga uchiriladigan yadroviy raketalar kelishuvi borasida munosabatlari ancha zidlashdi. AQSh Rossiya tarafini 1987-yilda Vashingtonda Mixail Gorbachyov va Ronald Reyganning oliy darajadagi uchrashuvida imzolangan bitimini buzganlikda ayblab, shartnomadn chiqishini e’lon qildi. Aytish joizki, hali shartnomani saqlab qolish uchun 6 oy muddat bor. AQSh shartnomani yangilashga rozi, faqat rasmiy Vashington ushbu shartnomaga Xitoy hukumatining qo‘shilishini ham talab qilmoqda. Rasmiy Pekin o‘z raketalarining yaqin masofaga uchishini ro‘kach qilib, bu shartnomani imzolamaslik tarafdori.
Kremlning iddaosiga ko‘ra, shartnomani aslida AQSh hukumati buzgan. Rossiya yangi shartnomani imzolashga qarshi emas. Ammo Moskva AQSh va Garb davlatlari tomonidan buyuk davlat deb e’tirof etilishini va rus hukmron elitasining manfaatlari qondirilishini xohlaydi.
Binobarin, yaqin va o‘rta masofaga uchuvchi yadroviy raketalar borasida bir bitimga kelishish mushkul masala. Chunki Rossiya AQSh va G‘arb talab etayotgan Qrimni Ukrainaga qaytarib berishni sira istamaydi va Ukraina sharqidagi mojaroni tinch yo‘l bilan hal qilishga ham ko‘nmaydi. Ustiga ustak, rasmiy Kreml tovushdan ham tez uchadigan raketalarni sinab ko‘rish borasida amalga oshirilayotgan ishlar bilan dunyoga jar solmoqda.
Rossiya milliarderlarining boyligini oshirayotgan vosita asosiy xomashyoning chet elga sotilishidir. Neft va gaz esa eng asosiy xomashyodir. Neft narxlari tushib-ko‘tarilib turibdi. Lekin shu kunlarda gaz narxi keskin tushib ketdi. Sababi — Xitoy gaz sotib olishni keskin qisqartirdi. Natijada Rossiya Yevropaga eksport qilayotgan gaz narxini ham tushirishga majbur bo‘ldi. Rus gazining asosiy iste’molchisi bo‘lgan Germaniya hukumati “rus gaziga qaram bo‘lib qolmasligini” bildirdi.
Rus gazi narxining pastlashi Rossiya daromadlarini yanada kamaytirdi. Aholi noroziligi o‘sib, rus ko‘chalari namoyishlar bilan to‘lib ham ketishi mumkin.
Rossiyada keskin tus olishi mumkin bo‘lgan vaziyatni oldini olishning ikki yo‘li mavjud:
- chet el banklariga qo‘yilgan zaxira pulini mamlakatga qaytarish;
- rus oligarxlari xonavayron qilgan kichik va o‘rta tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish.
* * *
Rossiya va Yaponiya hukumati o‘rtasida Kuril orollarini rasmiy Tokioga qaytarish borasida muzokaralar davom etmoqda. Yaponiya parlamentiga chiqish chog‘ida bosh vazir janob Sinzo Abe “Shikotan va Xabomai orollarini qaytarish borasidagi muzokaralarni tezlashtiramiz”, deb va’da berdi. Rossiya prezidenti matbuot kotibi Dmitriy Peskov esa “Asosiy vazifamiz biror narsani olish yoki berish emas, aksincha, tenglik shartnomasini imzolashdir”, deb aytdi.
Ta’kidlash joizki, o‘tkazilgan so‘rovnomalarda Rossiya aholisining 79 foizi Kuril orollarining Yaponiyaga qaytarilishiga qarshi ovoz bergan. Yaponiya, o‘z navbatida, G‘arbning Rossiyaga nisbatan qo‘llagan sanksiyalarini olqishlaydi. Bu esa Rossiya va Yaponiya o‘rtasida biror-bir ijobiy yakun topadigan shartnoma istiqbolini chippakka chiqaradi. Biroq Yaponiya hukumati Kuril orollarini qaytarib olish istagida Rossiyaga jazo choralarini bekor qilsa, rivojlanish uchun ko‘mak bersa, Rossiya aholisi noroziligiga qaramasdan, rasmiy Kreml orollarni Yaponiyaga qaytarib beradimi degan masala siyosiy tahlilchilarni o‘ylantirib qo‘ygan.
Muallif fikri tahririyat nuqtai nazaridan farq qilishi mumkin.
Izoh (0)