“Islom.uz” saytida tijorat molidan qiymatini zakotga chiqarish haqida maqola e’lon qilindi. Ma’lumot Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusufning “Mo‘minning najoti” kitobidan olingan.
Sotib olingan har bir narsa ham tijorat moli bo‘lavermaydi, chunki ularning orasida shaxsiy va oilaviy foydalanish uchun ham bo‘ladi. Faqatgina sotish, foyda olish niyatida xarid qilingan narsagina tijorat moli hisoblanadi.
Ulamolarimiz: “Tijoratda ikkita asosiy unsur: niyat va amal bor”, deyishadi. Niyat – foyda ko‘rish maqsadi bo‘lsa, amal – oldi-sotdidir. Ushbu ikki unsur bir bo‘lgandagina, tijorat bo‘ladi. Biri bo‘lib, ikkinchisi bo‘lmasa, tijorat bo‘lmaydi.
Shunga ko‘ra, birov o‘zi uchun biror narsa olib, uni ishlatib yursa-yu, yaxshiroq foyda chiqsa sotib ham yuborish maqsadi bo‘lsa, u narsa tijorat moli bo‘lmaydi. Chunki uni aslida o‘zi uchun olgan. Aksincha, sotib, foyda ko‘rish niyatida olgan narsasidan o‘zi vaqtincha, yaxshiroq xaridor chiqquncha foydalanib tursa ham, u narsa tijorat moli hisoblanadi. Ammo ushbu narsani “Sotmayman, o‘zim foydalanaman”, deb niyat qilsa-yu, foydalanib yursa, o‘sha mol tijorat moli bo‘lmaydi va undan zakot ham bermaydi.
Tijorat mollaridan zakot farz bo‘lishining shartlari ham xuddi puldagi shartlarga o‘xshaydi, ya’ni buning uchun mol nisobga yetishi, bir yil to‘lishi, qarzdan xoli bo‘lishi va hojati asliyadan ortiq bo‘lishi lozim.
Zakot berish vaqti kelganda tojir qo‘lidagi va hisob raqamidagi pullarini, savdoga qo‘yilgan mollaridan bir yil to‘lganini va odamlarga bergan qarzlaridan qaytib kelishiga ko‘zi yetganlarini jamlab hisoblaydi, so‘ngra buning ikki yarim foizini zakotga chiqaradi.
Hisoblash vaqtida tijorat do‘koni binolari, binoning asbob-anjomlari, tijorat mollari qo‘yiladigan joylar, peshtaxta va shunga o‘xshash sotuvga qo‘yilmagan narsalar hisobga olinmaydi. Tijorat mollarining qiymati zakot chiqarilayotgan kundagi bahosida o‘lchanadi. Zakotni tijorat mollarining o‘zidan yoki qiymatidan chiqarsa ham bo‘ladi. Ammo kambag‘allarga foydaliroq bo‘lgani uchun qiymatidan chiqarilsa, yaxshi bo‘ladi.
Zakot, sadaqai fitr, kafforat, ushr va nazrlarda ularning qiymatini berish ham joiz. Bir yil to‘lgandan keyin kamaysa, zakotning o‘sha kamaygan miqdordagi ulushi soqit bo‘ladi. Zakot nisobdadir, afv qilingan narsada emas.
Agar qirqta tuyaga bir yil to‘lgandan keyin o‘n beshtasi halok bo‘lsa, binti maxoz berish vojib bo‘ladi.
Yilning o‘rtasida ko‘rilgan foyda o‘z jinsidan bo‘lgan nisobga qo‘shiladi.
Nisobni mukammal qilish uchun tilla kumushga va tijorat mollari qiymati ila ikkisiga qo‘shiladi.
Nisobning yil davomida noqis bo‘lgani (kamaygani) hisob emas. Zakotni bir yil va undan ham avvalroq berish joiz.
Shuningdek, bir nisobga sohib bo‘lgan kishi bir necha nisobning zakotini oldindan bersa bo‘ladi (“Kifoya”dan).
Bu yerda zakotga oid bir necha masala muolaja qilinmoqda. Avvalo, zakot va unga o‘xshash moliyaviy ibodatda beriladigan narsalarning o‘zini bermay, qiymatini bersa ham bo‘lishi haqida so‘z bormoqda.
Zakot, sadaqai fitr, kafforat, ushr va nazrlarning qiymatini berish ham joizligi haqida hanafiy mazhabining ulamolari: “Qiymatini chiqarsa yaxshi bo‘ladi, ba’zi vaqtlarda qiymatini berish miskin va faqirlar uchun manfaatliroq bo‘ladi”, deyishadi. Zamondosh ulamolarimiz bu boradagi barcha ma’lumotlarni to‘liq va atroflicha o‘rganib chiqib, hanafiy mazhabining tutgan yo‘li hozirgi zamon uchun munosib, degan fikrga kelishgan.
Zakotga beriladigan hayvon o‘rniga uning qiymatini bersa bo‘ladimi? Hanafiy mazhabida: “Zakotga beriladigan hayvon o‘rniga uning qiymati berilsa bo‘ladi”, deyiladi. Qiymat har yurtning o‘z narxida va zakot berilayotgan kunning bahosiga qarab bo‘ladi.
Qays ibn Abu Hozimdan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam zakotga olingan tuyalar ichida o‘rkachi baland tuyani ko‘rib qolib, zakot yig‘uvchiga achchiq qilib, “Sizlarni odamlarning yaxshi mollarini olishdan qaytarmaganmidim?” dedilar. “Men uni sadaqa tuyalaridan ikkitasining o‘rniga oldim”, dedi zakot yig‘uvchi”.
Boshqa bir rivoyatda: “Ikki tuyaning o‘rniga qaytarib oldim”, dedi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam indamadilar”, deyilgan.
Ahmad va Bayhaqiy rivoyat qilgan.
Ikki tuya o‘rniga bir tuyani olish qiymatni olishga ruxsat borligiga dalolat qiladi.
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Muozni Yaman ahliga ularning zakotlari va boshqa narsalarini olgani yuborganlarida, Muoz ularga: “Menga zakotda arpa va jo‘xori o‘rniga xamiys yoki labiys kiyimlaridan beringlar. Bu sizlar uchun yengil, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Madinadagi sahobalari uchun xayrlidir”, degan”.
Buxoriy o‘z “Sahih”ida zikr qilgan.
Izoh (0)