• Профилга Кириш
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12768.26
    • RUB162.63
    • EUR14400.04
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +29°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Дунё

    Норозилик рамзига айланган талаба: танклар колоннасига бир ўзи қарши чиққан “Номаълум исёнчи” тарихи

    1989 йил 15 апрель куни Пекиндаги энг йирик Тянанмен майдонида талабаларнинг оммавий норозилик намойишлари бошланади. Ўша йилнинг 4 июлига қадар давом этган норозиликлар ҳукумат қўшинларининг намойишчиларга қарата ўт очиши орқали бостирилади. Мазкур ҳодиса тарихдан “4 июнь воқеалари” ва “Тянанмен майдонидаги қирғин” номи остида ўрин олган.

    Норозилик намойиши учун тўпланган талабалар
    Фото: AFP 

    Талабаларнинг майдонга чиқиши биргина сабаб туфайли юзага келмаганди: улар орасида фуқаролик озодлиги учун кураш, коррупция, бозор иқтисодиётига тезроқ ўтиш каби талаблар бўлган. Хитой Коммунистик партияси Маркзий қўмитаси собиқ бош котиби — Ху Яобаннинг ўлими намойишлар учун туртки вазифасини ўтади. 1987 йил 16 январь Ху Яобан “тезкор ислоҳотлар” борасидаги очиқ чақирувлари сабаб истеъфога чиқарилади. Орадан икки йил ўтгач, 1989 йил 15 апрель куни эса у юрак хуружидан вафот этади.

    Намойишчилар ҳукуматга қарши анъанавий равишда оммавий норозилик майдони сифатида фойдаланиб келинган Тянанмен майдонига чодирлар ўрнатади ва бу ерда бир ойдан ортиқ вақт қолишади. Хитойнинг кўплаб етакчи арбоблари, жумладан, Марказқўмнинг бош котиби Чжао Сзиян ҳам намойишчилар илгари сурган фикларни қўллаб-қувватлар эди — унинг партияси намойишчиларга яширин равишда моддий ёрдам кўрсатган.

    Хитой пойтахтидаги воқеаларга Михаил Горбачёвнинг 15-18 май кунлари амалга оширган ташрифи ҳам катта таъсир кўрсатган дея ҳисобланади. Зиддиятли даврдан кейин муносабатларни яхшилаш бўйича амалга оширилган тарихий ташрифга мезбон томоннинг ички муаммолари сабаб путур етади.

    Совет етакчисига ҳамроҳлик қилган шахсларнинг хотирлашича, Пекиндаги норозилик намойишлари делегациянинг қарашларини ўзгартириб юборади. Протокол бўйича Тянанмендаги халқ қаҳрамонлари ҳайкалига гулчамбар қўйилиши керак эди. Хитой раҳбарияти бундай вазиятда қандай йўл тутиш ҳақида узоқ ўйланиб, охир-оқибат маросимни бекор қилади. Пойтахт марказида содир бўлаётган воқеаларни улар 1919 йил 4 май муносабати билан уюштириладиган тадбирга тайёргарлик дея изоҳлайди.

    Хитойлик талабалар Горбачёвни ўз томонларига оғдириб олмоқчи бўлганида вазият янада мураккаблашади. Пекин университетининг 3 мингдан ортиқ талаба ва профессорлари Совет Иттифоқи етакчиси номига мактуб йўллаб, уни меҳмонга чақиришади. Совет томони таклифни эътиборсиз қолдиришни маъқул кўради…

    Фото: AP Photo

    3 июль куни кечаси Пекинга танклардан иборат армия бўлинмаси кириб келади ва очиқ тўқнашувлар бошланмасидан олдин намойишчиларни ўққа тута бошлайди. Оддий фуқаролар танкларга тош ва ёнувчан аралашмали шиша идишларни улоқтира бошлайди.

    Намойишчилар автобуслар, юк машиналари ва тракторлар ёрдамида йўлларни тўсади, бироқ танклар барибир майдонга кириб боради. Пўлат тўсиқлар ёрдамида ҳарбий техникаларнинг гусеницаларига шикаст етказилади. Танклар тўхтагач, намойишчилар уларнинг ҳаво кирадиган тешикларига бензин билан шимдирилган матоларни ёпиб, ўт қўяди.

    Фото: Wikimedia Commons
    Автоматлар билан қуролланган аскарлар намойишчиларни огоҳлантиришсиз ўққа тутишга киришади. Тез ёрдам машиналари эса йўллардаги тўсиқлар туфайли ярадорларга ёрдам кўрсатиш учун вақтида етиб бора олмайди. Шу боисдан жабрланганларни қўлда ташишга тўғри келади. Натижада, намойиш иштирокчилари хавфли жиноятчилар дея эълон қилинади. Уларнинг аксарияти ҳибсга олиниб, судсиз қамоққа юборилади.

    Хитой ҳукумати қурбонлар сонини камайтириб кўрсатган — 200 киши ҳалок бўлган ва 7 минг киши яраланган, аммо ташқи кузатувчилар ўн минглаб қурбонлар ҳақида ёзарди. The New York Times журналисти Николас Кристоф 1989 йил 21 июнь куни шундай ёзганди:

    “Афтидан, қурбонлар сони ноаниқлигича қолади. Минглаб инсонлар ўлдирилган бўлиши мумкин. Бироқ бугунги кунда мавжуд далилларга асосланиб шундай хулоса қилиш мумкинки, 400 кишидан 800 кишигача фуқаро ўлдирилган”.

    Ҳалок бўлганлар орасида нафақат норозилик намойишчилари, балки оддий шаҳарликлар ҳам бўлган — тўлиқ рўйхат ҳозирга қадар эълон қилинмаган. Таъкидлаш керакки, одамлар майдоннинг ўзида эмас, балки қўшни марказий кўча ва чорраҳаларда ўлдирилган.

    Танкларга қарши чиққан номаълум исёнчи

    Ҳарбийлар томонидан намойишлар бостирилгач, эртаси куни, 5 июлда танклар колоннаси Тянанмен майдонини тарк эта бошлайди. Бу вақтда “Номаълум исёнчи” номи билан бутун дунёга танилган шахс пайдо бўлади.

    “Номаълум исёнчи”
    Фото: AP Photo

    “Исёнчи”нинг энг машҳур сурати Associated Press мухбири Жефф Уайденер томонидан “Пекин” меҳмонхонасининг олтинчи қаватидан олинган. Унда “Номаълум исёнчи” ҳеч қандай қуролсиз “Т-59” танклари колоннасининг йўлини тўсганини кўриш мумкин.

    Исёнчи танклар қаршсига чиқиб, бир неча дақиқа давомида (айрим манбаларга кўра, ярим соатга яқин) уларнинг ҳаракатланишига йўл бермайди. Мазкур ҳолат видео ва фотога муҳрланади.

    Оддий хитойлик эркакнинг танкларга қаршилик кўрсатгани тасвирланган ҳолати бутун дунёга тарқалиб, “тоталитар давлатнинг золимлигига қарши норозилик” рамзига айланади. Сурат юзлаб газета ва журналлар томонидан чоп этилади, телеянгиликларда у ҳақида гапиради.

    “Номаълум исёнчи”нинг панорама суратини Стюарт Франклин ҳам олган бўлиб, унда колоннадаги 19 та танкни кўриш мумкин.

    1998 йилда Time журнали ушбу шахсни ХХ асрнинг энг машҳур 100 инсони рўйхатига киритади. Шунга қарамай, воқеага гувоҳ бўлганларнинг айтишича, исёнчи танкларга қарши чиққан ягона инсон эмас, бироқ бошқа намойишчилардан фарқли ўлароқ, у фото ва видеога тушиб қолган. “Кўплаб одамлар ўз танаси билан танклар йўлини тўсганига гувоҳ бўлганман”, — деган эди талабалар етакчиси Шао Сзян.

    “Исёнчи”нинг шахси ва тақдири

    Танкларга қарши чиққан ушбу инсон аслида ким экани ҳақида ишончли маълумотлар кам. Шунингдек, ҳаракатни тўхтатган танк экипажининг тақдири ҳам номаълум. Версиялардан бирига кўра, “исёнчи” — Ван Вейлин исмли 19 ёшли талаба. Унинг кейинги тақдири ҳақида бир нечта фаразлар мавжуд. АҚШ президент Ричард Никсоннинг ёрдамчиси атрофидаги манбаларга кўра, ушбу жасур йигит майондаги воқеалардан 14 кун ўтиб, қалт этилган.

    Фото: AP Photo

    Бошқа бир манбаларда келтирилишича, у бир неча ойдан кейин Тянянмен майдонида отиб ташланган. Шунингдек, бу одам ҳамон тирик экани ва Хитойда яшириниб яшаётгани ҳақида ҳам версиялар мавжуд. Гонконгдаги аноним-профессорлардан бирига кўра, у 3 йилдан ортиқ вақт давомида Хитойда яшириниб юрган ва кейин Тайванга қочиб кетган.

    Цензура

    Хитой ҳудудида “4 июнь воқеалари”га оид тасвирлар ва маълумотлар давлат томонидан қаттиқ цензура қилинади. Бу борада жорий этилган тақиқларнинг айримлари ақлга сиғмайди: масалан, 1989 йилдан бошлаб цензорлар 4 рақами туширилган почта маркаларидан фойдаланишни тақиқлаган, 2018 йилда эса Хитойдаги машҳур Wеchat мессенжери 64.89 ва 89.64 юан номиналидаги ўтказмаларни блоклаши маълум бўлганди (6 ой, 4-сана, 1989 йил).

    Маълумотлар шу қадар яширилганидан, воқеалар марказида бўлган Пекин университети талабалари ҳам аслида нима бўлганини тўлиқ билмайди. Уларнинг айримларига “Номаълум исёнчи” суратини кўрсатишганида эса аксарият талабалар унинг ҳақиқийлигига ишонмаган.

    Намойишлардан кейинги Тянанмен майдони
    Фото: AFP

    Цензура режими 2010 йил 12 январь куни қидирув натижаларини филтрлашдан бош тортган Google тизимининг ишини ҳам бузади. Google ва Хитой ҳукумати ўртасидаги муносабатлар доим мураккаб бўлиб келган. Ўзини “Яхшилик корпорацияси” дея таърифлаб келадиган компания қидирув натижаларини филтрлашга рози бўлади, аммо “Айрим натижалар талабга биноан ўчирилди…” деган жумла ҳукумат вакилларининг ғазабини қўзғатганди.

    Baidu халқаро коммуникация бўлими бошлиғи Кайзер Куо шундай дейди: “Хитой ҳукумати буни жуда ёмон кўрарди. Улар ҳолатни уйга келган меҳмон овқат ейишга розилик билдириб, лекин бу унга ёқмаганини айтишига қиёслади”.

    2010 йилда Google сервислари Хитой томонидан кучли хакерлар ҳужумига учрайди. Бу компания раҳбариятини қарши чоралар кўришга мажбур этади ва 2010 йил 12 январь куни Google баёнот билан чиқади:

    “Бундан буёғига Google.cн даги қидирув натижаларини цензурага учрашига йўл қўя олмаймиз ва кейинги бир неча ҳафта ичида Хитой ҳукумати билан қидирив тизими филтрсиз ишлай олишининг ҳуқуқий асосини муҳокама қиламиз”.

    Фото: AFP

    Дунёдаги энг йирик интернет компания ва ўша вақтда аҳолиси энг кўп бўлган мамлакат ҳукумати ўртасидаги келишмовчилик оқибатида Google Хитой бозорини тарк этади. Аммо мазкур қарама-қаршилик натижасида кўплаб хитойлик фойдаланувчилар цензурадан хабар топади, боз устига улар маълум муддат 4 июнь куни Тянанмен майдонида содир бўлган воқеаларга оид маълумотлар билан танишишга муваффақ бўлади.

    24.08.2023, 14:56   Изоҳ (0)   12205
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    “Қандай буюк артист вафот этмоқда”. Телба императорлиги билан ном қозонган Нерон ростдан ҳам Римга ўт қўйганмиди?

    08.08.2023, 12:04

    Диана: афсонанинг бошқа томони. 26 йил олдин вафот этган “халқ маликаси” ва унинг атрофидаги миш-мишлар

    11.08.2023, 15:46

    Ҳалок бўлган қиз кундалиги: фашизм даври тарихига айланган Анна Франк ва унинг оиласи тақдири

    15.08.2023, 17:10

    “Ғалабага энг катта ҳисса қўшган шахс” — немисларнинг “Энигма”сини бузган британиялик математик Алан Тьюринг

    21.08.2023, 21:00

    “Лукашенко сиёсий маҳбуслар ҳаёти учун жавобгар” — Германия президенти

    24.08.2023, 13:57

    Пригожиннинг самолёти уриб туширилдими ёки бортда бомба бўлганми? Асосий тахминлар

    24.08.2023, 13:44
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    UZTELECOM 10 Гбит/с тезликдаги уй интернетини фойдаланувчиларга тақдим этди


    “Бизнесни ривожлантириш банки” бизнес учун қулай инновацион банк бўлишга интилмоқда


    InfinBANK Visa Direct орқали халқаро пул ўтказмаларига қўйилган лимитларни оширди 


    “Akkermann цемент” халқаро форуми: қурилиш материаллари соҳасидаги муаммолар кенг таҳлил қилинди


    Chery газга ўтмоқда: кафолат тўлиқ сақланиб қолинади, ўрнатиш эса 31 майгача бепул! 


    “Ўзбекинвест” IUA аъзосига айланди ва Лондоннинг глобал суғурта бозорида ўз мавқеини мустаҳкамлади


    Ипотека Банк OTP Group ўзини ўзи банд қилганларга янги ипотека дастурини ишга туширди: ҳужжатларсиз, асаббузарликсиз, самарали натижалар билан


    Octobank банкоматларни BS/2 билан бирга “ақллироқ” қилади


    Абадий ишончлилик ва хавфсизлик: GWM соҳанинг янги стандартларини жорий этмоқда


    Centrum Air янги Airbus A320neo — авиапаркидаги тўққизинчи самолётни қабул қилиб олди 


    2025 йилнинг 5 ойи давомида Mobiuz минглаб таянч станцияларини ишга туширди ва техник инфратузилмани замонавийлаштирди


    ANORBANK ва БС/2 Ўзбекистонда банкларда ўз-ўзига хизмат кўрсатиш тармоғини кенгайтирмоқда


    Систит — бу уят эмас!


    МКБАНК халқаро молия бозорида: Қозоғистон банкларидан 15 миллион доллар жалб қилинди


    Сўзлар аҳамиятга эга: TBC Bank 8 март табрикларини пулларга айлантириб, аёллар тадбиркорлигини қўллаб-қувватлади

     

    Тавсия этамиз

    “Икки хонали уй учун 715 млн сўмдан”. “Дарё”даги мақоладан сўнг пойтахт ҳокимлиги уйсиз қолган аҳолига хонадон сотиб олиш учун маблағ ажратди

    28 май, 21:15

    Будапешт фасадлари: санъат кўчада яшайди (фото)

    27 май, 10:00

    Гестапо ва КГБ хизматида бўлган бухоролик “штирлиц”

    26 май, 19:00

    Аёл овчилардан илғор самолётларга қадар — Украина рус Shahed’ларини қандай овлайди?

    19 май, 20:10
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Десертга тузланган бодрингли печенье: Голливуд юлдузлари яхши кўрадиган ғайриоддий егуликлар

    Лайфстайл | 31 май, 13:50

    Ўзбекистонда ёзнинг илк кунида ҳарорат қандай бўлади?

    Ўзбекистон | 31 май, 13:25

    Жеки Чан, Деми Мур ва бошқа жаҳон юлдузларининг асл исмларини биласизми?

    Лайфстайл | 31 май, 12:30

    “Хоҳлаганимни гапираман” дея ички ишлар ходимини ҳақоратлаган аёл узр сўради (видео)

    Ўзбекистон | 31 май, 11:55

    Яқинларининг қистови билан машҳур ролларга рози бўлган Голливуд актёрлари

    Кино | 31 май, 11:40
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.