Коинотда қанча сув бор?

«Дарё» колумнисти Пўлат Тожимуротов коинот илмига оид қизиқарли фактларни келтиришда давом этади.

Мактаб курсидан бизга маълумки, Қуёш системасида сайёралар ва уларнинг йўлдошларидан ташқари кўплаб майда объектлар — комета ва астероидлар мавжуд. Астероидлар Қуёш системасининг ички қисмида жойлашган бўлиб, уларнинг кўпи ўз ҳаракати давомида Ерга нисбатан яқин келади. Қачонлардир парчаланиб, бўлаклари Ерга метеорит бўлиб тушган астероидлардан биламизки, баъзи астероидларда сув бор. Бу ҳам илмий, ҳам амалий жиҳатдан муҳим. Олимлар учун бу Ерда сув пайдо бўлишининг баъзи жиҳатларини ёритиб бериши мумкин. Иккинчи томондан, келажакда ичимлик сувининг асосий манбаи (ва коинот иқтисодининг асосий объекти) айнан астероидлар бўлиши мумкин.

Астероидлардаги сувни топишнинг энг осон йўлларидан бири — уларнинг спектрини кузатиш. Спектр — бизга келган нур қувватининг тўлқин узунликлари (яъни, соддалаштирсак, ранглар) бўйича қандай тақсимланишидир. Ҳар бир модда маълум тўлқин узунликларидаги нурларни ютади ва чиқаради. Шу каби сув ва сув буғлари бор бўлган астероидлар ҳам спектрнинг айнан маълум қисмларини ютади, натижада спектрининг тасвирида маълум соҳаларда ютилиш чизиқлари деб аталувчи қора соҳалар пайдо бўлади. Бироқ, иккинчи томондан спектрнинг шу чизиқлар жойлашган бир қисми астрономик ускуналар томонидан фильтрлаб «кесиб» ташланади, кузатиладиган қисмида эса ҳудди шундай чизиқларни Ер атмосферасидаги сув буғлари ҳам беради.

Аввалги тадқиқотлардан бирида аниқланишича, спектрида оксидланган (кислород билан бириккан) темирнинг бир турининг чизиқлари бўлган астероидларда сув ҳам бўлади. Жон Хопкинс университети ходими Эндрю Ривкин ва Массачуссец технологиялар институти ходими Франческо Демео айнан шундан фойдаланиб, Ер яқинидан ўтувчи астероидларни текшириб чиққан. Тадқиқот кўрсатишича, ўлчами 1 километрдан катта бўлган 26 дан кўп сувли астероид орасида камида 8 тасига бориб қайтиш учун Ойга бориб келишдан кўра камроқ ёқилғи сарфланади. Агарда ўлчамга эътибор бермайдиган бўлсак, бундай астероидлар сони 350 дан ортиқ бўлади. Бу кичик сонлардек туюлиши мумкин, лекин метеоритларни ўрганиш натижалари бундан анча кам миқдорларга ишора қилган эди. Яъни Ер яқинидаги коинотда сув биз кутганимиздан кўра кўпроқ.

Тадқиқот натижалари Journal of Geophisical Research: Planets журналида чоп этилган.