Ўртаер денгизининг Испаниядаги қирғоғи бўйида жойлашган Алмерия шаҳрига кириб боришда катта ҳудудни қамраб олган иссиқхоналар кўзга ташланади. Уларни маҳаллий аҳоли пластикли денгиз деб атайди. Ҳақиқатдан ҳам улар шу қадар кўпки, узоқдан денгизга ўхшаб кўринади.
Испаниядаги барча сув тежайдиган иссиқхона хўжаликларининг 50 фоизи Алмерияда жойлашган. Мамлакатда жами 75 минг гектар ер иссиқхона хўжаликлари учун ажратилган – Испания иссиқхоналар сони бўйича жаҳонда иккинчи ўринда туради. Улардан 35 минг гектари айнан Алмерия ҳудудида жойлашган.
Ўзбекистонлик журналистлар, қишлоқ ва сув хўжалиги соҳаси мутахассислари Испаниянинг Алмерия шаҳридаги энг йирик иссиқхоналардан бири Cajamar бирлашмасининг Las Palmerillas тажриба маркази мисолида мамлакат иссиқхона хўжаликлари фаолияти билан танишди.
Ушбу ташриф Сув хўжалиги вазирлиги миллий ҳамкор ҳисобланган, Европа иттифоқи томонидан молиялаштириладиган «Ўзбекистонда барқарор сув ва экологик ривожланиш учун ҳамкорлик ва хабардорликни ошириш» (UzWaterAware) лойиҳаси доирасида Марказий Осиё минтақавий экологик маркази томонидан Ўзбекистоннинг Испаниядаги элчихонаси кўмагида Испанияга уюштирилган стади-тур доирасида амалга оширилди.
Cajamar бу молиявий бирлашма, кооператив банк ҳисобланади. У бутун Испания ҳудуди бўйлаб фаолият юритади. Ташкилотнинг мамлакат ҳудудида 964 та офиси мавжуд, унда 5486 ходим фаолият юритади.
Испаниянинг озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқарадиган қишлоқ хўжалиги секторида Cajamar бирлашмаси етакчи ҳисобланади.
Бирлашманинг асосий фаолият йўналишлари озиқ-овқат маҳсулотлари етиштириш ҳамда чорвачилик.
Испанияда етиштириладиган озиқ-овқат маҳсулотларининг умумий миқдорининг 15 фоизини Cajamar назорат қилади. Бирлашманинг тўрт хил асосий фаолият йўналиши бор:- Тадқиқот йўналиши
- Таълим бериш йўналиши
- Агротаҳлил
- Янги ихтиролар ва ишланмаларни ишлаб чиқариш жараёнига татбиқ этиш.
«Таълим бериш йўналишида биз қишлоқ хўжалиги соҳаси профессионал кадрлар билан бойиши учун қарорлар қабул қилувчи шахслар, яъни кооперативлар раҳбарларининг билим ва тажрибасини ошириш билан шуғулланамиз.
Агротаҳлил йўналиши қишлоқ хўжалигини таҳлил қилиш билан шуғулланади. Масалан биз бутун Испания ҳудудидаги зайтун плантацияларининг ҳолати билан танишиб, уларни таҳлил қилишимиз ёки Андалусия ҳудудида зайтун етиштириш соҳаси қандай ривожланаётганини ўрганишимиз мумкин», — дейди Las Palmerillas тажриба маркази директори Хуан Хосе Уэсо.
Ҳозирда Cajamar бирлашмаси таркибида иккита тажриба маркази фаолият юритади.
- Las Palmerillas тажриба маркази
- Валенсия автономиясидаги Payporto тадқиқот маркази
Валенсиядаги тажриба маркази эса ўсимликлар навларини очиқ дала майдонларида етиштиришни тадқиқ қилади. Ушбу марказда асосан цитрус мевалари етиштирилади.
Бирлашманинг тадқиқот лойиҳалари тўрт йўналишда олиб борилади:- Аграр барқарорлик
- Озиқ-овқат маҳсулотлари ва саломатлик
- Биоиқтисодиёт
- Иссиқхона технологиялари.
«Las Palmerillas маркази 1975 йилда ташкил этилган. Биз бу ерда янги иссиқхона лойиҳалари яратиш, шунингдек иссиқхоналар қуриш учун ишлатиладиган пластик таркиби устида ҳам ишлаймиз. Биз иссиқхоналаримизда қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланишга ҳаракат қиламиз.
Шунингдек, иссиқхоналар қуришда ўсимликлар фотосинтезига ижобий таъсир кўрсатувчи таркибга эга пластикдан фойдаланамиз.
Ҳаммага маълумки, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришда сув асосий аҳамиятга эга. Биз маҳсулотларимизни етиштиришда барча табиий ресурслардан рационал фойдаланишга ҳаракат қиламиз.
Марказимиз иссиқхоналарида талаб юқори бўлган, даромад келтирадиган маҳсулотлар, хусусан папая, питая, маракуйя, литчи етиштирамиз.
Озиқ-овқат маҳсулотлари инсон организми учун хавфсиз бўлибгина қолмай, уни витаминлар билан тўйинтириши ҳам керак. Биз фаолият йўналишимиз давомида шу жиҳатга эътибор қаратамиз. Хусусан, ўсимликлар касалликларига қарши кимёвий усулда эмас, биологик усулда курашимиз. Бунда ўсимлик зараркундаларига қарши турли ҳашаротлардан фойдаланамиз», — дейди Хуан Хосе Уэсо.
Шунингдек, тажриба маркази директорининг айтишича, иссиқхоналарда ҳосил йиғиб олинганидан сўнг қоладиган ўсимликлар пояси, барглари ва палагидан ҳам унумли фойдаланилади.
«Масалан, биз шундай биотехнологик тизим яратдик: Унга кўра, фойдаланилмаган тарвуз қайта ишланади ва ундан парчаланувчи пластик ишлаб чиқарилади. Ушбу тизим ҳозирда амалиётда қўлланилмоқда. Бу фақат бизнинг ишланмамиз эмас, ҳанкорликдаги лойиҳа. Кимдир полимерлар устида, кимдир шакар ажратиб олиш устида ишлади, шу тарзда бу лойиҳа яратилди. Шу тарзда биз экологияга зарарсиз маҳсулот ишлаб чиқарамиз ҳамда биоқолдиқларни фойдали ишга йўналтирамиз.
Кимёвий моддалардан қанча узоқлашсак, ҳаёт сифатимиз шунча яхшиланади. Шунинг учун ҳам биз тупроқ унумсдорлигини ошириш учун кимёвий эмас, биологик ўғитлардан фойдаланишга ҳаракат қиламиз», — дейди Хуан Хосе Уэсо.
Маълумот учун, Cajamar бирлашмаси бир қатор хорижий давлатлар, хусусан Туркия, Тунис, Италия билан ҳамкорлик қилади.
«Пластик биз яшаётган ҳозирги даврда жуда зарарли модда сифатида кўрилсада, бизнинг иссиқхоналаримизда ишлатиладиган пластик таркиби жиҳатидан мутлақо бошқача. Бу пластик майдаланади, кейин эса гул учун туваклар ёки биз кундалик ҳаётимизда фойдаланадиган бошқа пластик идишлар ишлаб чиқариш учун топширилади. Бу шундай материалки, ундан умрбод фойдаланиш мумкин», — дейди марказ директори Хуан Хосе Уэсо.
«Алмерия иссиқхоналарида февраль ойидан октябрь ойига қадар бир муаммо юзага келади: бу ортиқча қуёй нурлари. Биз ушбу муаммони бартараф этиш учун иссиқхона томидаги пластикни яна бир қават материал билан ёпамиз.
Алмерияда ёмғир жуда кам (бир квадрат метр ҳудудда йилига 220 миллиметр) ёғади. Биз ёмғир сувини тўпласак, суғоришга умумий эҳтиёжнинг 20—30 фоизини қоплаймиз.
Одатда 90 фоиз иссиқхоналарда йирик қумли тупроқдан фойдаланилади. Жўяк чуқурлиги 20—30 сантиметр бўлади. Қумли қатлам тупроқ ҳароратининг бир мунча юқори бўлишини таъминлайди. Шунинг учун буғланиш йўли билан сувнинг йўқотилиши кескин қисқаради», — дейди Las Palmerillas тажриба маркази ходимаси Мария Долорес-Фернандес.
Алмериядаги барча иссиқхоналар томчилатиб суғориш усулидан фойдаланади. Йилдан йилга ер эгалари суғоришнинг янгидан янги технологияларини амалиётга жорий этмоқда. Хусусан, Алмериядаги хўжаликларнинг 70 фоизи сувни бошқариш бўйича комютер тизимидан фойдаланади. Ушбу тизим сув ҳажми ва унинг қайси пайтда қуйилиши кераклигини, шунингдек ўғит бериш вақти ва миқдорини ҳам аниқлаб беради.
«Иссиқхона хўжаликларининг асосий фойдаси бу уларда очиқ тупроқда етиштириладиган ўсимликларга сарфланадиган сувнинг ярмини ишлатиб, маҳсулот етиштириш мумкин.
Йилда 11 ой ишлайдиган ва икки циклга эга (бунда биринчи қалампир, кейин унинг ўрнига тарвуз етиштирилиши кўзда тутилади) иссиқхоналарнинг бир гектар ер майдонига 5 минг куб метр сув ишлатилади.
Агар шу маҳсулотларни очиқ тупроққа экканимизда роппа-роса икки марта кўп сув яъни 10 минг кубометр сув кетар эди.
Шунингдек, иссиқхоналарга экилган экиндан очиқ тупроқдагига нисбатан кўпроқ ҳосил олишимиз мумкин. Масалан иссиқхонада 1 метр куб майдонга экилган помидордан 18 килограмм ҳосил олиш мумкин.
Алмерияда мамлакатнинг бошқа ҳудудларида очиқ тупроқда етиштириладиган маҳсулотлар иссиқхонада етиштирилади. Маҳсулотлар сентябрь ойидан май ойига қадар бозорга чиқарилади», — дейди Las Palmerillas тажриба маркази ходимаси Мария Долорес-Фернандес.
Мариянинг таъкидлашича, Алмерия иссиқхоналарининг яна бир ўзига хос жиҳати шундаки уларнинг 80 фоизида ўсимликлар зараркунандаларини бартараф этиш учун ҳашаротлардан фойдаланилади. Шунингдек, иссиқхоналарда махсус ферментлар билан ишлов берилган иплар илиб қўйилади, бундай иплар эса зараркунандаларнинг кўпайишига тўсқинлик қилади.
Қайд этилишича, Алмерияда қишлоқ хўжалиги зараркунандалари билан озиқланувчи ҳашаротларни етиштириш билан шуғулланувчи махсус фирмалар бор.
Хулоса қилиб айтганда, иссиқхоналар сони бўйича дунёда иккинчи ўринда турадиган мамлакат Испаниянинг иссиқхоналарни ташкил этиш ва юритиш соҳасидан сувни тежаб ишлатиш, экологияни асраш, инсон саломатлигига ижобий таъсир кўрсатувчи маҳсулотлар етиштириш йўналишларида ўрганишимиз керак бўлган жиҳатлар кўп.
Севара Нишонова
Изоҳ (0)