“Слава Украïни!”. Урушда Украинани қўллаб-қувватлаш рамзига айланган бу шиор асли қачон пайдо бўлган ва қандай оммалашган?

“Слава Украïни!” (Украинага шон-шараф!) ва унга жавобан “Героям слава!” (Қаҳрамонларга шон-шараф!) шиорлари узоқ тарихга эга. Улар юз йилдан ортиқ вақт давомида — аввал Украина мустақиллиги учун курашчилар, кейин мустақил Украинада ватанпарвар фуқаролар томонидан ишлатиб келинган. Бугунги кунда бу сўзларни мамлакат чегараларидан ташқарида ҳам билишади.

6 март куни тарқалган видеода рус ҳарбийлари украиналик аскарни “Слава Украïни” деган сўзларидан сўнг отиб ташлагани маълум бўлгач, бу шиор ижтимоий тармоқларда янги куч билан янгради.

BBC News ушбу шиор қандай пайдо бўлгани ва қай тарзда оммалашгани ҳақида мақола тайёрлади.

Юз йиллик тарих

Украиналик тарихчи Юрий Юзич “Тарихий ҳақиқат” сайтига берган интервьюсида айтишича, “Украинага шон-шараф!” ва унга жавоб “Бутун ер юзига шон-шараф!” шиори ХIX аср охирида Харков талабалари жамоаси орасида ишлатилган.

Бироқ шиор 1918—1920 йилларда Украина Халқ Республикаси (УХР) даврида ҳам кенг тарқалган ва алоҳида сиёсий рангга эга эди. Ўшанда Украина биринчи марта ўзини алоҳида давлат сифатида таништирган ва қисқа вақт бўлса ҳам ўз мустақиллигини эълон қилганди.

“Слава Украïни” оммавий саломлашув тарзи Черкас вилоятида болшевикларга қарши курашган “Холодноярск республикаси” аскарлари орасида жорий этилган, дейди Украина миллий хотира институтининг собиқ раиси Владимир Вятрович BBC News’га.

Болшевиклар Украинанинг катта қисмини босиб олиб, уни Совет Иттифоқи таркибига киритгач, бу шиор ўша пайтда Польша таркибига кирган Украина ғарбида тўпланган националист ва исёнчи уюшмалар томонидан қўллана бошлайди.

Тўлиқ тарзда “Слава Украïни! — Героям слава!” саломлашуви 1941 йилда Ғарбий Украинанинг Украина националистлари ташкилотида қўлланади — ташкилот раҳбарларидан бири машҳур сиёсат арбоби Степан Бандера эди. Шиор 1942—1960 йилларда Ғарбий Украина вилоятлари ҳудудида ҳаракатланган Украина қўзғолончилар армияси жангчилари орасида янада кенг тарқалди.

“Слава Украïни!” шиори 1990 йилда талабаларнинг “гранит устидаги инқилоб”и пайтида қайта тикланди. Ўшанда украиналик ёшлар Совет Иттифоқи парчаланиши арафасида Киев марказида Украина ССРга ўзгартириш киритиш талаби билан тинч намойиш ўтказганди.

Мустақил Украинада

СССР парчаланганидан кейин бундай шиор асосан миллий демократлар ва украин националистлари орасида қўлланган. 2013—2014 йилларда Майдондаги норозилик намойишлари пайтида, Украинада мустақиллик йилларидан бери биринчи марта ушбу сўзлар националист партияларнинг атрибути бўлибгина қолмай, барча намойишчиларнинг асосий шиорларидан бирига айланди.

Кейинчалик Россия Қримни аннексия қилиб, Донбассда ҳарбий ҳаракатлар бошлаганида “Слава Украïни!” қаршилик рамзига айланди.

2018 йилда “Слава Украïни!” ва унга жавобан “Героям слава!” мамлакат Қуролли кучлари ва миллий полиция учун қонуний саломлашув сифатида расман тасдиқланди. Улар совет давридан қолган эски саломлашув усули: “Салом, ўртоқлар!” ва унга жавобан “Саломат бўлинг!” сўзларининг ўрнини эгаллади.

Эндиликда бу шиор Украинадаги сиёсий ва ижтимоий ҳаётнинг атрибутига айланди – буни амалдорлар, турли сиёсий кучларга мансуб сиёсатчилар, бизнесменлар, фаоллар, мактаб ўқитувчилари, ижтимоий тармоқларда ва кундалик ҳаётда оддий украиналиклардан эшитиш мумкин.

2022 йилнинг февраль ойида Россиянинг Украинага кенг кўламли босқини бошланганидан буён “Слава Украïни!” шиоридан Ғарб сиёсатчилари ҳам Украинани қўллаб-қувватлашини билдириш учун кенг фойдалана бошлади.

Бу шиорни турли вақтларда Буюк Британиянинг собиқ бош вазири Борис Жонсон, Канада бош вазири Жастин Трюдо ва Польша президенти Анжей Дуда ишлатган. Шунингдек, АҚШ президенти Жо Байден босқиннинг бир йиллиги муносабати билан Киевга қилган тарихий ташрифи чоғида Мариинский саройининг меҳмонлар китобига ушбу шиорни ёзиб қолдирди.