Октябрь ойида Ливиядаги қул бозорида савдо акс этган видео ғарб ва Африка мамлакатларини ҳамда БМТни жунбишга солди. Мансабдорлар, сиёсатчилар, барча алоқадор ноҳукумат ташкилотлари бир овоздан текширув ўтказишни ва айбдорларни жазолашни талаб қилди.
Шу билан бирга, ҳуқуқ ҳимоячилари Европа Иттифоқи таклифига биноан ва унинг пулларига қурилган Ливиядаги лагерларда қочоқларни ноинсоний шароитларда сақланиши ҳақида эслатиб ўтди. Шунингдек, улар Шимолий Африка мамлакатлари раҳбарларини бу борада тартиб ўрнатишга чақирган. Бундан ташқари, Ливия ҳали ҳам ИШИД хавфи остида яшамоқда
Қуллар қирғоги
«Кимга ер қазувчи керак? Бу — катта ва кучли одам, у ерни яхши қазийди», — деб қичқиради Триполидаги қул бозорида мушакдор қора кишини мақтаётган сотувчи. Харидорлар доимий равишда нархни кўтариб боради. Якунда нарх 600 Ливия динорига (қарийб 440 АҚШ доллари) чиқади. Қулликка сотилган киши янги хўжайинларнинг қўлига ўтади. XXI аср учун бутунлай ёт бўлган бу саҳна Ливия шаҳарларида одатий ҳол ҳисобланади.
Мамлакатда қуллик савдосининг гуллаб-яшнаётгани янгилик эмас. Дастлабки ҳужжатли далиллар жорий йилнинг апрель ойида пайдо бўлган. Қул бозорлари Зувара, Кастелверде, Кабаве, Гадамис, Сабха, Сабрата ва бошқа бир қатор шаҳарларда мавжуд. Жонли товар Европага кетишга уринган Марказий Африка мамлакатларидан чиққан қочоқлар ҳисобланади.
Одамларнинг қулга айланиш схемаси оддий. Муҳожир Европага кетиш учун ташувчига белгиланган суммани тўлайди. Қоидага кўра, бу тўлов миқдори уч минг доллардан беш минг долларгача бўлади. Қочоқлар бор будини топширади. Муҳожирлар Ливияга келганида тўланган пулнинг камлиги ва яна тўлаш кераклиги айтилади. Ноқонуний муҳожирга ҳеч ким ҳеч нарсани кафолатламайди. Агар қочоқ қўшимча тўлов қилишдан бош тортиб, келишув талабларини бажаришни талаб қилса, у калтакланади ёки зўрланади, ёки иккаласи ҳам бирданига амалга оширилади. Бахтсиз қочоққа бундай «ишлов берилганидан» сўнг, у кимошди савдосида сотилади.
Ливияликлар учун Саҳронинг жанубидаги мамлакатлар фуқароларини сотиш одатий иш ҳисобланади. Тунислик социолог Монсеф Оуанннинг айтишича, таҳқирлаш ва ирқчилик Ливия жамиятида томир отган. У ерда қора танлиларнинг савдоси 1940 йилларгача гуллаб-яшнаган. Ҳозирги пайтда Ливияда қуллик савдосини даромадли бизнесга айлантирган қуролли жангарилар, қуролли мухолифатчилар, турли жиноий гуруҳлар хўжайинлик қилади.
Дўзах лагери
«Бизни гугурт чўплари каби қутиларга жойлаштиришади. Биз ухлай олмаймиз. Кўплар турли касалликлардан азият чекади. Овқат етишмайди, бир неча ойлаб ювинмаймиз. Бу ердан чиқиб кетмасак, барчамиз ўламиз. Одамлар қуруқ ерда ётиб, сийдик ва нажас ҳидидан бўғиладиган жойда яшаб бўлмайди», — деб юзага келган ҳолатни тасвирлайди Европа Иттифоқи томонидан қурилган лагерда яшовчи қочоқлардан бири. Айни пайтда Ливиянинг ноқонуний миграцияга қарши кураш департаменти назоратида 19,5 минг киши бор. Икки ой аввал эса қочоқларнинг сони етти минг кишидан камроқ эди.
Қўриқчилар доимий равишда ва шафқатсизларча қочоқларни дўппослайди, бунда экектрошокерлардан ҳам фойдаланади. Улар қочоқлар томонидан овқат, сув, тиббий ёрдам сўралганда, шу тариқа жавоб беради.
Қочоқ аёллардан бирининг ҳикоя қилишича, бир сафар уни лагердан олиб кетишган ва бир уйга олиб боришган. У ерда ноқонуний миграцияга қарши кураш департаменти ходими ҳам бўлган. Эркаклар аёлни зўрлаган. Бу лагерларнинг барчаси Европага қочоқлар оқимини қисқартириш учун тузилган. Фақат ҳужжатлардагина ҳаммаси яхши кўринади.
Ливиялик мансабдорлар яхши бизнесни йўлга қўйган. Пора эвазига улар қочоқларни озод қилади ва ташувчига юборади. Муҳожирлар чиққан кема нейтрал сувларга чиқиши билан Ливия қирғоқ қўриқлаш хизмати ишга киришади. Улар кемаларни тутади ва муҳожирларни лагерга қайтаради.
Ноябрь ойининг бошида Триполидаги қочоқлар марказларига бориб кўрган БМТ кузатувчилари расмий ҳисоботда ҳам ўзлари кўрган даҳшатни яшира олмаган. «Минглаб ҳолдан тойган ва майиб бўлган эркаклар, аёллар ва болалар энг оддий шароитлардан маҳрум бўлган жойларга қамалган, инсоний неъматлардан маҳрум», — дейилади ҳисоботда.
«Оғир вазият фалокатга айланди. Халқаро ҳамжамият Ливиядаги муҳожирлар бошдан кечираётган тасаввур қилиб бўлмайдиган даҳшатларга кўз юма олмайди», — дея баёнот қилган БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича олий комиссари Зайд Раад ал-Ҳусайн.
Баъзи муҳожирлар қочиб кетишга муваффақ бўлади. Пул ва ҳужжатсиз ҳолда улар Ливия ҳудудида изғиб юрувчи кўп сонли тўдаларнинг осон ўлжасига айланади. Булар асосан у ёки бу тарзда ИШИДга боғлиқ бўлган гуруҳлар ҳисобланади.
Айбдорлар йўқ ва ҳеч ким жавобгар эмас
Африка Иттифоқи раиси ҳисобланган Гвинея президенти Альфа Конде бу вазиятда айбдорлар йўқлигини ва ҳеч ким жавобгар эмаслигини айтиб ўтган. Унинг фикрича, ҳукумати бўлмаган давлат қандай қилиб қочоқлар йўлига тўсиқ қўйиши мумкин. Унинг сўзларига кўра, айбдорлар Европада ва улар ўз хатосини тан олиши зарур.
ИШИД экстремистик гуруҳи жаҳоннинг бир қатор мамлакатлари ва халқаро ташкилотлар томонидан «террорчилик ташкилоти» деб топилган.
Изоҳ (0)