Агар сиз Мадридга ташриф буюрган бўлсангиз, албатта, Чамартин туманига боргансиз. Шаҳар марказининг шимолий қисмида жойлашган ушбу ҳудуд ўнлаб йиллар давомида сайёҳлар ва маҳаллий аҳолини ўзининг турли хил маданий диққатга сазовор жойлари, бренд дўконлари ва ҳашаматли ресторанлари билан ўзига жалб қилиб келмоқда, бу ерда ҳатто бир финжон қаҳва ҳам сизга шаҳарнинг бошқа ҳудудларига қараганда ўртача бир ярим-икки баравар қимматга тушади.
Бундан ташқари, Чамартин мамлакатнинг молиявий юраги ҳамдир, чунки Испаниядаги энг йирик компанияларнинг бош офислари ва жаҳон мега-корпорациялари офисларининг филиаллари айнан шу ерда жойлашган.
Бу ерда дунёнинг энг бой, совринлари кўп ва машҳур футбол клубларидан бири — “Реал”нинг стадиони “Сантяго Бернабеу” жойлашган.
Умуман олганда, бутун дунё учун “Реал” бўлган клубни испанларнинг ўзлари шунчаки “Мадрид” деб аташади. Бу, аввало, қирол Алфонсо XIII туфайли Испаниянинг деярли ҳар бир шаҳрида “Реал” борлиги билан боғлиқ — Сан-Себастьянда “Реал Сосьедад”, Севильяда “Реал Бетис”, Барселонада “Реал Эспанёл” ва ҳоказо.
Бундан ташқари, Мадрид қироллик клуби мамлакатнинг асосий жамоаси ва ватан фахри сифатида эътироф этилади, шунинг учун бир пайтлар буюк империя пойтахти шарафига “Мадрид” деб аталади.
Бироқ, бу жарангдор мақом ва бутун дунёга машҳурликка қарамай, “Реал” шаҳарнинг ягона клуби эмас.
Биэнвенидос а Мадрид
Келинг, сайёҳлар учун одатий бўлган Чамартин муҳитини ҳис қилиш учун ўзимизни қисқа муддатга Испания пойтахти меҳмонлари деб тасаввур қилайлик ва метрода “Сантяго Бернабеу” бекатига (айтганча, дунёдаги энг қадимий метролардан бири) тушамиз ва “Грегорио Маранон”га ўтиб, шарққа йўл оламиз.
Тахминан ярим соатдан сўнг биз “Эстадио Метрополитано” бекатига етиб борамиз, ундан чиқиш жойида кўз олдимизда 70 000 ўринли шу номдаги футбол аренаси пайдо бўлади, у ерда 2017 йилдан бери Испаниянинг энг агрессив ва кўпчилик томонидан ёқтирилмайдиган клубларидан бири — Мадриднинг “Атлетико”си жойлашган.
Метро бекатидан стадионга киришгача шошилмай юрар эканмиз, “Атлетико” ҳақида нималарни биламиз ва нима учун у хорижлик томошабинни ўзига жалб қилишдан кўра кўпроқ ўзидан узоқлаштириши ҳақида бир оз мулоҳаза юритиб кўрайлик.
Обрў ва унинг инжиқликлари
Сўнгги 14 йил ичида Диего Симеоне “Атлетико”ни бошқармоқда ва бу вақт ичида клуб зерикарли “автобус” футбол ўйнайдиган ва қўпол, баъзан эса очиқдан-очиқ ифлос усуллардан фойдаланишни рад этмайдиган қаттиққўл ҳамда шафқатсиз жамоа қиёфасини яратишга муваффақ бўлди.
Жамоани диққат билан ўрганиш натижасида бир нечта қизиқарли статистик маълумотлар пайдо бўлади.
Масалан, Ла Лига интизомий рейтингида (сариқ + иккинчи сариқ + тўғридан тўғри қизил) охирги икки мавсумда “Атлетико”нинг бирорта футболчиси ҳатто кучли йигирматаликда ҳам йўқ. Испания чемпионати тарихидаги энг қўпол футболчи эса Серхио Рамос (167 та сариқ, 14 та иккинчи сариқ, 7 та тўғридан тўғри қизил) — “Реал”нинг собиқ сардори ва афсонаси.
Хўш, бундан нима келиб чиқади? “Энг қўпол клуб” ҳақидаги бу гапларнинг барчаси муболағадан бошқа нарса эмас ва шунда “Атлетико” нормал жамоами?
Ва энг муҳими — нега шаҳарда буюк ва беқиёс “Реал” бўла туриб, кўплаб мадридликлар айнан “Атлетико”га мухлислик қилмоқда? Зеро, жамоанинг мавсумдаги уй ўйинларига ўртача 61,5 мингдан ортиқ томошабин ташриф буюради, яъни арена сиғимининг 88 фоизини ташкил этади.
Келинг, жавобларни стадион бўйлаб саёҳатдан қидирайлик, айниқса биз кириш эшигига яқинлашдик.
Бильбао филиалидан Мадриднинг қайноқ юрагигача
Экскурсия етарлича стандарт тарзда: соврин заллари ва клуб тарихига бағишланган ҳамда меҳмонларга жамоанинг 120 йилдан ортиқ ривожланиш йўли ҳақида ҳикоя қилувчи кўплаб инсталляциялар билан бошланади.
Бу йўл 1903 йил 26 апрелда, маҳаллий баск университетининг уч талабаси ўзларининг футбол жамоасини тузишга қарор қилишганида бошланади. Уни ўзларининг севимли жамоаси Бильбаодаги “Атлетик” шарафига “Атлетик” деб номлашади ва клубнинг рангларини бир хил кўк-оқ рангларга айлантиришади (ҳа, илгари Бильбао қизил-оқ-қора эмас, балки кўк-оқ эди).
Кейинги тўрт йил давомида мадридликлар фақат ҳаваскорлар даражасида ўйнашади ва Мадрид Басклар томонидан қўллаб-қувватланадиган ўта қашшоқ жамоа эди.
1907 йилда жамоа профессионал мақомга эга бўлди ва 1910 йилларнинг бошларида рангларни ўша пайтларда матрас ишлаб чиқариш корхоналарида ишлатиладиган одатий қизил-оқ-кўк рангларга ўзгартирди ва шу сабабли “матрасчилар” лақабини олди.
1920 йилларда эса “матрасчилар” Мадрид пролетариати орасида машҳур бўла бошлади. Ўша пайтда Испанияда монархияга қарши (ва ҳатто коммунистик) кайфият кучли эди ва кўплаб ишчилар Мадриднинг “Атлетик” жамоасига мухлислик қила бошладилар, шу тариқа қирол Алфонсо XIII ва ундан “Реал” (испанча “Қироллик”) префиксини олган “Мадрид” футбол клубига қарши норозилик билдиргандилар.
Ўшандан буён Мадрид дербиси синфий курашнинг элементи ва “Чамартин мажорлари” ҳамда “шаҳар чеккасидаги итлар” ўртасидаги қарама-қаршилик деб ҳисобланади. Шу билан бирга, норозилик маданияти “Атлетик”нинг анъаналарига тобора чуқурроқ кириб бормоқда, бу эса унинг мухлисларини бутун Испаниядаги энг шовқинли ва ғазабноклардан бирига айлантирмоқда.
Мухлисларнинг ўзлари эса трибуналарда оловли мухлисликдан ташқари, ўзларининг футбол атрофидаги қилиқлари ва бошқа жамоалар мухлислари билан жанжаллари билан машҳур бўла бошлади. Оддий испанларнинг “Атлетико”ни ёқтирмаслиги шундан келиб чиққан.
40 йилларнинг охиригача жамоа натижаларга эришишдан кўра кўпроқ омон қолишга ҳаракат қиларди. Бу ерда ўз муаммолари ва албатта, умуммиллий муаммолар — инқилоб, фуқаролар уруши ва Франко диктатурасининг бошланиши “матрасчилар”га таъсир қилмаслиги мумкин эмасди. 1941 йилда Франконинг буйруғи билан клуб ҳатто ўз номини баскларнинг “Атлетик”идан Испаниянинг “Атлетико”сига ўзгартиришга мажбур бўлди.
Аммо асрнинг иккинчи ярмиданоқ “Атлетико”нинг Испания футболи элитасига кўтарилиши бошланнган — жамоа илк совринларни қўлга кирита бошлади, вақти-вақти билан Европада шов-шув кўтариб, 55 минг томошабинни ўз бағрига сиғдира оладиган “Висенте Калдерон”га кўчиб ўтиб, аста-секин биз билган "Атлетико"га айланган.
“Метрополитано” очилиши
Биз бу ерга тарих учун эмас, балки клубнинг туб моҳиятини ва унинг мухлисларини тушуниш учун келганмиз, шунинг учун “Метрополитано” аренаси бўйлаб йўлимизни давом эттирамиз.
Кўлами жиҳатидан ҳайратда қолдирадиган арена, VIP-лойиҳалар, кийим алмаштириш хоналари, матбуот маркази ва ниҳоят, саёҳатнинг энг қизиқарли қисми — иммерсив зонага ўтамиз.
Қаршимизда ВР-гарнитурали кўплаб кичик устунчалар турибди. Улардан бирини кийиб, “матрасчилар”нинг эски ва севимли аренаси бўлган “Висенте Калдерон” стадиони трибуналарига кўтариламиз ва ўша атмосферани ҳис қилиш, трибуналар энергиясидан қувват олиш учун турли ракурсларда ҳаракатланамиз.
Кейин, бизни ўйин олдидан ҳозирги “Метрополитано”нинг трибуна остидаги хонасида турган “Атлетико” футболчилари томон олиб кетади. Мана, ёнимиздан елкамизга қоқиб қўйиб, жамоадошларимиз ўтиб кетишяпти, рақиб ўйинчилари ёнма-ён саф тортишяпти, ишчи ходимлар қаёққадир шошилишяпти.
Ниҳоят, ҳакам чиқиш учун буйруқ беради ва биз туннел охиридаги ёруғлик томон ҳаракатланишни бошлаймиз, 70 минг мухлис бир овоздан клуб мадҳиясини ижро этади.
Шу билан видеоқатор тугайди, гарнитурани ечамиз, енгил бош айланишини ҳис қилиб, воқеликка қайтамиз ва йўлимизда давом этамиз.
Қуйида чаққонлик, зарба кучи ва реакция тезлиги бўйича бир қатор синовлардан ўтиши мумкин бўлган футбол ўйин автоматлари/тренажёрлари кетма-кетлигини кўрамиз. Бундан ташқари, синовларнинг ҳар бирида “Атлетико” асосидаги футболчилардан бирининг ундан олдиндан ўтган натижаси кўрсатилган.
Ушбу ўйин-кулги асосан болалар аудиториясига мўлжалланган, бироқ катталар учун ҳам ўз кучларини синаб кўриш ва замонавий топ-футболчилар жисмоний тайёргарлик бўйича қанчалик супер одамлар эканлигига ўз тажрибаларида ишонч ҳосил қилиш қизиқарли бўлади.
Ноқулай хона
Ва охирги лаҳзада, биз кетишга тайёр бўлганимизда, залнинг ўртасида кичик ёпиқ хонани (катта кубга ўхшаш) кўрамиз, у ерга маълум вақт оралиғида кичик гуруҳ бўлиб киритилади.
Ичкарига киргач, биз бир қарашда оддий кўринган болалар хонасига тушамиз. Мана, бурчакда кичкина кроват, унинг ёнида 90 йиллардаги “Атлетико” юлдузлари тасвирланган бир нечта плакатлар, китоб жавони, дераза, полда сочилиб ётган машиналар ва аскарчалар. Фақат негадир жуда қоронғи.
Ниҳоят, проектор ёқилади, керакли декорациялар босқичма-босқич ёритилади ва таниш овоз ўз ҳикоясини бошлайди. Шундай қилиб, биз Мадрид чеккасидаги худди шундай хонада маҳаллий мухлислар “Эл Нино” (испанчада кичкинтой) деб атайдиган футболчи яшаганини ва ўсганини билиб оламиз, қолган дунёга эса у Фернандо Торрес номи билан танилган.
Кейинги бир неча дақиқа ичида Фернандо бизга бу клуб унинг учун нимани англатиши ҳақида гапириб беради. Бу ерда бобоси билан бирга ўйинларга борган болалик хотиралари ҳам, клуб академиясига қабул қилингани ҳақидаги хабар ҳам, асосий жамоадаги дебюти ҳам, Англия Премьер Лигасига ўтиш ҳақидаги оғир қарори ва ниҳоят, фаолиятининг сўнгги палласида қадрдон “Атлетико”га қайтиши ҳам бор.
Ва мукаммал танланган видео кетма-кетлиги, ёруғлик ўйинлари ва мавжудлик таассуротини яратадиган декорациялар билан биргаликда бу оддий туюлган ҳикоя бирдан жуда илиқ ва таъсирли бўлиб туюла бошлайди, гўё қалбнинг қайсидир тубидаги кўринмас нозик ришталарга тегиб кетаётгандек. Ва шу лаҳзада кутилмаганда “Атлетико”нинг асл моҳияти англаб етилади.
Жасорат ва юрак (“Атлетико” шиори)
Турни якунлаб, стадиондан чиққанимиздан сўнг илиқ оқшом ҳавосидан нафас оламиз ва фикрларимизни тартибга солиш учун сайр қадамлари билан боғ орқали Сан-Блас-Канилехас ҳудудига йўл оламиз.
Бугун кўрганларимизнинг ҳаммасини хаёлан бир тизимга солар эканмиз, кун бўйи бирор марта ҳам торфейлар ҳақида ўйламаганимизни сезиб қоламиз! Ваҳоланки, “Атлетико” Испаниядаги энг совриндор жамоалардан бири бўлиб, мақтанишга арзигулик жиҳатлари бор.
Бироқ, клуб музейи оддий мақтаниш ўрнига эмпатияга эътибор қаратади, номоддий қадриятлар ёрдамида жамоани очиб беради ва эътибор марказига клубни эмас, балки инсонни, унинг ҳис-туйғуларини қўяди.
Ва “Реал” “Менга қойил қолинглар, чунки мен ҳаммадан зўрман!” деб жар солаётган бир пайтда, “Атлетико” хотиржамлик билан: “Бизни ёмон кўришингиз мумкин, бу сизнинг ҳуқуқингиз. Лекин ҳукм чиқаришдан олдин бизни яхшироқ танишингиз керак эмасми?” Ишонинг бу ишлайди!
Қолаверса, бу ёндашувдан нафақат музей, балки бутун клуб ва унинг ҳамжамияти фойдаланади — “Атлетико”нинг уйсиз итлар ҳақидаги таъсирли Рождество ролигини ёки деярли 30 йилдан бери ҳар бир ўйинда бурчак байроғига чиннигул олиб келадиган мухлисни эсланг. Бундай мисоллар яна юзлаб топилади, фақат жаҳон ҳамжамияти уларни деярли пайқамайди, ашаддий мухлислардан ташқари, албатта.
Мадриднинг ўзида эса, аксинча, “матрасчилар”ни фақат аҳолининг ночор қатламлари қўллаб-қувватлайдиган даврлар аллақачон ўтиб кетган. Бундан ташқари, сўнгги йилларда клуб радикал мухлисларга қарши фаол кураш олиб бормоқда, энг шиддатли ташриф буюрувчиларни абонементдан маҳрум қилмоқда ва ҳатто энг кўп сонли ва зиддиятли “Френте Атлетико” гуруҳини 2014 йилда уй ўйинларига ташриф буюришни тақиқлади.
Бугунги кунда “Атлетико”га авлоддан авлодга анъаналарни мерос қилиб қолдирган ҳолда оилавий ташриф буюрувчилар тобора кўпайиб бормоқда, уларга топ-менежерлар, тадбиркорлар ва ҳатто Мадрид мери Хосе Луис Мартинес-Алмейда ёки Испания Бош вазири Педро Санчес каби етакчи сиёсатчилар ҳам мухлислик қилмоқда.
Ва ниҳоят, унвонлари ва тарихан буюк бўлган “Реал”ни қўллаб-қувватлашга мажбурдек кўринган инсон ҳам болалигидан айнан “Атлетико”га мухлислик қилади — бу Испания қироли Филипп VI нинг ўзи.
Туманлар, маҳаллалар...
Шундай қилиб, биз чарчаган, аммо руҳланган ҳолда Испания пойтахтининг оддий туманидаги кўчалардан ўтиб боряпмиз, кўчадаги кичик қаҳвахоналарнинг пештахтасидаги ёзувлар эса ичкарига кириб, дам олишга ундайди.
Улардан бирини танлаб, мўжазгина шинам айвондаги столчага ўтирамиз-да, атрофга қараймиз. Биринчидан, ҳеч қандай сайёҳ йўқ, ҳамма жойдан фақат испанча нутқ эшитилади.
Шунга қарамай, атрофдагилар хилма-хил — 40 ёшдан ошган (ҳатто 50 ёшдан ҳам ошган) эркаклар гуруҳи, улар, бизгача етиб келган узуқ-юлуқ ибораларга қараганда, Ла Лигадаги турнир жадвалини тинмай муҳокама қилмоқда, кечки овқатга келган бир неча оилавий жуфтликлар, 17-18 ёшлардаги йигит ва қиз, эҳтимол, учрашувда... Умуман олганда, дам олиш куни кечқурун бу маҳалла учун одатий ҳолат.
Бизга эса сув ва бутерброд келтиришади. Ходимга миннатдорчилик билдирамиз ва унинг кийимида таниш белгини кўрамиз. “Атлетико”га мухлислик қиласизми, деган саволга жарангдор ва қувноқ жавоб оламиз: “Бу Сан Блас, бу ерда ҳамма “Атлетико”га мухлислик қилади!”
Сувдан хўплаймиз ва ўйга толамиз.
Тўғри, Сан-Блас шаҳарнинг асосий ишчилар туманидан бири бўлиб, 1990—2000 йилларда ўсмирлар ва муҳожирлар ўртасидаги жиноятчиликнинг “кўпайиши” туфайли энг хавфли ҳудудлардан бири ҳисобланган. Лекин сўнгги 10—15 йил ичида туман таниб бўлмас даражада ўзгариб кетди.
Ҳа, сиз ҳамон у ерда ҳашаматли ресторанлар ва беш юлдузли меҳмонхоналарни топа олмайсиз, аммо туманда янги савдо марказлари, болалар ва спорт майдончалари, боғлар, хиёбонлар ҳамда турли хил маданий майдонлар (масалан, санъат студиялари ва квест хоналари) ва ундан ҳам кўпроқ кичик, кўпинча оилавий кафелар пайдо бўлди.
Шундай қилиб, ўша қаҳвахонанинг айвонида ўтириб, атрофдаги одамларни кузатар эканмиз, Мадриднинг икки асосий жамоаси ўртасидаги асосий фарқни тушуниб етамиз. Бу фарқ клубнинг ўз аудиториясини идрок этишидадир.
“Реал” “клуб учун мухлис” тамойили асосида яшайди — буюк ва енгилмас жамоа образини яратади, унга мухлислик қилиш шарафли ва обрўли, унга мослашиш керак. Кимлигингиз ва қаердан эканлигингиздан қатъи назар, клуб томонидан белгиланган қадриятларни баҳам кўриш муҳимдир.
“Атлетико” эса, аксинча, ўзининг асосий аудиториясини жуда нозик ҳис қилади — бу одамлар ким, улар қаерда яшайди, улар нимани муҳим ва тўғри деб билади, уларни нима қувонтиради ва ҳоказо. Ва кейин ўз аудиториясига айнан у хоҳлаган нарсани беради, яъни “клуб мухлислар учун” тамойилидан келиб чиқади.
Айнан шунинг учун ҳам туманлардаги оддий мадридликлар учун “Реал” — ўз дунёсида яшайдиган, ёлланма футболчилар ўйнайдиган руҳсиз эфемер клуб, “Атлетико” эса — “ўз туманидаги йигитлар” жамоаси ва улар ўз йигитлари учун охиригача ва нима бўлишидан қатъи назар, мухлислик қилишга тайёр. Шунинг учун бутун дунё қанчалик “Ҳала Мадрид!” деб ҳайқирмасин, улар ҳеч қачон “Аупа Атлети”дан воз кечмайди.
Бундан ташқари, биз Мадрид дербиси шунчаки бойлар ва камбағаллар ёки монархистлар ва республикачилар ўртасидаги тўқнашув эмаслигини тушунамиз. Бу бир саволдан келиб чиқадиган икки хил ҳаётий фалсафанинг қарама-қаршилиги - идеалга интилиш йўлида абадий ўзгариш яхшими ёки шунчаки ўзингиз бўлиб, юрагингиз айтгандек йўл тутиш яхшими?
Бу саволга мутлақо тўғри жавоб бўлмаса ҳам, бу жамоаларнинг ўзаро тўқнашувининг ўзи бизга ҳали кўп ҳаяжонли кечалар ва ёқимли хотиралар ҳадя этади. Балки, энг муҳими ҳам шудир?
Ҳақиқий Мадрид
Аста-секин ботаётган қуёшни кузатар эканмиз, бу қисқа саёҳатга якун ясаймиз.
“Атлетико” бир қарашда кўринганидан анча ҳайбатли бўлиб чиқади. Унга мухлислик қилиш керакми? Балки ҳа, балки йўқ, ҳар ким ўзи учун ҳал қилсин. Бироқ, “Атлетико” мутлақо эътиборга лойиқ ва яқинроқ танишганда, ўзининг очиқлиги ва самимийлиги учун ҳурмат ва миннатдорчилик уйғотади.
Кейинги сафар Мадридга борганингизда, фақат Чамартеннинг ялтироқлиги ва машҳур сайёҳлик йўналишлари билан чекланиб қолманг, чунки бу ҳолда сиз фақат чиройли, аммо ҳиссиз манзарани кўрасиз. Ишонинг, бу шаҳар сизга кўпроқ нарса бера олади.
Кенг хиёбонлар ўрнига эски шаҳарнинг атмосферали кўчалари бўйлаб сайр қилинг, тармоқли ресторан ўрнига эса шинам оилавий кафеда тушлик қилинг. Хайриятки, танлов жуда кенг. Бошқача айтганда, Мадридга янада чуқурроқ назар солинг, унга қулоқ солишга ҳаракат қилинг, унинг атмосфераси ва энергияси билан тўйининг ва “Атлетико” “сўзларига” амал қилиб, унга ўз ҳолича қолишига имкон беринг.
Ва албатта, “Атлетико” стадиони бўйлаб саёҳат учун бир-икки соат ортиқча вақт ва 20 евро сарфланг, бу йўлни ўзингиз босиб ўтинг, бу жамоа руҳини ҳис қилинг ва ўзингиз хулоса чиқаринг.
Шундагина ҳақиқий Мадридни ҳис қиласиз.
Изоҳ (0)