Чикаго университети томонидан чоп этиладиган “Атомшунос олимлар бюллетени” журнали ядровий хавф даражасини кўрсатадиган қиёмат соати милларини ўзгаришсиз қолдирди.
Олимлар 2023 йилда Қиёмат соати милларини 10 сония олдинга суриб қўйганди, бу ярим тунгача (глобал фалокатга энг яқин вақт) 90 сония борлигини англатади. 2024 йил учун ҳам 90 сония сақланиб қолмоқда.
“Ҳозир соат ярим тунга 90 сония қолганини кўрсатмоқда — бу тарихдаги глобал фалокатга энг яқин вақт”, — дейилади журнал баёнотида.
Олимлар вазиятни “дунёни глобал фалокат томон йўналтиришда давом этаётган таҳдидли тенденциялар” билан изоҳлади. Асосий муаммолар қаторида Украинадаги вазият, шунингдек, Ғазо секторидаги Фаластин-Исроил можаросининг ёмонлашуви бор. Бундан ташқари, иқлим инқирози ва сунъий интеллект ҳам хавф қаторидан жой олган.
Ядровий таҳдид ўлчовлари
“Россиянинг Украинадаги босқини узоқ муддатли бўлиб кўринмоқда ва Россиянинг можарода ядро қуролидан фойдаланиши имконияти жиддий бўлиб қолмоқда. Учта йирик ядровий давлат — Хитой, Россия ва АҚШдаги ядровий харажатлар дастурлари қуролланиш пойгасини қўзғатиш билан таҳдид қилмоқда. Россия ва Хитой ядровий салоҳиятини кенгайтирмоқда ва АҚШ худди шундай жавоб бериш учун босим кучаймоқда”, — дейди мутахассислар.
Айни пайтда, бошқа потенциал ядровий инқирозлар пайдо бўлмоқда. Эрон уранни ядровий қурол ишлаб чиқариш даражасига бойитишда давом этмоқда, шу билан бирга Атом энергияси бўйича халқаро агентлигига (МАГАТЭ) асосий масалаларда тўсқинлик қилмоқда. Шимолий Корея эса ядро қуроли ва узоқ масофали ракеталар яратишда давом этмоқда. Покистон ва Ҳиндистонда ядровий кенгайиш пауза ёки чекловсиз давом этмоқда.
“Исроил ва ҲАМАС ўртасидаги Ғазодаги уруш минтақавий ва глобал миқёсда олдиндан айтиб бўлмайдиган таҳдидларни келтириб чиқарадиган кенгроқ Яқин Шарқ можаросига айланиши мумкин”.
Иқлим ўзгаришининг даҳшатли истиқболлари
2023 рекорд даражадаги энг иссиқ йил бўлди ва глобал иссиқхона газлари чиқиндилари ўсишда давом этди. Дунё миқёсида ҳам, Шимолий Атлантикада ҳам денгиз юзаси ҳарорати рекордларни янгилади. Иссиқхона газлари эмиссиясини камайтириш бўйича етарли мажбуриятларнинг йўқлиги ва мавжудларининг бажарилмагани туфайли дунё аллақачон Париж иқлим шартномаси бўйича белгиланган ҳароратнинг саноатгача бўлган даражадан 1,5 даражадан кўп бўлмаган Цельсийдан ошиб кетиши хавфи остида. Кейинги исишни тўхтатиш учун дунё углерод чиқиндиларини нолга тенглаштириши керак.
2023 йилда дунё тоза энергияга рекорд даражадаги 1,7 триллион доллар сармоя киритди ва жаҳон ялпи ички маҳсулотининг ярмини ташкил этувчи давлатлар 2030 йилга келиб қайта тикланадиган энергия қувватларини уч баробар оширишга ваъда берди. Бироқ, бунинг ўрнини қазиб олинадиган ёнилғига 1 триллион долларга яқин сармоя киритди.
Иссиқхона газлари чиқиндиларини камайтириш бўйича ҳозирги саъй-ҳаракатлар иқлим ўзгаришининг хавфли инсоний ва иқтисодий таъсирини олдини олиш учун мутлақо етарли эмас, бу эса дунёдаги энг камбағал одамларга номутаносиб равишда таъсир қилади. Саъй-ҳаракатларнинг сезиларли даражада кўпайишига қарамасдан, иқлим бузилишидан азоб чекаётган инсонлар сони муқаррар равишда ошади.
Сунъий интеллект хавфи
Сунъий интеллект (АI) дезинформацияни кучайтириш ва демократия боғлиқ бўлган ахборот муҳитини бузишда катта имкониятларга эга. Сунъий интеллектга асосланган дезинформация ҳаракатлари дунёнинг ядровий хавфлар, пандемиялар ва иқлим ўзгариши билан самарали курашишига тўсқинлик қиладиган омил бўлиши мумкин.
“Сунъий интеллектдан ҳарбий мақсадда фойдаланиш тезлашмоқда. Бу аллақачон разведка, кузатув, симуляция ва тренингда содир бўлмоқда. Одамлар аралашувисиз нишонларни аниқлайдиган ва йўқ қиладиган ҳалокатли қуроллар алоҳида ташвиш уйғотади. Сунъий интеллектни муҳим жисмоний тизимлар, хусусан, ядровий қуроллар устидан назорат қилиш тўғрисидаги қарорлар ҳақиқатан ҳам инсониятга тўғридан-тўғри экзистенсиал таҳдид солиши мумкин”.
Соатни қандай орқага қайтариш мумкин?
Ер юзидаги ҳар бир инсон ядровий қуроллар, иқлим ўзгариши, вайронкор технологиялар ва дунё ахборот экотизимининг кенг тарқалган коррупциясидан глобал фалокат эҳтимолини камайтиришдан манфаатдор. Бу таҳдидлар алоҳида ва уларни ҳеч бир халқ ёки етакчи назорат остига ололмайди.
“Бу умумий таҳдидлар умумий ҳаракатни талаб қилади, деган умумий эътиқодда биргаликда ҳаракат қиладиган лидерлар ва давлатларнинг вазифасидир. Биринчи қадам сифатида дунёнинг учта етакчи кучи — АҚШ, Хитой ва Россия келтириб ўтилган глобал таҳдидларнинг ҳар бири бўйича жиддий мулоқотни бошлашлари керак. Юқори даражада бу уч мамлакат ҳозир дунё дуч келаётган экзистенсиал хавф учун жавобгарликни ўз зиммасига олиши керак. Улар дунёни фалокат ёқасидан қайтариш имкониятига эга. Улар буни аниқ ва жасорат билан ва кечиктирмасдан қилишлари керак.
Ярим тунгача 90 сония қолди.
Рамзий соат милларининг ҳолатини аниқлашда олимлар сиёсий кескинлик, қуроллар, технология, иқлим ўзгариши ва эпидемиялар билан боғлиқ хавфларни ҳисобга олади. 2022 йил январь ойида соат ядровий тунгача 100 сония борлигини кўрсатган. Соат кўрсаткичлари ҳар йили ўзгартирилади, унда 15 нафар Нобель мукофоти лауреати иштирок этади. 2018 йил бошидан бери бу вақт 23:58:00 ни кўрсатаётган эди.
Изоҳ (0)