Саудия Арабистони учун аёлларни уйда олиб ўтириш тўгри келмайдиган ҳашаматга айланди.
36 ёшли шаҳзода Муҳаммад бин Салмон янги даврга тайёргарлик кўриш учун иқтисодиётни қайта шакллантирмоқда ва янги иш оринларини яратишга уринмоқда.
Яшаш шароитларининг қийинлашиб бориши, ҳукуматнинг бензин ва электр энергияси учун субсидияларни қисқартириши ҳамда янги йиғим ва солиқларни жорий қилиши туфайли, мамлакатдаги кўплаб оилалар бюджети ишлайдиган аёлларга қарам бўлиб бормоқда.
Аҳолининг 50 фоиз иштирокисиз иқтисодиётни ривожлантириб бўлмайди
Қачонлардир диний полиция томонидан қатъий назоратга олинган гендер сегрегацияси нафақат пойтахтликлар орасида, балки азалий қонун-қоидалар асосида яшаб келган вилоятларда аста-секин йўқолиб борморда.
Қариндош бўлмаган эркак ва аёллар эндиликда ресторанларда эркин гаплашиб ўтиришлари мумкин. Кўплаб иш жойлари, нафақат мусиқа фестиваллари, балки бизнес ва профессионал анжуманлар аралаш ташкиллаштирилмоқда.
Гарчи қарор қабул қилиш ҳуқуқи асосан эркаклар томонда қолаётган бўлса ҳам, ишчи кучидаги аёллар иштироки 33 фоизга етган.
Инсон ресурслари ва ижтимоий ривожланиш вазирлигининг март ойида Bloomberg News’га берган баёнотида шундай дейилади.
«Саудия ҳукуматининг аёллар ҳуқуқларини кенгайтиришга бўлган қатъий уринишлари асосий ҳаракатлантирувчи кучдир».
Аёллар учун белгиланган дресс-код ҳам ўзгарди; жинси ва ёйиқ сочларга эндиликда анъанавий қора абаялар билан бир қаторда рухсат этилмоқда.
Ўзгаришлар 2015 йил вафот этган қирол Абдулла даврида бошланиб, ҳозирги ҳукмдор шаҳзода Муҳаммад даврида жадаллашиб кетди.
Диний полицияга берилган ваколатлар сўнгги беш йил мобайнида қисқартирилди, аёлларга автомобиль бошқаришга қўйилган тақиқ олиб ташланди ва уларнинг эркаклар ҳамроҳлигида юриши кераклигини таъкидлайдиган қонун-қоидаларга енгиллик киритилди.
«Буларнинг барчаси мамлакат ҳаёти аввалгидек бўла олмаслиги ва аҳолининг 50 фоиз иштирокисиз иқтисодиётни ривожлантира олмаслигимиз туфайли кўрилаётган чоралардир», – дейди аёллар ҳуқуқ ва эркинликлари бўйича Alnahda мустақил нотижорат ташкилотининг манфаатлар ҳимояси бўйича бош муатахассиси Салма ал-Рашид.
Шаҳзода Муҳаммаднинг айтишича, аёллар олдингидан кўра муҳимроқ аҳамиятга эга бўлишлари керак. У аслида камдан кам интервью берса ҳам, 2016 йили Bloomberg’га шундай деган эди.
«Аёллар жамиятнинг яримини ташкил қилади ва биз ушбу яримнинг сермаҳсул бўлишини истаймиз».
«Пуфак мисоли ёпиқ оламда эдим»
Жамият ҳаёти ривожланиб борар экан, баъзи эркаклар уларнинг оила бошлиғи вазифасига путур етказаётганликларидан хавотирда.
«Мен, эркаклар қолиб, аёлларнинг кўпроқ иш билан таъминланишига қаршиман», – дейди саудиялик 25 ёшли стоматолог Язди.
Унинг фикрига кўра, аёллар уларнинг таъминлайдиган ҳеч кими қолмаган тақдирдагина ишлаши керак.
32 ёшлик Аҳлам Эйса эса Саудия Арабистонида содир бўлаётган ўзгаришлардан хурсанд. Мамлакат жанубда туғилган Эйса 19 га тўлганида турмушга чиқиб, пойтахтга кўчиб келди ва кўплаб оддий аёллар каби ёпиқ ҳаёт тарзи билан яшади.
«Ташқи олам нималиги ҳақида мен ҳеч нимани билмас эдим, – дейди у. «Мен пуфак мисоли ёпиқ оламда эдим».
Уч йил аввал Эйса аёллар ишлайдиган, турмуш қурмаган ёшлар эса ресторанларда бирга бемалол овқатланиб ўтирадиган «ўзга оламга» кириб келди.
Калта кесилган соч турмаги ва замонавий кийинган Эйса, бугун Ар-Риёд шаҳри бўйлаб ўзининг Hyundai Accent машинасида сайр қилмоқда.
Эндиликда у олий мактабни битириш, сўнг ҳамшираликка ўқишга ўз эътиборини қаратган. Эйсанинг қизларидан бири стюардесса, бошқаси эса визажист бўлишни орзу қилади.
«Шуни англаб етдимки, эркак кишининг бор ёки йўқлиги ҳаётимнинг яхши томонга ўзгаришига сабаб бўлмайди, — дейди Эйса.
Навал Алунаизи ҳам ўз танловидан бахтиёр. Беш нафар болани тарбиялаётган 42 ёшли аёл фақат эркакларгина қонуний васий ҳисобланган патриархал тизим остида фарзандларининг васийлигини йўқотишдан қўрқиб, йигирма йил давомида бахтсиз никоҳга чидаб келган.
Аёллар учун ажрашишга ариза бериш ва болаларнинг васийлигини қўлга киритишни енгиллаштирган ислоҳотлар, тўрт йил аввал унга муваффақиятсиз муносабатларни тугатишга куч берган.
Аёллар учун иш топиш қийин эмас, лекин...
Буларнинг барчаси мамлакат ҳаёти аввалгидек бўла олмаслиги ва аҳолининг 50 фоиз иштирокисиз иқтисодиётни ривожлантира олмаслигимиз туфайли кўрилайитган чоралардир.
Иш ўринларини яратиш – шаҳзода Муҳаммаднинг энг долзарб ички мавзуси. Нефть нархларининг тушиб кетиши ва COVID-19 пандемияси каби икки томонлама қақшатқич зарба иқтисодиётни диверсификациялаш муҳимлигини таъкидлади.
Борган сайин аёлларнинг ишчи кучи қаторига қўшилиб бориши, ёшлар сонининг ўсиб бораётгани меҳнат бозори шаклини ўзгартиради.
Аёллар учун очилаётган кўплаб иш ўринлари кам даромадли бўлиб, қачонлардир Осиё ва бошқа араб мамлакатларидан келган ишчилар вазифасини ташкил қилади.
Ўн йиллик ичида Саудия Арабистони ўз фуқаролари ўртасидаги юқори ишсизлик даражасини пасайтиришга уриниб келган. Бунинг учун компаниялар, ўз даромадининг катта қисмини оиласига юбораётган хорижликларни эмас, балки маҳаллий аҳоли вакилларини ишга олишга чақирилган.
«Ҳа, биз аёллар учун иш топиш қийин эмас, аммо яхши иш топиш ҳали ҳам муаммо», – дейди кийим-кечак дўкони сотувчиси 23 ёшли Сахар.
Изланишлар натижасида нафақат ишчи кучида, балки карьера қилиш ва иш ҳақи тўланишида ҳам гендер тафовути борлиги аниқланди: саудиялик аёллар, ҳаттоки таълим ва тажриба даражаларига мослашса ҳам, эркаклар топган ҳар 100 риал учун 57 риалдан ишлаб топади.
Тафовутлар энг юқори лавозимларда яққолроқ сезилади. Корхоналарнинг директорлар кенгашида аёллар сони жуда кам бўлса, Саудия Арабистонининг Вазирлар Маҳкамасида, умуман, мавжуд эмас. Шаҳзода Муҳаммаднинг барча яқин маслаҳатчилари фақат эркаклардир.
Иш жойидаги вазият саудиялик аёллар учун унчалик ижобий бўлмаса-да, олдингидан яхшироқ. 2016 йили Ноҳа Каттан Спорт вазирлигида ишлайдиган биринчи аёл ходим бўлган пайтда, бинода ҳаттоки аёллар ҳожатхонаси ҳам йўқ эди.
Ҳозирда у, 667 нафар ходимннг 49 фоизи аёл кишилардан иборат бўлган Маданият вазирлигининг миллий ҳамкорлик ва ривожланиш бўйича вазир ўринбосари лавозимида ишлаб келмоқда.
Маданият вазирлиги биносининг ойнаванд ва тошдан ишланган деворлари ортида ранг-баранг кийинган аёлларнинг эркаклар билан ёнма-ём ишлаши – ҳозиргача баъзи бир давлат идораларида мавжуд бўлиб келаётган ёпиқ, кўпинча қоронғу, тор ва яширин аёллар бўлимидан анча узоқда.
Бундан ташқари, аёллар энди беш дақиқалик танаффусда ҳамкасб эркаклар билан бирга кофе ичганликлари учун диний полицияга томонидан сўроқ қилинишларидан ва жазоланишларидан ортиқ хавфсирамайдилар.
Ноҳа Каттан айтишича, аёллар ҳожатхонаси бўлмаган қарийб беш йил олдинги даврдан «бу масаланинг ҳозир муҳокама қилиб ўтирилишига» ўтиш «ҳатто тушга кирмайдиган кунлар» эди.
Изоҳ (0)