Марказий Осиёдаги асосий дарё ва кўлларнинг келажаги хавф остида бўлиб, кўп жиҳатдан халқаро тараққиёт банкларининг мавқейига боғлиқ. Бу ҳақда бугун, 14 март — Бутунжаҳон дарёларни ҳимоя қилиш кунида “Чегарасиз дарёлар” (Rivers without Boundaries), International Rivers, Friends of the Earth US, Urg va CEE Bankwatch Network халқаро экологик ташкилотлари йўллаган қўшма расмий мурожаатда маълум қилинди.
Экологик ташкилотлар ўз мурожаатида халқаро тараққиёт банклари кўмагида Марказий Осиё ҳудудида сув-энергетика лойиҳаларини амалга ошириш жараёнида тўғонларнинг шиддатли қурилиши минтақадаги ноёб дарё ҳавзаларининг парчаланишига, энг муҳим табиий яшаш жойларининг вайрон бўлишига ва инсон ҳуқуқларининг бузилишига таҳдид солаётганини таъкидламоқда.
“Марказий Осиёдаги Амударё ва Сирдарёнинг ўрта ва қуйи оқими аллақачон жиддий бузилган бўлиб, Орол денгизи инқирозини келтириб чиқарган бўлса-да, уларнинг тоғли ирмоқлари ҳали ҳам ноёб биологик хилма-хилликка эга. Тараққиёт банклари табиатни вайрон қилувчи ГЭСлар қурилиши лойиҳаларини молиялаштирмасдан, уларни ҳимоя қилишни қўллаб-қувватлаши лозим”, дейди CEE Bankwatch Network жамоат ташкилотининг биологик хилма-хиллик бўйича мутахассиси Андрей Ралев.
Мурожаатда қайд этилишича, ЮНЕСКО нинг Бутунжаҳон табиий мероси объектлари ва бошқа алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудларни муҳофаза қилиш бўйича мавжуд чора-тадбирларга қарамай, йирик ва кичик гидроэлектр станцияларини қуриш лойиҳаларини халқаро молиялаштиришнинг кўпайиши минтақа дарёларига жиддий зарар етказиши мумкин.
“Сўнгги тадқиқотлар иқлим инқирози ва биохилма-хиллик инқирози шароитида қирғоқбўйи ҳамжамиятлари ва экотизимларга катта зарар етказаётганини кўрсатмоқда”, дейди Of the Earth US экологик ташкилоти катта менежери Катарина Лу. Л.“Шунинг учун халқаро тараққиёт банклари ГЭСлар қурилишини кўр-кўрона қўллаб-қувватлашдан воз кечиб, табиатга камроқ зарар етказадиган марказлашмаган энергетика вариантларини кўриб чиқишлари зарур”.
Шу ойда “Чегарасиз дарёлар” экологик коалицияси томонидан эълон қилинган Марказий Осиёнинг асосий чучук сув объектлари харитаси минтақадаги энг қимматли ва заиф дарёларни аниқ кўрсатиб берган.
Таъкидланишича, агар ГЭС қуриш бўйича режалаштирилган барча лойиҳалар амалга оширилса, Марказий Осиёнинг улкан дарё ҳавзаларида парчаланмаган табиий дарё экотизимлари деярли қолмайди - ҳатто совет давридаги кенг кўламли гидроқурилиш таъсир қилмаган бўлса ҳам.
“Кўпинча Марказий Осиёда тўғонлар ва сув омборлари қурилиши сув ресурсларини тежаш ва энергетикани ривожлантириш бўйича муқаррар, ўзига хос мажбурий чора сифатида тақдим этилади. Бироқ, жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, бундай ёндашув иқтисодий нуқтайи назардан жуда самарасиз ва кўпинча экологик жиҳатдан энг ҳалокатли оқибатларга олиб келади”, дейди “Чегарасиз дарёлар” экологик коалициясининг халқаро мувофиқлаштирувчиси Евгений Симонов.
Экологларнинг ҳисоб-китобларига кўра, ҳозирда Марказий Осиё ҳудудида 300 дан ортиқ йирик тўғонлар мавжуд ва яна 200 дан ортиғи халқаро тараққиёт банкларининг молиявий иштирокида режалаштириш ёки қурилиш босқичида турибди.
Изоҳ (0)