O‘rtayer dengizining Ispaniyadagi qirg‘og‘i bo‘yida joylashgan Almeriya shahriga kirib borishda katta hududni qamrab olgan issiqxonalar ko‘zga tashlanadi. Ularni mahalliy aholi plastikli dengiz deb ataydi. Haqiqatdan ham ular shu qadar ko‘pki, uzoqdan dengizga o‘xshab ko‘rinadi.
Ispaniyadagi barcha suv tejaydigan issiqxona xo‘jaliklarining 50 foizi Almeriyada joylashgan. Mamlakatda jami 75 ming gektar yer issiqxona xo‘jaliklari uchun ajratilgan – Ispaniya issiqxonalar soni bo‘yicha jahonda ikkinchi o‘rinda turadi. Ulardan 35 ming gektari aynan Almeriya hududida joylashgan.
O‘zbekistonlik jurnalistlar, qishloq va suv xo‘jaligi sohasi mutaxassislari Ispaniyaning Almeriya shahridagi eng yirik issiqxonalardan biri Cajamar birlashmasining Las Palmerillas tajriba markazi misolida mamlakat issiqxona xo‘jaliklari faoliyati bilan tanishdi.
Ushbu tashrif Suv xo‘jaligi vazirligi milliy hamkor hisoblangan, Yevropa ittifoqi tomonidan moliyalashtiriladigan “O‘zbekistonda barqaror suv va ekologik rivojlanish uchun hamkorlik va xabardorlikni oshirish” (UzWaterAware) loyihasi doirasida Markaziy Osiyo mintaqaviy ekologik markazi tomonidan O‘zbekistonning Ispaniyadagi elchixonasi ko‘magida Ispaniyaga uyushtirilgan stadi-tur doirasida amalga oshirildi.
Cajamar bu moliyaviy birlashma, kooperativ bank hisoblanadi. U butun Ispaniya hududi bo‘ylab faoliyat yuritadi. Tashkilotning mamlakat hududida 964 ta ofisi mavjud, unda 5486 xodim faoliyat yuritadi.
Ispaniyaning oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaradigan qishloq xo‘jaligi sektorida Cajamar birlashmasi yetakchi hisoblanadi.
Birlashmaning asosiy faoliyat yo‘nalishlari oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirish hamda chorvachilik.
Ispaniyada yetishtiriladigan oziq-ovqat mahsulotlarining umumiy miqdorining 15 foizini Cajamar nazorat qiladi. Birlashmaning to‘rt xil asosiy faoliyat yo‘nalishi bor:- Tadqiqot yo‘nalishi
- Ta’lim berish yo‘nalishi
- Agrotahlil
- Yangi ixtirolar va ishlanmalarni ishlab chiqarish jarayoniga tatbiq etish.
“Ta‘lim berish yo‘nalishida biz qishloq xo‘jaligi sohasi professional kadrlar bilan boyishi uchun qarorlar qabul qiluvchi shaxslar, ya’ni kooperativlar rahbarlarining bilim va tajribasini oshirish bilan shug‘ullanamiz.
Agrotahlil yo‘nalishi qishloq xo‘jaligini tahlil qilish bilan shug‘ullanadi. Masalan biz butun Ispaniya hududidagi zaytun plantatsiyalarining holati bilan tanishib, ularni tahlil qilishimiz yoki Andalusiya hududida zaytun yetishtirish sohasi qanday rivojlanayotganini o‘rganishimiz mumkin”, — deydi Las Palmerillas tajriba markazi direktori Xuan Xose Ueso.
Hozirda Cajamar birlashmasi tarkibida ikkita tajriba markazi faoliyat yuritadi.
- Las Palmerillas tajriba markazi
- Valensiya avtonomiyasidagi Payporto tadqiqot markazi
Valensiyadagi tajriba markazi esa o‘simliklar navlarini ochiq dala maydonlarida yetishtirishni tadqiq qiladi. Ushbu markazda asosan sitrus mevalari yetishtiriladi.
Birlashmaning tadqiqot loyihalari to‘rt yo‘nalishda olib boriladi:- Agrar barqarorlik
- Oziq-ovqat mahsulotlari va salomatlik
- Bioiqtisodiyot
- Issiqxona texnologiyalari.
“Las Palmerillas markazi 1975-yilda tashkil etilgan. Biz bu yerda yangi issiqxona loyihalari yaratish, shuningdek issiqxonalar qurish uchun ishlatiladigan plastik tarkibi ustida ham ishlaymiz. Biz issiqxonalarimizda qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishga harakat qilamiz.
Shuningdek, issiqxonalar qurishda o‘simliklar fotosinteziga ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi tarkibga ega plastikdan foydalanamiz.
Hammaga ma’lumki, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirishda suv asosiy ahamiyatga ega. Biz mahsulotlarimizni yetishtirishda barcha tabiiy resurslardan ratsional foydalanishga harakat qilamiz.
Markazimiz issiqxonalarida talab yuqori bo‘lgan, daromad keltiradigan mahsulotlar, xususan papaya, pitaya, marakuyya, litchi yetishtiramiz.
Oziq-ovqat mahsulotlari inson organizmi uchun xavfsiz bo‘libgina qolmay, uni vitaminlar bilan to‘yintirishi ham kerak. Biz faoliyat yo‘nalishimiz davomida shu jihatga e’tibor qaratamiz. Xususan, o‘simliklar kasalliklariga qarshi kimyoviy usulda emas, biologik usulda kurashimiz. Bunda o‘simlik zararkundalariga qarshi turli hasharotlardan foydalanamiz”, — deydi Xuan Xose Ueso.
Shuningdek, tajriba markazi direktorining aytishicha, issiqxonalarda hosil yig‘ib olinganidan so‘ng qoladigan o‘simliklar poyasi, barglari va palagidan ham unumli foydalaniladi.
“Masalan, biz shunday biotexnologik tizim yaratdik: Unga ko‘ra, foydalanilmagan tarvuz qayta ishlanadi va undan parchalanuvchi plastik ishlab chiqariladi. Ushbu tizim hozirda amaliyotda qo‘llanilmoqda. Bu faqat bizning ishlanmamiz emas, hankorlikdagi loyiha. Kimdir polimerlar ustida, kimdir shakar ajratib olish ustida ishladi, shu tarzda bu loyiha yaratildi. Shu tarzda biz ekologiyaga zararsiz mahsulot ishlab chiqaramiz hamda bioqoldiqlarni foydali ishga yo‘naltiramiz.
Kimyoviy moddalardan qancha uzoqlashsak, hayot sifatimiz shuncha yaxshilanadi. Shuning uchun ham biz tuproq unumsdorligini oshirish uchun kimyoviy emas, biologik o‘g‘itlardan foydalanishga harakat qilamiz”, — deydi Xuan Xose Ueso.
Ma’lumot uchun, Cajamar birlashmasi bir qator xorijiy davlatlar, xususan Turkiya, Tunis, Italiya bilan hamkorlik qiladi.
“Plastik biz yashayotgan hozirgi davrda juda zararli modda sifatida ko‘rilsada, bizning issiqxonalarimizda ishlatiladigan plastik tarkibi jihatidan mutlaqo boshqacha. Bu plastik maydalanadi, keyin esa gul uchun tuvaklar yoki biz kundalik hayotimizda foydalanadigan boshqa plastik idishlar ishlab chiqarish uchun topshiriladi. Bu shunday materialki, undan umrbod foydalanish mumkin”, — deydi markaz direktori Xuan Xose Ueso.
“Almeriya issiqxonalarida fevral oyidan oktabr oyiga qadar bir muammo yuzaga keladi: bu ortiqcha quyoy nurlari. Biz ushbu muammoni bartaraf etish uchun issiqxona tomidagi plastikni yana bir qavat material bilan yopamiz.
Almeriyada yomg‘ir juda kam (bir kvadrat metr hududda yiliga 220 millimetr) yog‘adi. Biz yomg‘ir suvini to‘plasak, sug‘orishga umumiy ehtiyojning 20—30 foizini qoplaymiz.
Odatda 90 foiz issiqxonalarda yirik qumli tuproqdan foydalaniladi. Jo‘yak chuqurligi 20—30 santimetr bo‘ladi. Qumli qatlam tuproq haroratining bir muncha yuqori bo‘lishini ta’minlaydi. Shuning uchun bug‘lanish yo‘li bilan suvning yo‘qotilishi keskin qisqaradi”, — deydi Las Palmerillas tajriba markazi xodimasi Mariya Dolores-Fernandes.
Almeriyadagi barcha issiqxonalar tomchilatib sug‘orish usulidan foydalanadi. Yildan yilga yer egalari sug‘orishning yangidan yangi texnologiyalarini amaliyotga joriy etmoqda. Xususan, Almeriyadagi xo‘jaliklarning 70 foizi suvni boshqarish bo‘yicha komyuter tizimidan foydalanadi. Ushbu tizim suv hajmi va uning qaysi paytda quyilishi kerakligini, shuningdek o‘g‘it berish vaqti va miqdorini ham aniqlab beradi.
“Issiqxona xo‘jaliklarining asosiy foydasi bu ularda ochiq tuproqda yetishtiriladigan o‘simliklarga sarflanadigan suvning yarmini ishlatib, mahsulot yetishtirish mumkin.
Yilda 11 oy ishlaydigan va ikki siklga ega (bunda birinchi qalampir, keyin uning o‘rniga tarvuz yetishtirilishi ko‘zda tutiladi) issiqxonalarning bir gektar yer maydoniga 5 ming kub metr suv ishlatiladi.
Agar shu mahsulotlarni ochiq tuproqqa ekkanimizda roppa-rosa ikki marta ko‘p suv ya’ni 10 ming kubometr suv ketar edi.
Shuningdek, issiqxonalarga ekilgan ekindan ochiq tuproqdagiga nisbatan ko‘proq hosil olishimiz mumkin. Masalan issiqxonada 1 metr kub maydonga ekilgan pomidordan 18 kilogramm hosil olish mumkin.
Almeriyada mamlakatning boshqa hududlarida ochiq tuproqda yetishtiriladigan mahsulotlar issiqxonada yetishtiriladi. Mahsulotlar sentabr oyidan may oyiga qadar bozorga chiqariladi”, — deydi Las Palmerillas tajriba markazi xodimasi Mariya Dolores-Fernandes.
Mariyaning ta’kidlashicha, Almeriya issiqxonalarining yana bir o‘ziga xos jihati shundaki ularning 80 foizida o‘simliklar zararkunandalarini bartaraf etish uchun hasharotlardan foydalaniladi. Shuningdek, issiqxonalarda maxsus fermentlar bilan ishlov berilgan iplar ilib qo‘yiladi, bunday iplar esa zararkunandalarning ko‘payishiga to‘sqinlik qiladi.
Qayd etilishicha, Almeriyada qishloq xo‘jaligi zararkunandalari bilan oziqlanuvchi hasharotlarni yetishtirish bilan shug‘ullanuvchi maxsus firmalar bor.
Xulosa qilib aytganda, issiqxonalar soni bo‘yicha dunyoda ikkinchi o‘rinda turadigan mamlakat Ispaniyaning issiqxonalarni tashkil etish va yuritish sohasidan suvni tejab ishlatish, ekologiyani asrash, inson salomatligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi mahsulotlar yetishtirish yo‘nalishlarida o‘rganishimiz kerak bo‘lgan jihatlar ko‘p.
Sevara Nishonova
Izoh (0)