Турли хил соғлиқ муаммолари билан шифокорга ташриф буюрган кекса беморларнинг аксарияти юқори қон босимига эга. Шу билан бирга, афсуски, деярли ҳеч ким унинг даражасини назорат қилиш қанчалик муҳимлигини тушунмайди.
Гипертония қон томирларни қандай ишдан чиқаради?
Кардиолог гипертонияни А нуқтадан Б нуқтага етиб борадиган поезд билан таққослайди. Бу ўринда А бугунги кунлар, Б эса юрак-қон томир фалокатининг мантиқий натижасидир. Ва поезд қанчалик тез етиб боришини назорат қилиш ўзимизнинг қўлимизда.
Қон босими даражалари ҳақида кенг тарқалган нотўғри тушунчалар:
- “Менинг одатий қон босимим 150 га 100 юз”
- “Онам ҳам, бувим ҳам гипертония билан оғриган! Бу бизнинг оиламизга хос”
- “Ҳеч қандай шикоятим йўқ, ўзимни яхши ҳис қиляпман. Аксинча, босим тушганда ўзингизни ёмон ҳис қиласиз!”
- "Демак, ёшингиз катта! Сиз қанчалик катта бўлсангиз, босим шунчалик юқори бўлади”
- “Қон босимимни тушира олмайман! Паст босим сабабли қон миямга етиб бормайди”.
...Ва юзлаб турли баҳоналар.
Келинг, ҳаётий мисол билан тушунтиришга ҳаракат қилайлик. Дейлик, янги шланг сотиб олдингиз. Ишлаб чиқарувчи уни ишлатишда рухсат этилган максимал сув босимини кўрсатади. Аммо шароитлар шундайки, юқори босим сизга тўғри келмайди; босимнинг пасайиши билан фойдаланиш давомийлиги ортади. Умуман олганда шланг бундай босимга дош беради. Бироқ шланг деворлари юқори босим учун мўлжалланмаган! Бу экспериментал тарзда исботланган. Шу боис, ишлаб чиқарувчи томонидан бу эҳтимолий сабаб огоҳлантирилади. Кўрсатмага биноан шланг ҳар куни ҳаддан ташқари юк билан фойдаланилса, у чўзилиб кетади, эскиради ва тўсатдан ёрилиб кетиши мумкин.
Шу тариқа билиб олдингиз: гипертония ҳам қон-томирларга зарар етказади. Хўш нима учун шикастланган қон томирлари хавфли? Бу барча учун бирдек тушунарли бўлган инфаркт ва инсултдан ташқари нима билан таҳдид қилиши мумкин?
Қон томирларига хавфли зарар нима?
Организмда катта ва кичик томирлар мавжуд. Яна кучли ва ингичка томирлар бор. Ҳар қандай ортиқча юк энг ингичка томирлар биринчи навбатда зўриқади: буйрак, мия, кўз томирлари. Бундан ташқари, юракни ортиқча босим остида тўхтамасдан қон ҳайдашга мажбур бўлган орган сифатида алоҳида ажратиб кўрсатиш керак.
Баъзи сабабларга кўра, кўпчилик кўриш қобилиятини йўқотишдан, буйракнинг ишдан чиқишидан, қон томирларининг шикастланишидан, юрак хуружи ва инсулт хавфидан унчалик хавфсирамайди... Бир томондан, буни тушуниш мумкин, чунки бу омиллар бир лаҳзада ҳаётдан кўз юмиш каби таҳдид билан қўрқув солмайди. Шу боис одамлар ўлим хавфи туфайли гипертонияни даволаш ҳақида ўйлайди.
Бошқа томондан, бу ерда ҳам хавф яширинган. Инфаркт ва инсулт кўпчилик ишонганидек, фақат кекса ёшда содир бўлади. Шунинг учун ёшлар босимнинг ошишини аниқлаб, даволанишга югурмайдилар. Улар ўзларининг ёшини қон-томир билан боғлиқ ҳалокатлар билан боғламайдилар. Шу билан бирга юқори қон босими кун сайин буйрак фаолиятини бузишини, кўриш қобилиятини пасайтиришини, мия ва қон-томирларга зиён етказишини ҳисобга олмайдилар.
Ёш беморларнинг эътиборини босимнинг доимий ошиши мия томирларига хотира бузилиши, уйқусизлик, депрессия, бош оғриғи, асабийлашиш ва сурункали ишемияга олиб келишига қаратмоқчиман.
Атеросклероз аслида нима?
Гипертонияни муқаррар равишда таъқиб қиладиган яна бир касаллик — бу атеросклероз бўлиб, у оддий одамлар фикрига кўра, хасталик томирларда жойлашган ёғ томчилари билан таснифланади.
Босим кўтарилганда томирлар шикастланади. Ва бу холестерин бляшка (яраси)нинг шаклланиши учун асос бўлган зарар жойидир. Агар бу аллақачон содир бўлган бўлса, томирларни атеросклероздан ҳеч қандай қўшимчалар билан “тозалаб” бўлмайди. Буни тушуниш жуда муҳим! Фақат профилактика чоралари томирларнинг соғлом бўлишига ёрдам беради. Қон томирларининг шикастланиши атеросклерознинг бирламчи сабабидир.
Нима учун гипертоник беморлар ҳаётдан эрта кўз юмади?
Ҳеч кимга сир эмаски, ўлимнинг энг кенг тарқалган сабаби юрак-қон томир тизими касалликлари ҳисобланади. Инфаркт ва инсулт сабабларида (чекиш, холестериннинг юқори даражаси, ортиқча вазн, ҳаракатсиз турмуш тарзи билан бирга) гипертония етакчидир.
Нима учун гипертоник беморлар эрта вафот этади? Қон босимини пасайтириш учун жуда кўп самарали дори-дармонлар мавжуд бўлиши мумкин, маълумотлар ҳам кўп... Аммо бугунги статистик маълумотларга кўра, дейлик, Россияда гипертония билан оғриган беморларнинг атиги 10 фоизи етарли даражада даволанади.
Бунинг бир қанча сабаблари бор:
- Биринчидан, гипертония кўпинча симптомсиздир. Кўп ҳолларда беморлар гипертония билан оғриганликларини билишмайди (чунки уларнинг босимини текшириш имконияти йўқ) ёки билишса ҳам унинг хавфини кўрмайдилар (чунки улар ўзларини жуда яхши ҳис қилишади).
- Иккинчиси — гипертония патофизиологияси бўйича билимларнинг етишмаслиги. Оддий қилиб айтганда бемор томирлардаги бундай юкнинг оқибатларини билмайди.
- Учинчи сабаб — таблеткаларни қабул қилишни истамаслик. Аввало, бу фармакотерапия ҳақидаги афсоналар билан боғлиқ. Кўпгина беморлар таблеткаларни қабул қилишдан қўрқишади, чунки улар бир жойдан жигарга “зарари” ҳақида маълумот топадилар; қўшнилар, танишлар ва дориларсиз муқобил даволаш усулларини тинглашди.
- Тўртинчи сабаб — биринчи марта терапияни танлаш деярли ҳеч қачон мумкин эмаслигини тўғри англаб етмаслик. Беморларга босимни зарур чегараларда ва ножўя таъсирларсиз барқарор ушлаб турадиган таблеткаларни топиш учун шифокорга бир неча марта ташриф буюриш кераклигини тушунтириш муҳимдир. Кўплаб “босим туширувчи” дорилари мавжуд ва шифокорнинг вазифаси энг яхши индивидуал дозани, шунингдек, энг яхши комбинацияни танлашдир. Бироқ биринчи ёки иккинчи марта таъсирини сезмаган бир қанча беморлар: “Доктор, сиз буюрган таблеткалар ёрдам бермаяпти”, деган важ билан даволанишдан воз кечишга тайёр. Бундан ташқари, кўплаб беморларга бундай дори-дармонларни бутун умри давомида, ҳар куни ва кўпинча битта таблеткадан кўпроқ ичиш кераклиги ғайритабиий туюлади. Негадир, дори препаратларига қарамлик уларга бевақт ўлишдан ҳам ваҳималироқ туюлади.
Қандай босим нормал ҳисобланади?
Қон-томирларнинг соғлиғи нуқтаи назаридан нормал қон босими 90 дан 140 гача бўлган рақам ҳисобланади. Нима учун “қон-томир саломатлиги”ни таъкидланади? Чунки индивидуал саломатлик жиҳатидан бу рақамлар бир-биридан фарқ қилиши мумкин. Бир киши 130 аллақачон ўзини ёмон ҳис қилмоқда, бош оғриғи ва бошқа муаммолар. Бошқалар учун эса 180 меъёрдир. Иккисидан қайси бири ёрдамга муҳтож? Жавоб: иккаласи ҳам.
Биринчи кўрсатилган даражада рақамлар нормал оралиқда бўлишига қарамай, беморнинг аҳволини тузатиш керак ва бунинг имкони бор. Иккинчи ҳолда бемор ўзини қанчалик яхши ҳис қилишидан қатъий назар, даволаниши керак. Чунки биринчи навбатда биз қон-томирларнинг соғлиғи билан қизиқамиз, улар бундай юқори қон босимидан, шубҳасиз, азият чекади.
Доимий юқори қон босимига ўрганиб қолганлар босим таблеткалар билан туширилганда ўзларини ёмон ҳис қилишларини ва шунинг учун кўпинча даволанишни рад этишларини тўғри тушуниш ҳам жуда муҳимдир. Гап шундаки, организм босимнинг ошишини эмас, балки унинг пасайишини янада хавфли ҳолат сифатида “кўриб чиқади”. Шу боис босим пасайганда, биз ўзимизни, албатта, ёмон ҳис қиламиз. Бу бош оғриғи, ҳолсизлик, уйқучанлик, кўнгил айниши ва ҳатто, қусиш билан намоён бўлиши мумкин. Шу жиҳатдан терапияни тайинлашда шифокорлар босимни камайтириб юбормаслик учун минимал дозаларда дори-дармонларни танлайдилар. Агар қон босими кўрсаткичлари етарли даражага тушиб қолса ва одам ўзини ёмон ҳис қилса, организмга “янги” босимга кўникиш имкониятини бериш ва дори-дармонларни дарҳол ташламаслик тавсия этилади. Бир неча кундан кейин организм нормал босимга мослашади ва соғлиқ аста-секин яхшилана бошлади.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)