Қадимий Рим нафаси келиб турадиган бир неча асрлик Туркия шаҳарлари — суратларда

«Пандемия шароитида туризм» лойиҳасини ташкил қилган Туркия маданият ва туризм вазирлиги ўзбекистонлик журналист ва блогерлар қаторида «Дарё» мухбирини ҳам Туркиянинг Истанбул ва Анталия шаҳарларига таклиф этгани ҳақида хабар берган эдик. 

Сафарнинг учинчи кунида журналистлар Истанбулдан Анталия шаҳрига учиб келишди. Туризм саноатининг юраги бўлган, энг кўп меҳмон кутадиган шаҳарлар сирасига кирувчи ушбу шаҳар ҳам пандемия даврида жиддий қийинчиликларни бошдан кечирган. Бироқ шунга қарамай маҳаллий бошқарув органлари, Туркия маданият ва туризм вазирлиги ва соҳа ташкилотлари кўмагида кўрилган қатъий чоралар, тартиб-қоидалар ўз вақтида сайёҳлар хавфсизлигини таъминлаш йўлида олиб борилган ишларнинг самарасини оширди, дейиш мумкин. Анталиянинг қадимий Аспендос, Перге шаҳарлари, археологик музейида ҳам ҳар қадамда карантин қоидалари, гигиеник тавсиялар акс этган турли тиллардаги ёзувларнинг гувоҳи бўлдик.

Аспендосдаги амфитеатр иккинчи асрда қурилган бўлиб, кейинчалик салжуқийлар томонидан таъмирланган. Тошлардаги эллин ва лотин тилидаги ёзувлардан англаш мумкинки, театр император оиласига бағишланган бўлиб, ака-ука Курсий Криспин ва Курсий Авспикатларнинг хайрияси билан бунёд этилган. Бино ичига 17 минг томошабинни сиғдирган, оркестр учун жойда 500 нафар мусиқачи туриши мумкин эди.

Театр маҳаллий оҳак тошлари ва салжуқийлар томонидан шимолий қанот қисмининг ғишт девор билан мустаҳкамланиши натижасида яхши сақланиб қолган. Театр бир жиҳатдан ярим думалоқ шакли ва тепалик ёнбағридаги томошабинлар ўрнилари билан юнон меъморчилигини ёдга солади. Қадим Рим даврида театр мармар билан чиройли ишланиб рельефли нақшлар ҳамда ҳайкаллар билан безатилган. Ушбу театр фақатгина 1871 йилга келибгина ўлкада сайр қилиб юрган граф Ландсконский томонидан Аспендос аниқланганидан сўнг машҳурликка эришган. 1950 йилдаги кенг миқиёсли таъмирлаш ишлари туфайли у гўзал тарихий қиёфа касб этди. Бу ерда эндиликда доимий тарзда классик мусиқа концертлари, опера ва балет томошалари қўйиб турилади. Акустика шунчалик ажойибки, саҳнага чиқувчилар микрофонсиз гапириши ва куйлаши мумкин. 2008 йилгача бу ерда кўплаб концерт ва шоулар ўтказилган бўлса-да, эндиликда уларнинг аксарияти янги қурилган Аспендос аренада ташкил этилмоқда.

Театрда 39 қатор зиналар бўлиб, уларнинг узунлиги 96 метр, орасидаги масофа ярим метрни ташкил қилади. Трибуналар устида эса арк галереяси жойлашган бўлиб, у туфайли томошаларга келганлар сояда ўтиришган. Амфитеатр қаршисида тўғри бурчакли хона бўлиб, унда 5 та эшик бор, актёрлар бу ерда кийимларини алмаштириши мумкин эди. Муҳандис Зенон театрни шундай лойиҳалаштирганки, томошабинлар ҳаттоки саҳнадан туриб пичирлаган овозни ҳам яхши эшита олишади.

Шаҳардан бир километр узоқликда Рим акведукларини кўриш мумкин. Қадимда у шаҳарни сув билан таъминлаган. Бугунги кунгача ҳам у ўзининг 20 километрлик узунлиги билан Туркия ҳудудидаги энг йирик иншоот саналади.

Акведук бағридаги боғда етиштириладиган маҳсулотлар

Қадимий Перге шаҳри харобалари Анталиядан 18 километр узоқликда жойлашган. Бу ерда тумандаги энг катта стадион ҳамда ҳаммомлар бўлган. Шаҳар меъморчилигида Рим ва эллинлар маданияти уйғунлашган.

Перге театри эрамизнинг тахминан 1-асрида қурилган ва 6-асргача ишлатилган. 15 минг нафар одамга мўлжалланган, 42 нафар томошабин ўтирадиган ўринлар тепада 23 та, пастда 19 тани ташкил этади. Худолар ва императорларнинг ҳайкаллари айни вақтда Анталия археология музейида сақланмоқда. Театр саҳнаси барелефлар ҳамда фризлар билан безатилган.

Стадион 12 минг томошабинга мўлжалланган бўлиб, театр қаршисида жойлашган ва Кичик Осиёдаги энг йириги ҳисобланади. Маҳаллий тош блокларидан эрамизнинг 1-асрида қурилган.

Шаҳар дарвозалари бир нечта. Эллинлар давридаги дарвозалар ярми бузилган думалоқ шаклдаги бинони эслатиб, эрамизгача бўлган 3-асрда қурилган. Унинг ортида У ҳарфи шаклидаги ҳовли жойлашган. Жанубий дарвозалар Рим даврига оид саналиб, эрамизнинг 2-асрида қад кўтарган. Шаҳарнинг 10 метрлик эллин давридаги деворлари қисман сақланиб қолган.

Ҳаммомлар нафақат буғхона, балки кийим алмаштириш хонаси, бассейн ҳамда массажхоналардан иборат бўлган. Ҳаммомларда нафақат чўмилиб дам олишган, балки муҳим масалаларни ҳал қилишган. Бино мармар билан қопланган, ҳайкал ҳамда рельефлар билан безатилган. Пергедаги ҳаммомлар 2-асрда қурилган ва 5-асргача фойдаланилган. Ҳозиргача ҳам улар ўз қиёфасини яхши сақлаб қолган.

Анталия археологик музейи 1988 йилда «European Counsil Special Prize» мукофотига лойиқ кўрилган. Музей майдони 7 минг квадрат метрни ташкил этади, ташриф буюрувчилар 13 та кўргазма залида 5000дан ортиқ экспонатларни томоша қилиши мумкин. Яна 20-30 минг дона тарихий экспонатлар жой етмагани сабабли омборда сақланади. Биринчи жаҳон урушида Анталия Италия оккупацияси остидалигида италиялик тарихчилар элчихоналари атрофида антик даврига оид буюмларни пайқаб қолишади. Улар ушбу йиғилган меросни ўз мамлакатларига олиб кетмоқчи бўлган. Бироқ султоннинг устози Сулаймон Фикри Бей 1919 йилда маҳаллий раҳбарларга мурожаат қилган ҳолда қадимий ёдгорликларни асраш бўйича масъул раҳбар қилишни сўрайди. Фикри Бейнинг илтимоси қондирилиб, коллекцияни Анталияда сақлаб қолишга эришади. Айнан унинг қидириш ишлари давомидаги топилмалари археология музейининг асосий экспонатларига айланди.

Музей бунёд этилишига қадар экспонатлар бир ҳудуддан бошқасига кўчиб юрган. Илк музей 1922 йилда Алаоуддин масжидида ташкил этилган, кейингиси 1937 йилда Йивли минорасида, ва фақатгина 1972 йилда у айни дамдаги жойига кўчган. 1982 йилда таъмирлаш ва модернизация қилиш ишлари ўтказилади ҳамда 3 йилга кириш учун ёпилади. Шу даврда музей янги технология воситалари билан бойитилади ва 1985 йилда қайта очилади.

• Табиацҳунослик зали;
• Тарихдан олдинги зал;
• Тарихий зал;
• Антик зал;
• Ҳайкаллар зали;
• Кичик экспонатлар зали;
• Императорлар ҳайкаллари зали;
• Саркофаглар зали;
• Мозаикалар зали;
• Тангалар зали;
• Турк-ислом даври зали;
• Этнографик зал;
• Болалар зали.

Йирик ҳажмли ҳайкаллар, қабрлар, қабртошлар, музей боғидаги очиқ галереяда қўйилган.