Markaziy Osiyodagi asosiy daryo va ko‘llarning kelajagi xavf ostida bo‘lib, ko‘p jihatdan xalqaro taraqqiyot banklarining mavqeyiga bog‘liq. Bu haqda bugun, 14-mart — Butunjahon daryolarni himoya qilish kunida “Chegarasiz daryolar” (Rivers without Boundaries), International Rivers, Friends of the Earth US, Urg va CEE Bankwatch Network xalqaro ekologik tashkilotlari yo‘llagan qo‘shma rasmiy murojaatda ma’lum qilindi.
Ekologik tashkilotlar o‘z murojaatida xalqaro taraqqiyot banklari ko‘magida Markaziy Osiyo hududida suv-energetika loyihalarini amalga oshirish jarayonida to‘g‘onlarning shiddatli qurilishi mintaqadagi noyob daryo havzalarining parchalanishiga, eng muhim tabiiy yashash joylarining vayron bo‘lishiga va inson huquqlarining buzilishiga tahdid solayotganini ta’kidlamoqda.
“Markaziy Osiyodagi Amudaryo va Sirdaryoning o‘rta va quyi oqimi allaqachon jiddiy buzilgan bo‘lib, Orol dengizi inqirozini keltirib chiqargan bo‘lsa-da, ularning tog‘li irmoqlari hali ham noyob biologik xilma-xillikka ega. Taraqqiyot banklari tabiatni vayron qiluvchi GESlar qurilishi loyihalarini moliyalashtirmasdan, ularni himoya qilishni qo‘llab-quvvatlashi lozim”, deydi CEE Bankwatch Network jamoat tashkilotining biologik xilma-xillik bo‘yicha mutaxassisi Andrey Ralev.
Murojaatda qayd etilishicha, YUNESKOning Butunjahon tabiiy merosi obyektlari va boshqa alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni muhofaza qilish bo‘yicha mavjud chora-tadbirlarga qaramay, yirik va kichik gidroelektr stansiyalarini qurish loyihalarini xalqaro moliyalashtirishning ko‘payishi mintaqa daryolariga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.
“So‘nggi tadqiqotlar iqlim inqirozi va bioxilma-xillik inqirozi sharoitida qirg‘oqbo‘yi hamjamiyatlari va ekotizimlarga katta zarar yetkazayotganini ko‘rsatmoqda”, deydi F of the Earth US ekologik tashkiloti katta menejeri Katarina Lu. L.“Shuning uchun xalqaro taraqqiyot banklari GESlar qurilishini ko‘r-ko‘rona qo‘llab-quvvatlashdan voz kechib, tabiatga kamroq zarar yetkazadigan markazlashmagan energetika variantlarini ko‘rib chiqishlari zarur”.
Shu oyda “Chegarasiz daryolar” ekologik koalitsiyasi tomonidan e’lon qilingan Markaziy Osiyoning asosiy chuchuk suv obyektlari xaritasi mintaqadagi eng qimmatli va zaif daryolarni aniq ko‘rsatib bergan.
Ta’kidlanishicha, agar GES qurish bo‘yicha rejalashtirilgan barcha loyihalar amalga oshirilsa, Markaziy Osiyoning ulkan daryo havzalarida parchalanmagan tabiiy daryo ekotizimlari deyarli qolmaydi - hatto sovet davridagi keng ko‘lamli gidroqurilish ta’sir qilmagan bo‘lsa ham.
“Ko‘pincha Markaziy Osiyoda to‘g‘onlar va suv omborlari qurilishi suv resurslarini tejash va energetikani rivojlantirish bo‘yicha muqarrar, o‘ziga xos majburiy chora sifatida taqdim etiladi. Biroq, jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, bunday yondashuv iqtisodiy nuqtayi nazardan juda samarasiz va ko‘pincha ekologik jihatdan eng halokatli oqibatlarga olib keladi”, deydi “Chegarasiz daryolar” ekologik koalitsiyasining xalqaro muvofiqlashtiruvchisi Yevgeniy Simonov.
Ekologlarning hisob-kitoblariga ko‘ra, hozirda Markaziy Osiyo hududida 300 dan ortiq yirik to‘g‘onlar mavjud va yana 200 dan ortig‘i xalqaro taraqqiyot banklarining moliyaviy ishtirokida rejalashtirish yoki qurilish bosqichida turibdi.
Izoh (0)