Qirg‘iziston parlamentining bir qator xalq deputatlari parlament qo‘mitasi yig‘ilishida kirillcha yozuvga asoslangan qirg‘iz tilini lotin alifbosiga o‘tkazishni taklif qildi.
Davlat tili komissiyasi raisi Qanibek Osmonaliyev hukumat qarori qabul qilinsa, lotin alifbosiga o‘tishga tayyorligini bildirdi.
Avvalroq Qirg‘iziston parlamenti deputatlari Emil Toktoshev va Kamila Taliyeva mazkur tashabbusni ilgari surgandi.
“Dastlab qirg‘iz xalqiga xos bo‘lgan kirillcha so‘zlar noto‘g‘ri yozilgan. Davlat tilini asrab-avaylash uchun chinakam va qat’iy islohot kerak”, — degan Toktoshev Osmonaliyevga murojaat qilib.
Osmonaliyevning so‘zlariga ko‘ra, 1993-yilda respublikaning o‘sha paytdagi bosh vaziri Abdig‘ani Erkebayev turkiy tilli davlatlar sammitida lotin alifbosiga o‘tish bo‘yicha memorandum imzolagan.
“Ammo bundan keyin ular siyosiy qaror qabul qilmadi. Qirg‘iziston kundalik hayotda kirill alifbosidan foydalanadigan yagona turkiy tilli davlatdir. Qirg‘iziston hukumati tegishli qarorga kelsa, olimlar va ziyolilar lotin alifbosiga o‘tishga tayyor. Biz bir qancha variantlarni tayyorladik”, — deydi Qanibek Osmonaliyev.
Avvalroq yig‘ilishda bir necha qirg‘izistonlik deputat lotin alifbosidagi kamchiliklarni e’lon qilib, yangi harflarni joriy etish kerakligini aytgan edi.
“Kirill yozuvi aqliy ongning muhim qismiga, milliy tafakkur tarziga, inson kapitalini shakllantirishga aylandi. Qirg‘iz tilining kirill alifbosidan lotin alifbosiga o‘tish tarafdori bo‘lgan hech kim bu o‘tishni yoqlab, hech bo‘lmaganda bitta aniq dalil keltira olmaydi”, — degandi filologiya fanlari doktori, professor Mamed Tagayev.
Professor qirg‘iz tilidan lotin alifbosiga o‘tish nimalarga olib kelishi mumkinligini ham tushuntirib bergan:
- Qirg‘iz tilining lotin alifbosiga o‘tishi qirg‘iz xalqining “manqurtchiligi”ga olib keladi, bu esa fojiaga sabab bo‘ladi.
- Grafikning o‘zgarishi Qirg‘izistonni uzoq yillar orqaga tashlaydi va uning ma’naviy rishtalaridan ajralib chiqishiga olib keladi.
- Hozir ko‘plab nashrlar qirg‘iz tilidan foydalanmoqda — bular badiiy kitoblar, ilmiy maqolalar va boshqalar. Lotin alifbosiga o‘tsak, kirill alifbosiga o‘tgan 80 yil ichida paydo bo‘lgan barcha bilimlar yo‘qoladi.
- Mamlakatda juda ko‘p savodsizlar paydo bo‘ladi. Butun Qirg‘iziston boshidan yana o‘qish va yozishni o‘rganishi kerak bo‘ladi. Davlat shu ishni qilar ekan, davlat faoliyatining boshqa sohalarida rivojlanish bo‘lmaydi.
Qirg‘izistonda rus tili rasmiy til maqomiga ega. Mamlakat hududida kirill alifbosiga asoslangan yozuv qo‘llaniladi.
Eslatib o‘tamiz, XIX asrning birinchi yarmida qirg‘izlar arab yozuvidan foydalangan. 1911-yilda birinchi qirg‘iz bosma nashrlari paydo bo‘lgan.
1927-yil 12-dekabrda Qirg‘iziston ASSR (avtonom sovet sotsialistik respublikasi) Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi lotinlashtirilgan alifboni davlat alifbosi deb tan oldi. Keyinchalik, 1940-yilda Qirg‘iziston SSR Oliy Soveti kirill alifbosiga o‘tishni ma’qulladi.
Izoh (0)