• Профилга Кириш
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12778.12
    • RUB164.01
    • EUR14931.23
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +30°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Дунё

    “Антибиотиклар отаси”: Александр Флемингнинг инсониятни қутқариб қолган пала-партишлиги

    Орамизда антибиотикларни қабул қилмаган инсон бўлмаса керак. Ампула ёки ялтироқ қадоқдаги ҳапдорилар замонавий тиббиётнинг ажралмас қисмига айланиб бўлган. Аммо улар пайдо бўлгунга қадар одамлар ўпка шамоллаши, сил, баъзида эса қоннинг ифлосланишига олиб келадиган оддий шилинишлар оқибатида ҳам вафот этарди. Антибиотикларнинг тарқалиши пенициллиндан бошланди, ушбу дори воситасини эса шотландиялик Алесандр Флеминг тасодифан кашф этди.

    “Дарё” “100 буюк инсон” лойиҳаси доирасида олимнинг ҳаёт йўллари ҳақида ҳикоя қилади.

     
    Александр Флеминг
     
    Фото: Wikimedia Commons

    Тақдир ўйини

    Александр Флеминг шотландиялик фермернинг фарзанди бўлиб, келажакда микробиолог бўлишни умуман орзу қилмас эди. У 14 ёшида Лондонга кўчиб ўтади ва касби офталмолог бўлган акаси Том билан яшай бошлайди. Кейинроқ Қироллик политехника институтига ўқишга кириб, бизнес ва тижоратни ўрганади. Олий таълим муассасасини 16 ёшида тамомлаган бўлажак олим кемасозлик компаниясига ишга жойлашади ва тўрт йиллик фаолияти давомида бу иш билан шуғулланмоқчи эмаслигини тушуниб етади.

    Флеминг тиббиёт йўналишидаги карьера ҳақида 20 ёшидан ўйлай бошлайди ва муваффақиятли акасининг изидан боришга қарор қилади. У амакисидан қолган меросни Лондондаги Муқаддас Мария шифохонасининг тиббиёт мактабида ўқишга сарфлайди. У вақтда Лондонда тиббиёт йўналишида 12 та таълим муассасаси фаолият юритган бўлиб, Флеминг исталган бирида ўқиши мумкин эди, аммо танлашда жуда қийналади. Охир-оқибат у ўқишга киради ва уч йилдан кейин бакалавр даражасини олади ҳамда жарроҳлик бўйича имтиҳонларни топширади.

    1906 йилда бутун ҳаётини жарроҳликка бағишлаш имконияти бўлган Александр Флеминг Муқаддас Мария шифохонасини тарк этишга мажбур бўлади, натижада, ёш йигитнинг ҳаёт йўлларида бошқа режалар юзага келади.

    Барчаси тақдир ихтиёрида эди. Гап шундаки, ёш шифокор ўқиш даври давомида ўқ отиш клуби аъзоси ҳам бўлган ва мазкур клуб раҳбари бўлган доктор Жон Фримен иқтидорли мерганни қўлдан бой беришни истамайди. Шунда Фримен Флемингга ўзи фаолият юритган Муқаддас Мария шифохонасидаги тадқиқот гуруҳида ишлаш таклифини билдиради. Шу боисдан Флеминг британиялик иммунолог ва бактериолог, ич терламага қарши вакцина яратган Алмрот Райтнинг ўқувчисига айланади.

    Флеминг Райтнинг раҳбарлиги остида бактериологияга қизиқиб қолади ва 1908 йилда бу йўналишда ҳам бакалавр даражасини олади — энг яхши талаба сифатида олтин медал.

     
    Александр Флемингнинг ёшлиги
     
    Фото: Wikimedia Commons

    Биринчи жаҳон уруши бошлангач, Флеминг Қироллик армиясининг тиббиёт корпусига қўшилади ва кўплаб тажрибалар ўтказиш имкониятига эга бўлади ҳамда қуйидагиларни исботлайди: яраларга антисептиклар билан ишлов бериш фойдадан кўра кўпроқ зарар келтиради, чунки у яра ичидаги бактерияларни ўлдира олмайди ва лейкоцитларни нобуд қилган ҳолда организмнинг инфекцияга қарши туриш функциясини камайтириб юборади. Бу олимнинг биринчи жиддий кашфиёти эди.

    Кейингиси 1922 йилда юз беради. Бу вақтга келиб Флеминг фронтдан ўзи учун қадрдон бўлган Муқаддас Мария шифохонасидаги лабораторияга қайтиб бўлганди. У ўз меҳнатларини фронтда аскарларнинг ўлимига энг кўп сабаб бўлган гангрена ва сепсисга қарши антибактериал дориларни қидиришга бағишлайди.

    Иқтидорли олим бўлган Флеминг ўзининг батартиблиги билан ажралиб турмаса-да, бу унинг фаолиятида қўл келди. Ишхонага шамоллаган ҳолда келган олим бактерияларни ўстираётган Петри идишига аксиради ва баъзи бактерияларнинг ҳужайра деворларини йўқ қила оладиган табиий антисептик бўлган лизоцимни кашф қилади. Лизоцим, албатта, панация эмасди (алкимёгарлар томонидан гўё ҳар қандай касалга даво деб қаралган дори) ва жиддий касалликларга қарши тура олмасди.

    Унутиб қолдирилган Петри идиши

    Флемингнинг пала-партишлиги лизоцимни кашф этганидан олти йил ўтиб, тиббиётни ўзгартириб юборди, аммо одамлар буни дарҳол англамади. Хўш, бу қандай юз берди?

    1928 йил. Александр Флеминг оиласи билан узоқ вақт ўтказган таътилдан лабораториясига қайтиб, стол устида унутиб қолдирилган стафилококкли Петри идишларига дуч келади. У тозалаш ишларини амалга ошириш асносида, идишларнинг баъзиларига моғор замбуруғлари тушганини пайқайди — уларнинг атрофида эса бактериялар йўқ эди. У моғор таркибида стафилококкни ўлдиришга қодир антибактериал восита бор деган хулосага келади ва ишини идишга тушган замбуруғни ўрганишга бағишлайди.

     
     
    Фото: Wikipedia
    Penicilliom notatum номли замбуруғ ростдан ҳам антибиотик хусусиятига эга бўлиб чиқди ва олим таъсир кўрсатувчи воситани пенициллин деб атади. Тадқиқот давомида Флеминг қуйидагиларни аниқлади: дори стафилококка, пневмония, сўзак, менингит ва бўғмага қарши самарали.

    Шу ерда бир нарсага аниқлик киритиб кетиш лозим: Флемингга қадар ҳеч ким моғорнинг яллиғланишга қарши хусусиятлари ҳақида ўйламаган деб бўлмайди. Моғор босган озиқ-овқат воситаларидан Қадимги Хитой, Миср ва Инклар империяси даврида яраларни даволашда фойдаланилган, Абу Али ибн Синонинг ишларида ҳам моғорнинг даволовчи хусусиятлари ҳақида сўз боради.

    ХIX ва ХХ аср олимлари ҳам бу йўналишда қатор ишларни олиб борган. Хусусан, француз Эрнест Дюшен Париждаги Пастeр институтида моғорнинг ич терлама қўзғатувчисига қарши тура олиши ҳақида маъруза қилган, америкаликлар Карл Алсберг ва Отис Фишер Блек Биринчи жаҳон уруши бошланишидан бир йил олдин моғордан микробларга қарши кислотани ажратиб олишга муваффақ бўлади. Аммо бу ишлар эътироф этилмай қолиб кетган.

    Флеминг ўз кашфиётини илмий ҳамжамиятга 1929 йилда тақдим этади: пенициллин ҳақидаги унинг мақоласи экспериментал патология тўғрисидаги Британия журналида чоп этилади, аммо ҳамкасбларининг ҳайратига сабаб бўлмайди. Орадан етти йил ўтгач, у Лондонда ўтказилган микробиологларнинг Иккинчи халқаро конгрессида маъруза билан чиқиш қилиб, Penisillion natatum ва стафилококк борасидаги тажрибасини ўртоқлашади. Бироқ яна ҳеч ким олимнинг инфекцияни даволовчи хусусиятга эга моғор ҳақидаги фикрини қўллаб-қувватламайди.

     
     
    Моғор замбуруғлари устида тажриба
     
    Фото: Wikimedia Commons

    Ўзининг ҳақ эканига ишончи комил бўлган Флеминг тадқиқотларини тўхтатиб қўймайди, бироқ моғордан таъсир кўрсатувчи дорини ажратиб олиш, уни узоқ вақт сақлаш ва саноат миқёсида ишлаб чиқаришга олимнинг имконияти йўқ эди. Барчаси тез орада ўзгаради.

    Пенициллин ва Иккинчи жаҳон уруши

    Пенициллиннинг пайдо бўлишига нафақат Александр Флеминг, балки 1933 йилда Германияда ҳокимият тепасига нацистлар келганидан сўнг Буюк Британияга кўчиб ўтган микробиолог Эрнс Чейн ҳам катта ҳисса қўшган эди. Чейн Оксфорд университетида антибактериал воситалар тадқиқоти билан шуғулланган профессор Фовард Флори қўл остида ишлай бошлайди. Бу ерда Чейнни Флемингнинг пенициллин ҳақидаги мақолаларидан бири эътиборини тортади ва у Флори билан бирга бу йўналишда ишга киришади.

    1939 йилда Чейн моғордан кейинги тадқиқотлари учун кукунсимон дорини ажратиб олишга муваффақ бўлади. Олимлар сичқонлар устида тажриба ўтказишга киришади: кемирувчиларга хавфли бактерия юқтирилади ва пенициллин олган жониворлар омон қолади. Энди энг муҳими қолганди: дорининг одамларга самарали таъсирини исботлаш.

    Penitsillion илк бор 1941 йил 12 февраль куни қоннинг ифлосланишидан азоб чеккан лондонлик полициячининг венасига юборилади. Натижалар ҳайратланарли: бемор тузала бошлайди ва яна бир ой яшайди, ажратиб олинган пенициллин уни даволашга тўлиқ етмагани боис кейинроқ полициячи вафот этади. Олимлар олдида янги муаммо пайдо бўлганди: Германия фашистлари томонидан мунтазам ўққа тутилаётган Буюк Британияда мазкур дори воситасини оммавий ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш.

     
    Пенициллин
     
    Фото: Wikipedia

    Британлар вазиятнинг жиддийлигини англаган ҳолда америкалик ҳамкасбларидан ёрдам сўрайди ва АҚШда биринчи антибиотикни ишлаб чиқариш бошланади. Бу вақтда ушбу дори воситасига бўлган талаб юқори эди: Иккинчи жаҳон уруши вақтида пенициллин жанг майдонида эмас, балки яраларига инфекция тушишдан кўпроқ ўлаётган аскарлар ҳаётини сақлаб қоларди.

    Флемингнинг кашфиёти Совет Иттифоқида ҳам қизиқиш уйғотади. Уруш аввалида Буюк Британиядан моғорнинг штаммини ололмаган СССР мустақил равишда пенициллин олишга киришади. Бу билан профессор Зинаида Ермоева бошчилигидаги махсус тажриба лабораторияси шуғулланади. Советларнинг биринчи пенициллини Penicillium crustosum номли замбуруғдан олинган эди.

    1943 йилга келиб антибиотикни Британиянинг ўзида ҳам ишлаб чиқариш бошланади, дори армияга етказиб берила бошланади, ярадорларни даволашда муваффақиятли тажрибалар ўтказилади — ва ниҳоят penitsillion узоқ кутилган эътирофга сазовор бўлади. Олимлар бор кучини антибиотикни тадқиқ этиш ва уни ишлаб чиқаришга сарфлай бошлайди: улар кўпроқ таъсир кўрсатувчи восита ажратадиган моғорнинг янги штаммларини ўрганишга киришади. Натижада Penisillion  chrycogenum кашф этилади — ундан Флеминг аниқлаган моғордан кўра 400 баробар кўпроқ пенициллин ажратиш мумкин эди.

    Иккинчи жаҳон уруши даврида пенициллиндан фойдаланиш армияда гангреналар оқибатида юзага келадиган ўлим ҳолатини деярли нолга туширади. Урушдан кейин, 1945 йилда Флеминг, Чейн ва Флори ўз меҳнати учун Нобел мукофотига лойиқ кўрилади.

    Ҳозирги кунда антибиотиклар билан ҳолат қандай?

    Бир неча йилдан кейин пенициллин кашф этилганига 100 йил тўлади. Бу вақт давомида минглаб янгидан-янги антибиотиклар пайдо бўлди. Пенициллиннинг ўзида ҳам ҳозирда айрим жойларда ҳанузгача фойдаланилади. Аммо антибиотикларнинг кашф этилиши ортидан инсоният янги муаммога дуч келди — антибиотикларга чидамли бактериялар.

     
    Моғор замбуруғи 
     
    Фото: AP Photo

    Вақт ўтиши билан микроорганизмлар мутацияга учрайди ва дорилар таъсирига бардошли бўлиб қолади. Александр Флемингнинг ўзи ҳам бундай ҳолат юз беришидан огоҳлантирган эди: у беморларга узоқ вақт давомида пенициллин юбориш керак эмас деб ҳисоблаган. Бошқача айтганча, даволаш курси тўлиқ бўлиши лозим ва бу фақатгина пенициллинга тааллуқли эмас.

    Гап шундаки, антибиотикни қабул қилаётган бемор организмида оғриқни юзага келтираётган барча микроорганизмлар ҳалок бўлмайди — айримлари омон қолади, бардошлилиги ошади ва янги ташувчиларни юқтиради. Масалан, баъзи бактериялар penitsillinaz ишлаб чиқаришга “ўрганиб олган” — бу пенициллин ва бошқа антибиотиклар таъсирини камайтирувчи махсус фермент.

    30.08.2023, 14:30   Изоҳ (0)   20772
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Диана: афсонанинг бошқа томони. 26 йил олдин вафот этган “халқ маликаси” ва унинг атрофидаги миш-мишлар

    11.08.2023, 15:46

    Ҳалок бўлган қиз кундалиги: фашизм даври тарихига айланган Анна Франк ва унинг оиласи тақдири

    15.08.2023, 17:10

    “Ғалабага энг катта ҳисса қўшган шахс” — немисларнинг “Энигма”сини бузган британиялик математик Алан Тьюринг

    21.08.2023, 21:00

    Норозилик рамзига айланган талаба: танклар колоннасига бир ўзи қарши чиққан “Номаълум исёнчи” тарихи

    24.08.2023, 14:56

    “Муносабатларни барқарорлаштириш учун”. Британия ташқи ишлар вазири 5 йил ичида илк бор Хитойга боради

    30.08.2023, 14:13

    Россия Бразилияга Пригожиннинг ўлимига сабаб бўлган авиаҳалокатни текширишга рухсат бермади

    30.08.2023, 12:41
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    “InfinBANK” АЖ Тошкентда янги Банк хизматлари марказини очди  


    Beeline Uzbekistan ҳудудларда рақамли ривожланишни жадаллаштирмоқда


    Остеосаркома: ташхислаш, даволаш ва фанлараро ёндашув


    Туризмдаги трендлар 2025: Хитойда Марказий Осиёга – Қозоғистон, Ўзбекистон, Қирғизистонга қизиқиш ўсмоқда


    СҚБ дан “ТЕЗКОР+” кредити —  бизнесингизни ривожлантириш учун қулай ечим 


    Микрокредитбанкда омонат карта жорий қилинди


    Kia Ўзбекистон бозорини эгалламоқда: 2025 йилнинг биринчи ярмида рекорд даражадаги сотувлар


    Сунъий интеллект бўйича икки дипломли таълим — UMFT& FAR EAST University ҳамкорлигида


    Centrum Air 25 июлдан Тошкент — Сеул тўғридан-тўғри рейсларини бошлайди 


    Чиқим ва кирим: назорат сари илк қадам


    “Тадбиркорликни ривожлантириш компанияси” ISO 9001 ва ISO 37001 халқаро сертификатларини қўлга киритди 


    Ipoteka Bank OTP Group: “Қуёш” — паркентликлар учун янги маҳалла маркази ишга туширилди


    Нео Insurance — суғурта бозоридаги рақамли ўзгаришларнинг 2 йиллик натижаси 


    Ипак Йўли Банкдан Tradeloan: халқаро битимларни молиялаштириш


    Ипотекага хонадон, совға сифатида эса — омборхона!

     

    Тавсия этамиз

    Матриархат даври қайтадими: нима учун қиз фарзанд тарбиялаш трендга айланмоқда?

    14 июл, 13:07

    Оиласини қашшоқлик ва очликдан қутқарган жангчи йигит: Арда Гюлернинг курашга тўла ҳаёт мактуби

    13 июл, 22:15

    Кремль соясидаги жумбоқлар: сирли равишда вафот этган россиялик тадбиркор ва амалдорлар

    10 июл, 20:40

    Исроилнинг Ғазодаги қирғини ягона эмас: Инсоният тарихидаги энг йирик геноцидлар қандай содир бўлганди?

    10 июл, 19:12
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Трампнинг Москва ва Санкт-Петербургга ҳужум қилишга ундагани ҳақидаги хабарлар рад этилди

    Дунё | 15 июл, 23:35

    Ўқишни давлат олийгоҳларига кўчириш учун ўтиш баллари тасдиқланди

    Ўзбекистон | 15 июл, 23:25

    Дунёнинг энг кекса марафончиси ЙТҲ оқибатида вафот этди

    Дунё | 15 июл, 23:10

    Украинада кўп фуқаролик қонунийлаштирилди

    Дунё | 15 июл, 22:55

     Банкларда сўмдаги кредит фоизлари кўтарилди

    Ўзбекистон | 15 июл, 22:45

    АҚШда офицер танишув иловаси орқали Украинага оид махфий маълумотларни узатгани аниқланди

    Дунё | 15 июл, 22:35

    Сафарда болани нима билан банд қилиш мумкин? Хотиржам саёҳат қилиш учун 10 та лайфҳак

    Фарзанд | 15 июл, 22:23

    Ўзбекистонга энг кўп сайёҳлар қайси давлатлардан келаётгани очиқланди

    Ўзбекистон | 15 июл, 22:11
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.