Ғайрат Дўстов “иши”: нега у билан боғлиқ воқеа жамоатчиликни хавотирга солди? 

15 сутка маъмурий қамоққа ҳукм қилинган Ғайрат Дўстов иши адвокатлари талаби билан 2025 йилнинг 3 январь куни апелляция инстанциясида қайта кўрилди ва у суд залидан озодликка чиқарилди. Оддий киракаш бошига тушган бу ҳодисага жамоатчилик кескин муносабатда бўлди, масъуллар қораланди, Дўстовнинг ўзи кенг қўллаб-қувватланди. Ушбу мақолада Дўстов воқеаси, унинг нега бу қадар шов-шув бўлгани ҳақидаги саволларга жавоб излаб кўрамиз.

Ҳаммаси нимадан бошланди?

2024 йилнинг декабрь ойи якунида ижтимоий тармоқларда метан заправкада навбат кутиб ётганини айтиб, навбати етгач газ тугаганидан норози бўлиб, энергетика соҳасидаги масъулларни танқид қилган Ғайрат Дўстовнинг видеомурожаати тарқалди.

Уйда ногироним бор, кечаси билан заправканинг олдида ётдим. Қани бу ерда ҳақиқат? Мурда ҳам киймайди бу оёқ кийимни. Бензинга борсанг, бензин заправкада навбат кўп, бензин ҳам ололмайсан. Берадиган бензинига автомобилларни мотори эриб кетмоқда. Буларни назорат қиладиган бирон-бир ташкилот йўқми?, деганди газ ололмаганидан фиғони фалак бўлган ҳайловчи таги тешилиб кетган оёқ кийимини кўрсатиб.

Кўп ўтмай ушбу фуқаро ҳибсга олингани ва 15 суткага қамалгани ҳақида маълумотлар тарқалди. Суриштирувлардан сўнг Ғайрат Дўстов исмли ушбу шахснинг маъмурий жавобгарликка тортилишига воқеа содир бўлган заправка масъули ва ходимларининг арзи сабаб бўлгани аниқланди. Жабрланувчи экани айтилган заправка масъулининг судда кўрсатма беришича, у ИИБга бориб, ёзма шикоят ҳам қолдирган. Шунга асосан Дўстов дастлаб ИИБга чақирилган. У ердан судга олиб борилган.

Жиноят ишлари бўйича Бектемир туман суди раиси Дурдона Дадахонова мазкур ишни кўриб чиқиб, Ғайрат Дўстовни Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 183-моддаси (майда безорилик) билан айбдор деб топиб, унга 15 сутка маъмурий қамоқ жазосини тайинлаган.

Судья Дадахонованинг ушбу қарори жамоатчилик норозилигига сабаб бўлди. Шундан сўнг фаоллар ташаббуси билан қамоқда ўтирган Дўстовнинг оиласига моддий ёрдам бериш учун хайрия тадбири ҳам уюштирилди.

“Йилни катта хато билан бошладик”

Суд қарори ижтимоий тармоқларда жуда кескин қарши олинди. Фаоллар судья қарорига нисбатан турлича муносабатлар билдирди.

Иқтисодчи блогер Отабек Бакиров: “Ғайрат Дўстовга кафолат бериб олиб чиқилиши тўғри бўлади. Туман, шаҳар кенгаши депутатлари бор. Маҳалла бор. Уйида қарамоғида бола-чақаси кўз тикиб ўтиргандир. Давлатнинг куч пропорция си бор, меҳр пропорция си ҳам. Ўз кучига ишонган давлат меҳриниям аямайди”, дея фикр билдирган бўлса, блогер Хушнудбек Худойбердиев эса “оғзи шалоқ амалдорлар битта узр билан қутулаётган вақтда, ботинкаси тешик оддий бир халқ вакили қамаб қўйилишини адолатдан эмас”, дея баҳолади.

Оғзидан шоди кириб, боди чиққан ҳокимлар битта узр билан қутулса, ўз ваколати доирасидан чиқиб, қонунларга тупуриб қўядиган айрим масъуллар оддий огоҳлантириш билан чеклансаю, лекин узоқ вақт метанда навбат кутиб, энди навбати келганда “заправка” ёпилиб қолганидан фиғони кўкка чиққан, ботинкаси тешик оддий бир халқ вакилини қамаб қўйишса, бечора Янги йил байрамини оила даврасида эмас, панжара ортида кутиб олса, бунда халқ адолатсизлик кўради. Ва бу адолат ҳам эмас, албатта.

Йилни катта хато билан бошладик. Афсус, минг афсус. Зиғирчалик фойдаси бўлмаган, аммо халқнинг давлатга бўлган ишончи нуқтайи назаридан жуда катта зарар олиб келадиган ушбу ташаббус кимдан чиққани билмайман. Аммо бу хатонинг ўрнини қоплаш учун жуда кўп иш қилиниши кераклигини аниқ биламан, — деди у.

Экология вазирлиги маслаҳатчиси, собиқ депутат Расул Кушербаев ҳолатни танқидга тоқатсизлик билан жавоб берилишининг белгиси деб атади.

Мана шу ишни бекор қилишибди. Бу ҳар қандай эътироз ва танқидга тоқатсизлик билан жавоб берилишининг белгиси. Шоир айтганидек, “тор кўнгуллук беклар, ман-ман деманг, кенглик қилинг!”. “Бек”ларимиз бағрикенглик қилишмабди, деб ёзди Кушербаев ўз телеграм-каналида.

Журналист ва блогер Муҳрим Аъзамхўжаев ушбу фуқарони 15 суткага қамаш билан Ўзбекистоннинг энергетика муаммолари барҳам топмаслигини эслатди.

Шу акани 15 суткага қамаб қўйишибди, ҳозир адвокатлар бу кишига кўнгилли равишда ёрдам бериш учун югуриб юрган экан. Шу акани 15 суткага қамаш билан қани энди Ўзбекистон газ импортчисидан яна газ экспортчисига айланиб қолса, Ўзбекистоннинг энергетика муаммолари барҳам топса. Ўзбекистонликлар энергетика муаммоларини, умуман, муаммоларни гапирмагани билан муаммолар йўқ бўлиб қолмайди-ку.

Ҳозирги Ўзбекистон аввалгисидан сал бўлса-да яхшироқ бўлса, айнан шу жиҳати — муаммолар айтилгани ва кейин уларга ечимлар топилгани билан яхшироқ бўлмаганмиди ахир? Ака бечора прагаликлардан йил давомида эшитган ҳар хил гапларни гапирган бўлса ҳам майлига эди, — дея фикр билдирган Муҳрим Аъзамхўжаев.

Маъмурий қамоқ ҳибсхонада эмас, ИИББ ертўласида ўтган

Суддаги кўрсатмаларидан маълум бўлдики, Ғайрат Дўстов 15 суткага қамалгач, дастлаб Тошкент шаҳар ИИББга қарашли вақтинча сақлаш ҳибсхонасига олиб кетилди. У ерда бир кечани ўтказганидан сўнг у негадир пойтахт ИИББга олиб кетилган.

Маъмурий жазони ўтаётган шахс амалдаги тартиб-қоидаларга зид равишда нима учун яширинча ИИББга олиб кетилгани, у ерда нималар бўлгани қоронғилигича қолди. Суд апелляция инстанциясида мазкур ҳолатга эътибор ҳам қаратгани йўқ. Бундан пайтда ҳолат юзасидан тезкор муносабат билдириши лозим бўлган ИИВ матбуот хизмати эса лом-мим демаяпти.

Аслида унинг маъмурий қамоқ ўталадиган “Панелний”да эмас, Тошкент шаҳар ИИББда экани судгача ҳам маълум бўлиб улгурганди. Инсон ҳуқуқлари фаоли Абдураҳмон Ташанов бу ҳақда 1 январь куни ижтимоий тармоқдаги саҳифасида хабар берганди.

Бектемир суди томонидан 15 суткага қамалган Ғайрат Дўстов сўроқ учун 27 декабрь куни Тошкент шаҳар ИИББга олиб кетилган. Бугун унинг адвокати Адҳам ака билан “Панелний”даги сақлов изоляторига бордик. Навбатчининг айтишича, у Тошкент шаҳар ИИББда сақланмоқда. Айни пайтда Тошкент шаҳар ИИББнинг навбатчилик қисми дам олиш куни бўлгани боис, у билан учрашувимизга рухсат беришмади. Суд томонидан белгиланган жазони ўтаётган шахсни нега сўроққа олиб кетишгани ва у ерда ушлаб туришгани сабабини тушунтиришмади. Ҳозирча уч нафар кўнгилли адвокатда уни ҳимоя қилишга ордер бор. Кўнгиллилар сони ортмоқда, — деганди бу ҳақда маълумот берган фаол.

Судда сўз олган судланувчи адвокатлари саволига жавоб берар экан судга ҳам “Панелний”дан эмас, Тошкент шаҳар ИИББ биносидан олиб келинганини маълум қилди.

Беғараз ёрдам қўлини чўзган 12 нафар адвокат

2025 йилнинг 3 январь куни бўлиб ўтган апелляция судида Дўстовни 12 нафар кўнгилли адвокат ҳимоя қилди. Суд мажлисида чиқиш қилган адвокатлардан бири Баҳром Эрматов танқидни майда безорилик деб аташ хатолигини таъкидлади.

Биринчи инстанция суди Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 2- ва 3-моддалари талабларини қўпол равишда бузган. Ҳимоям остидаги Ғайрат Дўстов томонидан майда безорилик содир этилмаган. У заправкада 6–8 соатлаб туриб, айни навбати келганда газ бериш тўхтатилгани сабаб кучли эҳтирос билан ҳаяжонланиб гапирган. Президентнинг аҳолини газ билан таъминлаш бўйича топшириқларини бажармаётган масъулларнигина танқид қилган. Шунинг учун биз танқидни майда безорилик деб айтишимиз мумкин эмас. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги ишни тугатишни сўрайман”, деди адвокат суддаги нутқида.

Адвокат Абдуллаев эса метан заправкада масъулларни танқид қилган ҳайдовчининг умуман айби йўқлигини, у маъмурий ҳуқуқбузарлик содир этмаганини айтди.

Биз ҳуқуқбузарлик йўқ деб тўхтам қилганмиз. Гарчи суд бунга қўшилмаган бўлса-да, ҳимоямиз остидаги шахсни озодликка чиқариш тўғрисида қарор қилгани ҳам ҳозирги пайтда муҳим қадам деймиз. Бу қарор кейинчалик кучида туриш-турмаслигини вақт кўрсатади, деган у.

Аппеляция судида Дўстовнинг тоби қочди

2025 йилнинг 3 январь куни давом этган судда танқидчи ҳайдовчининг тоби қочди. Унга ёрдам кўрсатилди. Суд қисқа танаффус ҳам эълон қилди. Кечиккан бўлса-да, тез ёрдам ҳам етиб келди.

Ғайрат Дўстов шунингдек, суд мажлисида яқинлари ва адвокатларининг саволларига жавоб берар экан, бошига қоп кийдиришганини, ертўлада сақлашганини айтган. Бироқ суд тергови вақтида мазкур кўрсатмаларга ҳуқуқий баҳо берилгани ёхуд алоҳида иш юритувига олингани йўқ.

Нима бўлганда ҳам, Ватанга хиёнат қилмадим, хиёнатчи эмасман, дея бир неча марта такрорлаган судланувчи. У нега бундай дегани номаълумлигича қолди.

Муаммо фақат Дўстовники эмас

Нима учун жамоатчилик Ғайрат Дўстов воқеасига фаол муносабат билдирди? Чунки у баралла айтган — метан заправкадаги турнақатор навбатлар ва газ етишмовчилиги фақат унинг муаммоси эмас, балки деярли барча ўзбекистонликларга тегишли эди. Шунинг учун ҳам кўпчилик уни қўллаб-қувватлади ва фикрига қўшилди.

Унинг судида журналистлардан ташқари кўплаб фаоллар ҳамда оддий фуқаролар ҳам иштирок этиб, жараённи кузатиб турди. Гарчи, адвокатлар айтганидай, унга берилган жазо баҳсли бўлган ва у ноҳақ 8 сутка маъмурий қамоқда ўтиргани айтилаётган эса-да, Дўстовнинг суд залидан озод қилингани жамоатчиликни хурсанд қилди. Шунинг баробарида ушбу кейс, айниқса, Дўстовнинг сўнгсўзини кескин бўлиб, унинг қилмишидан пушаймон бўлгани ёки бўлмаганини дағдаға қилиб сўраган судьянинг хатти-ҳаракатлари ўзбекистонликларда судларнинг мустақиллиги борасида қатор саволларни юзага келтирди.

Дўстов воқеасига жамоатчилик билдирган реакция — ҳар қандай соғлом жамият учун нормал ҳолат. Ушбу воқеа масъул давлат органлари учун сабоқ бўлиб, муаммо ҳақида сўзлаган одамларни жазолаш эмас, балки соғлом мулоқот ўрнатиш энг тўғри йўл эканини яна бир карра исботлади. Ўйлаймизки, нотўғри қарорлари туфайли давлат ва ҳукумат обрўсига катта путур етказган мансабдорларга ҳам муносиб баҳо берилади.