Шавкат Мирзиёевнинг Эммануэль Макрон таклифига биноан Францияга расмий ташрифи давомида давлатлар раҳбарлари томонидан иккита йирик кўргазма — Лувр музейида «Ўзбекистон воҳаларининг мўъжизалари. Карвон йўллари чорраҳасида» ва Араб дунёси институтида ташкил этилган «Самарқандга йўл. Ипак ва олтин мўъжизалари» кўргазмаси очилганди. Ўзбекистон тарихи ва маданиятига бағишланган ҳар икки кўргазма тўрт йиллик меҳнат маҳсулидир.
Ҳаммаси нимадан бошланди?
2018 йилнинг октябрь ойида Шавкат Мирзиёев биринчи марта расмий ташриф билан Францияда бўлди. Маданий дастур доирасида Лувр музейига экскурсия ташкил қилинди. Бу вақтда ушбу музейда Ўзбекистоннинг бой тарихий ва маданий меросига бағишланган улкан кўргазмани ташкил қилиш ғояси шакллана бошлаётган эди ва давлат раҳбари бу ғояни маъқуллади.
Бундан олдин кўплаб жуда муҳим воқеалар юз берди
2009 йилда археолог ва илмий тадқиқотчи Рокко Ранте Ўзбекистон Фанлар академияси Самарқанд Археология институти жамоаси билан ҳамкорликда Бухорода ўтказилаётган археологик қидирув ишларига раҳбарлик қилган эди. Ўзбекистон томонидан унга Жамол Мирзааҳмедов, сўнгра Абдисабур Раимқулов бошчилик қилган. 2011 йилда Ранте ўша пайтларда Лувр музейи президенти бўлган Анри Луареттани юртимизга таклиф этади. Тарихий материаллар кўздан кечирилгач, кўргазмани ташкиллаштиришни бошлаш тўғрисида қарор қабул қилинади ва бу қарор 2017 йилда қатъий тасдиқланади.
Бироз вақтдан сўнг, Ўзбекистоннинг Самарқанд вилоятида яна француз мутахассислари билан бирга олиб борилган бошқа қазилма ишлари давомида зардуштийлик даврига оид ноёб ўйма нақшли панно (деворий расм) топилади. Топилма дунё аҳамиятига молик ёдгорлик эди.
Тахминларга кўра, қазилма ишлари олиб борилган жойда ислом даври (VIII аср)гача ҳукмдорларнинг саройи бўлган. Қалъа ичидаги иншоотда ҳашаматли хона бўлгани аниқланган, унинг аксарият қисмини уч поғонали шоҳсупа эгаллаган. Олимларнинг фикрича, у ерда ҳукмдор тахтда ўтирган. Панно эса хона деворларини безаб турган.
Бундан ташқари, бошқа ноёб топилмалар ҳам топилган. Шу тариқа, Ўзбекистон тарихий ва маданий жиҳатдан ниҳоятда қимматбаҳо ёдгорликларни жаҳонга кўрсата олиши аниқ бўлди.
Ўзбекистон Маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси ижрочи директори Гаяне Умерова ва Лувр музейи ўртасида ҳамкорлик келишуви имзоланиб, жамғарма Кенгаши раиси ўринбосари Саида Мирзиёева бошчилигида тайёргарлик ишлари бошлаб юборилди.
Дастлаб Луврдаги кўргазмани 2020—2021 йилларда ўтказиш режалаштирилган эди, бироқ коронавирус пандемияси бу режаларни амалга оширишга тўсқинлик қилди ва намойишни 2022 йилга қолдиришга тўғри келди. Бу вақтда нафақат Ўзбекистоннинг XV асрда якунланган қадимий цивилизациясини кўрсатиш, балки, ундан кейинги даврларгача сўзлаб бериш мантиқан тўғри бўлади, деган фикр келди. Бу мазкур ишларнинг уйғун ва мукаммаллигини таъминлайди. Шу тариқа, бир пайтнинг ўзида иккита кўргазма — Лувр музейи ва Араб дунёси институтида намойиш ташкил қилишга қарор қилинди.
Тўрт йиллик меҳнат маҳсули
Ҳар иккала кўргазмани тайёрлаш учун Ўзбекистон бош вазири раҳбарлигида махсус комиссия тузилди. Ушбу комиссия таркибидан Санъатшунослик институти ва лойиҳа маслаҳатчиси Шокир Пидаев, Ислом Цивилизацияси маркази директори Шоазим Миноваров, вазирлар, олимлар, археологлар ҳамда экспонатлар олинадиган музейлар раҳбарлари ва кураторлари ўрин олди.
Кенг кўламли реставрация ишлари бошлаб юборилди. Айнан кўргазма учун 2018 йилдан буён 70 дан зиёд буюмлар реставрация қилинди. Лойиҳага Франция ва Ўзбекистондан қоғоз, ёғоч, металл, ҳайкалтарошлик, шиша ва деворий расм бўйича 40 нафардан ортиқ реставраторлардан иборат жамоа жалб қилинди. Марина Реутова, Камолиддин Маҳкамов, Шуҳрат Пўлатов, Кристин Парисел, Оливье Тавозо, Дельфин Лефевр, Жеральдин Фрей, Аксел Дело, Анн Леже ва бошқалар шулар жумласидандир.
Айниқса, VIII асрга оид «Катта Лангар Қуръони» саҳифаларини тиклаш жуда мураккаб ва айни пайтда қизиқарли бўлди. Ушбу Қуръон ислом дини ва мусулмонлар учун жуда катта аҳамият касб этиб, бутун инсониятнинг маданий ва тарихий меросини ташкил этувчи қадриятлардан биридир.
Реставрация ишлари уч йил давом этди ва ўша пайтда АОКА директори ўринбосари лавозимида ишлаётган Саида Мирзиёеванинг шахсий қўллаб-қувватлаши туфайли амалга ошди. Аввалига ноёб Қуръоннинг атиги 2 та саҳифасини тиклаш режалаштирилган эди ва айнан Саида Шавкатовнанинг кўмаги билан барча 13 саҳифанинг тикланишига эришилди.
Мавзуга доир: Саида Мирзиёева ташаббуси билан Катта Лангар Қуръони саҳифалари сақлаб қолинди
Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси, Маданият вазирлиги ҳузуридаги Маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси, Ўзбекистон мусулмонлари идораси каби ташкилотлар ушбу нодир ҳужжатни тиклаш ишига жалб қилинди. Тиклаш ишлари Лувр музейи реставраторлари Аксел Делёва Аурелия Стрети томонидан амалга оширилди.
«Ўзбекистон воҳаларининг мўъжизалари. Карвон йўллари чорраҳасида»
Ушбу кўргазма ҳозирги Ўзбекистоннинг жанубий қисмидан ўтган Буюк ипак йўли тарихи ҳақида ҳикоя қилган ҳолда, милоддан аввалги V—VI асрдан Темурийлар ҳукмронлигигача бўлган даврни ўз ичига олади. Унда монументал санъат буюмлари, деворий расмлар, саройларнинг ўйма деталлари, безакли амалий санъат буюмлари ва бошқа ёдгорликлар намойишга қўйилган.
Кўргазма 169 та музей экспонатлари, хусусан Ўзбекистоннинг 16 музейидан 138 та ноёб ашё ва дунёнинг етакчи музейларидаги 31 та экспонатдан иборат. Лувр музейи, Франция Миллий кутубхонаси, Буюк Британия музейи ва Британия кутубхонаси, Лондон Виктория ва Алберт Музейи, Париж медаллар Маҳкамаси, Гиме Музейи ҳамда Тиллар ва цивилизациялар Университет кутубхонаси (БУЛАC), Лиссабон Галусте Гюлбенкян Фонди шулар жумласидандир.
Саида Мирзиёева таъкидлаганидек, Ўзбекистон азалдан маданий алмашинув ва савдо маркази, Буюк ипак йўли эса маълум маънода дунёдаги илк иқтисодий лойиҳа бўлган. Лувр музейидаги қарийб икки минг йиллик даврни қамраб олган кўргазма ташриф буюрувчиларда бугунги Ўзбекистон ҳудудида мавжуд бўлган турли цивилизациялар ҳақида серқирра тасаввурни шакллантиради ҳамда Ўзбекистоннинг ноёб меросини намойиш этади.
Кўргазма куратори бўлган Рокко Ранте ушбу кўргазманинг иккита асосий мақсади борлигини маълум қилди. Биринчидан, бу Европада Марказий Осиё цивилизацияси ва маданиятини кўрсатишдан иборат. Бу ўринда Париж энг яхши жой саналади, чунки бу ерда дунёнинг етакчи музейларидан бири — Лувр жойлашган. Иккинчи мақсад Марказий Осиё ва Европа ўртасидаги яқин тарихий алоқаларни намойиш этишдан иборат. Бундан ташқари, кўргазма Европа ва Франция жамияти Марказий Осиё билан янада яқиндан танишиши учун маърифий аҳамият касб этади.
Шунингдек, Ранте Луврдаги «Ўзбекистон воҳаларининг мўъжизалари. Карвон йўллари чорраҳасида» кўргазмаси яқин 30-40 йиллардаги бетакрор тадбир бўлиб қолишини ҳам қайд этди.
«Катта Лангар Қуръони»дан ташқари, қадимги Кофирқалъа шаҳарчасидан топилган куйган ёғоч панно, Будда ҳайкали (мил. ав. I аср – милодий I.), Далварзинтепа кўҳна шаҳридан топилган Кушон шаҳзодасининг боши (I-ИИ асрлар), Бухоронинг қадимги Варахша манзилгоҳидан топилган ва ов саҳнаси тасвирланган VII асрга оид машҳур деворий расм, Марко Полонинг XIV асрда Осиёга саёҳати тўғрисидаги китоби нусхасини ҳам нодир экспонатлар сирасига киритиш мумкин.
Кўплаб археологик кашфиётлар ва муҳим реставрация ишлари сўнгги 3 йил ичида амалга оширилгани ҳисобга олинса, экспозициянинг бир қисми оммага илк маротаба намойиш этилмоқда.
Мавзуга доир: Лувр музейидаги «Ўзбекистон воҳалари хазиналари. Карвон йўллари чорраҳасида» кўргазма экспонатлари — суратларда
«Самарқандга йўл. Ипак ва олтин мўъжизалари»
Ўзбекистоннинг 9 та музейларидаги 300 дан ортиқ экспонатларни ўз ичига олган ушбу экспозиция орқали ўзбек амалий санъат буюмлари тақдим этилди. Меҳмонлар эътиборига миллий тўқимачилик намуналари, миллий либослар, бош кийимлар, XIX –ХХ аср ўрталарига оид безаклар, Бухоро амирлигининг зардўз чопонлари, гиламлар ва бошқа кўплаб нодир ашёлар ҳавола этилади.
Шунингдек, ушбу кўргазмада 23 та рангтасвир асарлари ҳам намойишга қўйилган бўлиб, улар орасида I.В.Савиский номидаги Қорақалпоғистон давлат санъат музейи тўпламидан олинган Туркистон авангарди асарлари ҳам ўрин олган. Танлаб олинган асарлар орасида Ўрол Тансиқбоев, Виктор Уфимсев, Надежда Кашина мўйқаламига мансуб картиналар бор. Яна Александр Волков, Алексей Исупов ва бошқа рассомларнинг асарлари ҳам ўрин олган.
Экспозицияни яратишда кўргазма кураторларидан бири, Франциянинг Ассоулине Публишинг ноширлик уйи раҳбари Яффа Ассулин ва фотосуратчи Лазиз Хаманилар катта ёрдам кўрсатди. Уч йил давомида улар Ўзбекистон нашриётлари учун материал топиш ва тўплаш мақсадида минтақа бўйлаб саёҳат қилди.
Намойишга қўйилган экспонатларнинг аксарияти ҳеч қачон Ўзбекистондан ташқарига олиб чиқилмаган нодир буюмлардир. Ҳатто миллий ўзлигимизга хос буюмлар, масалан, чопон, сўзана ва юртимиз музейларида тақдим этилган бошқа экспонатлар билан яхши таниш бўлганлар ҳам бу буюмларни янгича кўриниш ва ракурсда — 3D ҳажмда кўрадилар ва бу мислсиз тажрибадир.
Кўргазманинг очилишида германиялик хореограф Раймонд Ребек томонидан саҳналаштирилган «Лазги – қалб ва севги рақси» балети намойиш этилди. Хоразмнинг лазги рақси 3 минг йилдан ортиқ тарихга эга бўлиб, у ЮНЕСКОнинг номоддий меросига киритилган.
Хулоса ўрнида
Экспертларнинг фикрича, маданият соҳасидаги ҳамкорлик мамлакат ва инсонларни дунёга тез танитгани боис, ушбу намойишлар жуда самарали бўлади. Францияга йилига 60 миллион, Луврга эса 10 миллиондан ортиқ сайёҳ ташриф буюради. Ўзбекистоннинг бундай кенг кўламли кўргазмада намойиш этилиши, унинг тарихи билан янада яқинроқ таништирибгина қолмай, маданияти ва тарихига бўлган қизиқишни янада оширишга хизмат қилади. Бу туризмни ривожлантириш учун ўзига хос реклама бўлиб ҳам хизмат қилади.
Мавзуга доир: Париждаги Ўзбекистон кўргазмасини томоша қилиш учун турнақатор навбат юзага келди (фото)
Изоҳ (0)