Бурун оқиши алоҳида касаллик эмас, балки у ўндан ортиқ турли касалликларнинг белгиси бўлиши мумкин: шамоллашдан, қизамиққача. У билан қандай курашиш керак?
Физиологик нуқтаи назардан, бурун нафас олиш тизимимизнинг дарвозасидир. Бундан ташқари, унинг нафақат ички тузилиши, балки ташқи шакли ҳам муҳим рол ўйнайди. Нафас олаётганда ҳаво оқими бурун орқали юқорига, сўнг ёй шаклида пастга йўналтирилади. Буруннинг анатомик тузилиши унинг асосий функциясини — ўпкага кирадиган ҳавони иситиш ва тозалашни таъминлайди. Табиатнинг ўзи бу жараённинг самарадорлиги ҳақида қайғурган, турли шаклдаги бурунларни яратдики, улар инсонни ўраб турган атроф-муҳит омилларига мослаштиришга хизмат қилади.
Шамолли ва совуқ об-ҳаво ҳукмрон бўлган мамлакатлар аҳолисининг бурунлари узун ва тор бўлади: бундай шаклли бурун ҳавони янада самарали иситади. Иссиқ иқлим шароитида яшовчи одамларнинг бурни ҳавони совитиш учун қулай бўлган текис ва қисқа шаклда бўлади. Бундан ташқари, бурун бўшлиғи ҳимоя ва ҳидлаш функцияларини, шунингдек, параназал ҳаво трубалари мавжудлиги сабабли нутқ пайтида фаол иштирок этади. Шунинг учун буруннинг нормал нафас олишининг бузилиши бутун организмнинг умумий ҳолатига таъсир қилади.
Узоқ вақт давомида бурун оқиши ўтиб кетмадими? Доктор билан маслаҳатлашинг. Нафас олиш қийинлашуви бурун суягининг эгрилиги, оғир шикастланиш оқибати, ривожланишдаги туғма аномалиялар ва бошқа муаммолар туфайли юзага келиши мумкин.
Ниқоблар… Менга бегона эмас
Бурун бўшлиғи респиратор инфекцияларнинг патогенларидан биринчи белгини олиши билан ҳимоя механизмлари сифатида аксириш ва шилимшиқ ишлаб чиқаришни кўпайтиради. Кўп жиҳатдан, тез-тез бурнимиз оқишига биз ўзимиз айбдормиз. Ахир, респиратор инфекциялар ҳаво томчи йўллари орқали юқади. Ва бу шуни англатадики, тиббий ниқоб, қўлқоп, қўллар ва юзни тез-тез ювиш, бир марталик рўмолчалардан фойдаланиш инфекция хавфини камайтиради. Агар инфекция бурунга барибир “жойлашиб” олган бўлса, унинг шиллиқ қават ҳужайралари ўзларининг секретор функциясини ва маҳаллий ҳимоя омилларини фаоллаштиради. Бу кундалик ҳаётда бурун оқиши деб аталади, илмий жиҳатдан — ўткир ринит. Бироқ, бурун оқиши нафақат респиратор вирусли инфекцияларнинг, балки қизамиқ, скарлатина ва бошқа касалликларнинг энг кенг тарқалган белгиларидан биридир.
Маслаҳат. Юқумли ринитни даволаш учун вирусга қарши воситалар, маҳаллий антибактериал ва яллиғланишга қарши препаратлар қўлланилади.
Мустаҳкам иммунитет
Бурун оқишининг тез-тез такрорланиши ва тузалишнинг қийинлиги баъзида заиф иммунитетни кўрсатади. Чиниқиш тананинг ҳимоя функциясини кучайтиришга ёрдам беради: эрталаб юзингизни салқин сув билан ювинг ёки контрастли душ олинг, сўнгра сочиқ билан яхшилаб артининг. Кечки пайтда сувда “оёқда юриш” қилинг. Ваннага сув қуйинг (ҳарорат 35 даража), у тўпиққа етар даражада бўлсин. Бир неча дақиқа сувда юринг. Ҳар бир кейинги процедура билан сув ҳароратини 2-3 градусга камайтириб боринг.
Маслаҳат. Ўзингизни йиқилиб кетаётгандек ҳис қиляпсизми, бурун оқиши пайдо бўлдими? Шамоллашнинг олдини олиш учун хантал, денгиз тузи ёки доривор ўсимликлар билан оёқларни қиздириб олинг. Мингяпроқ, каламус илдизи, ореганони тенг нисбатда олинг. 100 г аралашманинг устига 2 литр қайноқ сув қуйинг ва уни қайнатиб олинг. Ва совуқ сув устига тўкинг. Аммо ёдда тутинг: агар тана ҳарорати аллақачон кўтарилган бўлса, сиз оёқларингизни иссиқ ванна қила олмайсиз — бу юрак учун қўшимча юк.
Томчиларни тўғри танланг
Буруннинг оқиши билан боғлиқ асосий муаммо — бурун шиллиқ қаватининг шишиши туфайли нафас олишнинг қийинлашуви. Уни енгиллатиш учун вазоконстриктив(томирларни торайтирувчи) таъсирга эга бурун томчилари қўлланилади -улар бурун оқишини даволашнинг энг кенг тарқалган воситаларидир. Аммо сиз улардан 7-10 кундан ортиқ бўлмаган муддатда фойдаланишингиз мумкин: бу дориларни узоқ муддат қўллаш бурун шиллиқ қаватида касаллик жараёнларининг кучайишига, ринит ва бурун полипларининг ривожланишига, шунингдек, қон босимининг ошишига олиб келиши мумкин. Бу пайтда асоси ёғ бўлган томчиларни қўллаш самаралироқдир: уларнинг таъсири узоқроқ давом этади ва қарамликка олиб келмайди. Ва сиз бурунни кучсиз туз эритмаси билан ювишингиз мумкин (бир чимдим тузни олинг ва бир стакан илиқ сувда эритиб олинг), календула эритмаси (бир стакан илиқ сув учун 3 томчи календула дамламаси) ёки тайёр фармацевтик эритмалардан фойдаланинг. Жараён охирида бурунни яхшилаб қоқиб ташланг.
Маслаҳат. Вазоконстриктор томчиларининг тезроқ ишлаши учун фойдаланиш вақтида бошингизни орқага эгиб, бир оз ён томонга буринг. Бурун йўлларини юваётганда, пипеткадан фойдаланинг, эритмани бурун билан тортманг.
Асоратларнинг олдини олинг
Ўткир ринит икки сабабга кўра сурункали ҳолатга ўтиши мумкин: даволанишнинг узоқ давом этиши ва иммунитетнинг заифлашиши. Иккинчи омил ҳал қилувчи рол ўйнайди. Сурункали ринитда бурун доимий равишда битиб қолади, қичишиш, аксириш ва шилимшиқнинг доимий секрецияси безовта қилади. Ўткир ринитдан фарқли ўлароқ, сурункали шаклда бурун шиллиқ қаватининг тузилиши бузилади ва вақт ўтиши билан буруннинг бириктирувчи тўқимаси ўсади, томир деворларининг қалинлиги ошади, касаллик ривожланиб бораверса, бурун суяги шикастланади. Сурункали ринитнинг сабаблари ҳар хил — орофаренкс, синусит, кисталар ва бурун полиплари касалликлари, шунингдек, юрак, буйраклар, жигар ва ўпка касалликлари. Бундан ташқари, хавф омиллари зарарли меҳнат шароитлари ва, албатта, чекишдир.
Маслаҳат. Спиртли ичимликлардан воз кечинг. Спиртли ичимликлар бурун шиллиқ қаватининг ҳолатига салбий таъсир қилади: қон томирларини кенгайтиради, қоннинг турғунлигини келтириб чиқаради, бурундан нафас олишни қийинлаштиради.
Аллергия айбдор
Одатда аллергик ринит аксириш, бурунда қичишиш, шиллиқ қаватнинг шишиши ва кўп миқдорда суюқлик ажралиши билан бошланади. Кўпинча бу кўзлардаги қичишиш ва ёшланиши билан бирга келади. Аллергик ринитнинг белгилари, қоида тариқасида, аллергенларнинг таъсири энг кучли бўлган ўсимликларнинг гуллаш даврида аниқ намоён бўлади. Бу бурун оқиши гул чангига аллергия ёки поллиноз деб аталади. Чанг, ҳайвонлар юнги, моғор ва қўзиқорин споралари, озиқ-овқат ва бошқа аллергенлар аллергик ринитни қўзғаб, йилнинг исталган вақтида нохуш аломатлари билан пайдо бўлиши мумкин.
Маслаҳат. Қайси аллерген сизга таъсир қилаётганини аниқлашга ҳаракат қилинг. Иложи бўлса, ундан қочинг. Аллергик ринитда антигистаминлар ёрдамга келади, аммо уларни шифокор кўрсатмаси бўйича ишлатиш керак.
Ҳид билиш ҳисси қаерга кетди?
Шамоллашнинг асоратларидан бири гипосмия — ҳид билиш функциясининг пасайиши. Ҳид билиш ҳисси орқали одам овқатни таҳлил қилади, ҳавода аралашмалар мавжудлигини аниқлайди ва ҳоказо. Буларнинг барчаси бурун бўшлиғида нафас олиш жараёнида ҳаво оқими ўтадиган ҳидлаш анализатори рецепторлари мавжудлиги туфайли амалга ошади. Бундан ташқари, тригеминал асабнинг учлари бурун бўшлиғида жойлашган бўлиб, ҳаёт учун хавфли моддалар тирновчи хусусият билан таҳдид қилганда, нафас олиш рефлексли равишда тўхтайди.
Маслаҳат. Агар сиз ҳидни сезмаётган бўлсангиз, шифокордан ёрдам сўранг. Чунки ҳид билиш ҳисси ишламаслиги нафақат ўтказилган коронавирус асорати, балки маиший газ, кимёвий моддалар, хавфли суюқликлар билан заҳарланиш сабабидан ҳам бўлиши мумкин.
Белгиланган синусит
Агар бурун оқиши табиати ўзгарган бўлса, бурун соҳасида, кўзлар остида ёки қошлар устида оғриқли ҳислар мавжуд бўлса, товуш билан боғлиқ муаммолар сезилса, тана ҳарорати кўтарса, дарҳол шифокор билан маслаҳат қилишингиз керак. Ушбу аломатлар ўткир ринит — синуситнинг асоратини кўрсатади. Бугунги кунда синуситни даволашда интраназал воситалар (томчилар ва спрейлар) ва оғиз препаратлари қўлланилади. Улар доривор моддалар мажмуасини ўз ичига олади ва бир вақтнинг ўзида антибактериал, яллиғланишга қарши, шишни камайтирувчи ва суюлтирувчи таъсирга эга.
Маслаҳат. Бурун оқишида қуруқ иссиқлик ҳар доим ҳам фойдали эмас. Ўткир ринитнинг дастлабки кунларида бурун қанотлари яқинидаги жойни кунига 2-3 марта 5-7 дақиқа давомида илиқ қум, дон, туз ёки қайнатилган тухум пўчоқлари билан иситишингиз мумкин. Бурунда йирингли ажралма кузатилган вақтда бу усулни қўллаш мумкин эмас.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)