Покистон бош вазири Шаҳбоз Шариф Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёевнинг таклифига биноан 25 февраль куни расмий ташриф билан Ўзбекистонга келди. Ушбу ташриф икки давлат ўртасидаги дўстлик ва стратегик ҳамкорликни янада мустаҳкамлашга хизмат қилиши кутилмоқда. Покистон бош вазирининг ташриф қай даражада аҳамиятли ва унинг минтақавий геосиёсий жараёнларга таъсири қандай бўлиши мумкин? “Дарё” ушбу мавзуда сиёсатшунос Шоислом Акмалов, иқтисод фанлари доктори Абдулла Абдуқодиров, сиёсий таҳлилчи Наргиза Умарова билан суҳбатлашди.
Сиёсий муносабатлар тарихи
Ўзбекистон 1991 йилда мустақилликка эришганидан сўнг, Покистон уни биринчилардан бўлиб тан олди ва 1992 йилда икки мамлакат ўртасида дипломатик алоқалар ўрнатилди. 1990 йиллар давомида Ўзбекистон ва Покистон ўртасида савдо-иқтисодий, транспорт ва маданий ҳамкорлик йўлга қўйилди.
Бироқ 90 йилларнинг ўрталарида расмий Тошкент ва Исломобод ўртасидаги муносабатлар Афғонистонда “Толибон” ҳокимиятга келиши билан совий бошлади. Боиси ўша вақтларда Покистон ҳукумати “Толибон”ни бевосита қўллаб-қувватлади. Бу ўз навбатида ёш Марказий Осиё республикалари, жумладан, Ўзбекистон учун хавфсизлик масаласида айрим саволларни пайдо қилди.
“1992 йилда Ўзбекистоннинг биринчи президенти Ислом Каримов Покистон бош вазири Намоз Шариф (Шаҳбоз Шарифнинг акаси – таҳр.) билан учрашиб, унга Ўзбекистон Афғонистон орқали Покистон портларига чиқишни таклиф қилган. 90 йилларда Покистон томонидан Ўзбекистонга қизиқиш юқори бўлган. Бунга сабаб бўлган омиллардан бири – Марказий Осиё минтақасининг асосий аҳолиси Ўзбекистонда истиқомат қилиши ва бу ердаги Ислом фактори эди.
Лекин 90 йилларнинг ўрталарида расмий Исломободни Афғонистонда иқтидорга келган “Толибон”ни қўллаб-қувватлаш бўйича олиб борган сиёсати – Ўзбекистонни Покистон билан алоқаларни бир оз музлатишга сабаб бўлди.
2000 йилларда эса Покистонда ҳукумат раҳбари ўзгарди. Первез Мушарраф бош вазир бўлгач, расмий Исломободнинг “Толибон” бўйича сиёсати мутлақо ўзгарди. Ва шу билан бирга Покистон Марказий Осиё республикаларининг хавфсизлигини таъминлаш нуқтаи назардан бир оз биз томонга ён босганлиги – бизни яна Покистон ҳукумати билан муносабатларни қайта кўриб чиқишга чорлади”, дейди сиёсатшунос Шоислом Акмалов.
Покистон бош вазири Тошкентга келишдан олдин Озарбайжонда расмий ташриф билан бўлган эди. Иқтисод фанлари доктори Абдулла Абдуқодиров Покистон Озарбайжон ва Туркия билан яқин алоқаларни йўлга қўйганини ва Исломобод бу учлик таркибида Ўзбекистонни ҳам кўришни исташини айтиб ўтди.
“Ҳозирги кунда Покистон Туркия ва Озарбайжон билан муносабатларни жуда яхши йўлга қўйган. Исламобод бу ҳамкорлик таркибига Ўзбекистон ҳам киришини истайди. Шунинг учун ҳам Шаҳбоз Шариф Тошкентга келишдан олдин, Боку ва Анқарада бўлиб келди.
Ўзбекистон ва Покистон иқтисодида ўхшаш жиҳатлар кўп. Масалан, Покистон аграр давлат ҳисобланади. Ҳозир Покистоннинг аҳолиси 247 миллион бўлса, шундан 63 фоизи қишлоқ хўжалиги билан кун кечиради. Покистоннинг асосий экспорт маҳсулотлари – қишлоқ хўжалиги ва текстиль маҳсулотлари. Мисол учун, 2024 йилда Покистон Ўзбекистонга 20 миллион доллар миқдоридаги картошка, 11 миллион доллар ҳажмидаги гуруч, 12 миллион долларга яқин шаҳар ва 10 миллион долларга яқин цитрус меваларни экспорт қилган. Бу маҳсулотларни ўзимизда етиштирсак бўлади. Лекин Покистондан импорт қилинган маҳсулотлар нарх ва сифат жиҳатдан биздаги маҳсулотлардан анча яхшироқ”, деди у.
Бугунги кунда Ўзбекистон ва Покистон стратегик ҳамкорликни ривожлантиришга интилмоқда. Хусусан, транспорт-логистика лойиҳалари, энергетика, савдо ва маданий алмашинув соҳаларида муҳим келишувлар имзоланган. Шу жиҳатдан, Покистон бош вазирининг Ўзбекистонга ташрифи икки давлат муносабатларининг янги босқичига ўтишига туртки бўлиши мумкин.
Ўзбекистон ва Покистон ўртасидаги энг муҳим иқтисодий ва геосиёсий лойиҳалардан бири бу Трансафғон транспорт йўлаги ҳисобланади. Ушбу йўлак Ўзбекистоннинг Жанубий Осиё мамлакатлари билан боғланишига, Покистоннинг эса Марказий Осиё давлатлари билан савдо алоқаларини ривожлантиришига хизмат қилади.
“Покистон ва Афғонистон Ўзбекистон учун транспорт-логистика масаласида асосий ҳамкор ҳисобланади. Биз Афғонистон орқали Покистоннинг портларига чиқишни режа қилиб келамиз. Ўз навбатида, Ўзбекистон Покистонни Тожикистон ва бошқа минтақа давлатлари билан боғловчи муҳим мамлакат. Яъни Ўзбекистон Покистон учун Марказий Осиёнинг дарвозаси ҳисобланади. Чунки Ўзбекистоннинг Афғонистонга ўтган темир йўли мавжуд”, дейди сиёсий таҳлилчи Наргиза Умарова.
Суҳбатнинг тўлиқ вариантини "Дарё"нинг YouTubeъдаги саҳифасида томоша қилишингиз мумкин.
Изоҳ (0)