Қирғизистон лотин алифбосига ўтиши мумкин  

Қирғизистон парламентининг бир қатор халқ депутатлари парламент қўмитаси йиғилишида кириллча ёзувга асосланган қирғиз тилини лотин алифбосига ўтказишни таклиф қилди.

Давлат тили комиссияси раиси Қанибек Осмоналиев ҳукумат қарори қабул қилинса, лотин алифбосига ўтишга тайёрлигини билдирди.

Аввалроқ Қирғизистон парламенти депутатлари Эмил Токтошев ва Камила Талиева мазкур ташаббусни илгари сурганди.

“Дастлаб қирғиз халқига хос бўлган кириллча сўзлар нотўғри ёзилган. Давлат тилини асраб-авайлаш учун чинакам ва қатъий ислоҳот керак”, — деган Токтошев Осмоналиевга мурожаат қилиб.

Осмоналиевнинг сўзларига кўра, 1993 йилда республиканинг ўша пайтдаги бош вазири Абдиғани Эркебаев туркий тилли давлатлар саммитида лотин алифбосига ўтиш бўйича меморандум имзолаган.

“Аммо бундан кейин улар сиёсий қарор қабул қилмади. Қирғизистон кундалик ҳаётда кирилл алифбосидан фойдаланадиган ягона туркий тилли давлатдир. Қирғизистон ҳукумати тегишли қарорга келса, олимлар ва зиёлилар лотин алифбосига ўтишга тайёр. Биз бир қанча вариантларни тайёрладик”, — дейди Қанибек Осмоналиев.

Аввалроқ йиғилишда бир неча қирғизистонлик депутат лотин алифбосидаги камчиликларни эълон қилиб, янги ҳарфларни жорий этиш кераклигини айтган эди.

“Кирилл ёзуви ақлий онгнинг муҳим қисмига, миллий тафаккур тарзига, инсон капиталини шакллантиришга айланди. Қирғиз тилининг кирилл алифбосидан лотин алифбосига ўтиш тарафдори бўлган ҳеч ким бу ўтишни ёқлаб, ҳеч бўлмаганда битта аниқ далил келтира олмайди”, — деганди филология фанлари доктори, профессор Мамед Тагаев.

Профессор қирғиз тилидан лотин алифбосига ўтиш нималарга олиб келиши мумкинлигини ҳам тушунтириб берган:

1. Қирғиз тилининг лотин алифбосига ўтиши қирғиз халқининг “манқуртчилиги”га олиб келади, бу эса фожиага сабаб бўлади.
2. Графикнинг ўзгариши Қирғизистонни узоқ йиллар орқага ташлайди ва унинг маънавий ришталаридан ажралиб чиқишига олиб келади.
3. Ҳозир кўплаб нашрлар қирғиз тилидан фойдаланмоқда — булар бадиий китоблар, илмий мақолалар ва бошқалар. Лотин алифбосига ўцак, кирилл алифбосига ўтган 80 йил ичида пайдо бўлган барча билимлар йўқолади.
4. Мамлакатда жуда кўп саводсизлар пайдо бўлади. Бутун Қирғизистон бошидан яна ўқиш ва ёзишни ўрганиши керак бўлади. Давлат шу ишни қилар экан, давлат фаолиятининг бошқа соҳаларида ривожланиш бўлмайди.

Қирғизистонда рус тили расмий тил мақомига эга. Мамлакат ҳудудида кирилл алифбосига асосланган ёзув қўлланилади.

Эслатиб ўтамиз, ХIX асрнинг биринчи ярмида қирғизлар араб ёзувидан фойдаланган. 1911 йилда биринчи қирғиз босма нашрлари пайдо бўлган.

1927 йил 12 декабрда Қирғизистон АССР (автоном совет социалистик республикаси) Марказий Ижроия Қўмитаси лотинлаштирилган алифбони давлат алифбоси деб тан олди. Кейинчалик, 1940 йилда Қирғизистон ССР Олий Совети кирилл алифбосига ўтишни маъқуллади.