Oktabr oyida Liviyadagi qul bozorida savdo aks etgan video g‘arb va Afrika mamlakatlarini hamda BMTni junbishga soldi. Mansabdorlar, siyosatchilar, barcha aloqador nohukumat tashkilotlari bir ovozdan tekshiruv o‘tkazishni va aybdorlarni jazolashni talab qildi.
Shu bilan birga, huquq himoyachilari Yevropa Ittifoqi taklifiga binoan va uning pullariga qurilgan Liviyadagi lagerlarda qochoqlarni noinsoniy sharoitlarda saqlanishi haqida eslatib o‘tdi. Shuningdek, ular Shimoliy Afrika mamlakatlari rahbarlarini bu borada tartib o‘rnatishga chaqirgan. Bundan tashqari, Liviya hali ham IShID xavfi ostida yashamoqda
Qullar qirg‘ogi
“Kimga yer qazuvchi kerak? Bu — katta va kuchli odam, u yerni yaxshi qaziydi”, — deb qichqiradi Tripolidagi qul bozorida mushakdor qora kishini maqtayotgan sotuvchi. Xaridorlar doimiy ravishda narxni ko‘tarib boradi. Yakunda narx 600 Liviya dinoriga (qariyb 440 AQSh dollari) chiqadi. Qullikka sotilgan kishi yangi xo‘jayinlarning qo‘liga o‘tadi. XXI asr uchun butunlay yot bo‘lgan bu sahna Liviya shaharlarida odatiy hol hisoblanadi.
Mamlakatda qullik savdosining gullab-yashnayotgani yangilik emas. Dastlabki hujjatli dalillar joriy yilning aprel oyida paydo bo‘lgan. Qul bozorlari Zuvara, Kastelverde, Kabave, Gadamis, Sabxa, Sabrata va boshqa bir qator shaharlarda mavjud. Jonli tovar Yevropaga ketishga uringan Markaziy Afrika mamlakatlaridan chiqqan qochoqlar hisoblanadi.
Odamlarning qulga aylanish sxemasi oddiy. Muhojir Yevropaga ketish uchun tashuvchiga belgilangan summani to‘laydi. Qoidaga ko‘ra, bu to‘lov miqdori uch ming dollardan besh ming dollargacha bo‘ladi. Qochoqlar bor budini topshiradi. Muhojirlar Liviyaga kelganida to‘langan pulning kamligi va yana to‘lash kerakligi aytiladi. Noqonuniy muhojirga hech kim hech narsani kafolatlamaydi. Agar qochoq qo‘shimcha to‘lov qilishdan bosh tortib, kelishuv talablarini bajarishni talab qilsa, u kaltaklanadi yoki zo‘rlanadi, yoki ikkalasi ham birdaniga amalga oshiriladi. Baxtsiz qochoqqa bunday “ishlov berilganidan” so‘ng, u kimoshdi savdosida sotiladi.
Liviyaliklar uchun Sahroning janubidagi mamlakatlar fuqarolarini sotish odatiy ish hisoblanadi. Tunislik sotsiolog Monsef Ouannning aytishicha, tahqirlash va irqchilik Liviya jamiyatida tomir otgan. U yerda qora tanlilarning savdosi 1940-yillargacha gullab-yashnagan. Hozirgi paytda Liviyada qul savdosini daromadli biznesga aylantirgan qurolli jangarilar, qurolli muxolifatchilar, turli jinoiy guruhlar xo‘jayinlik qiladi.
Do‘zax lageri
“Bizni gugurt cho‘plari kabi qutilarga joylashtirishadi. Biz uxlay olmaymiz. Ko‘plar turli kasalliklardan aziyat chekadi. Ovqat yetishmaydi, bir necha oylab yuvinmaymiz. Bu yerdan chiqib ketmasak, barchamiz o‘lamiz. Odamlar quruq yerda yotib, siydik va najas hididan bo‘g‘iladigan joyda yashab bo‘lmaydi”, — deb yuzaga kelgan holatni tasvirlaydi Yevropa Ittifoqi tomonidan qurilgan lagerda yashovchi qochoqlardan biri. Ayni paytda Liviyaning noqonuniy migratsiyaga qarshi kurash departamenti nazoratida 19,5 ming kishi bor. Ikki oy avval esa qochoqlarning soni yetti ming kishidan kamroq edi.
Qo‘riqchilar doimiy ravishda va shafqatsizlarcha qochoqlarni do‘pposlaydi, bunda ekektroshokerlardan ham foydalanadi. Ular qochoqlar tomonidan ovqat, suv, tibbiy yordam so‘ralganda, shu tariqa javob beradi.
Qochoq ayollardan birining hikoya qilishicha, bir safar uni lagerdan olib ketishgan va bir uyga olib borishgan. U yerda noqonuniy migratsiyaga qarshi kurash departamenti xodimi ham bo‘lgan. Erkaklar ayolni zo‘rlagan. Bu lagerlarning barchasi Yevropaga qochoqlar oqimini qisqartirish uchun tuzilgan. Faqat hujjatlardagina hammasi yaxshi ko‘rinadi.
Liviyalik mansabdorlar yaxshi biznesni yo‘lga qo‘ygan. Pora evaziga ular qochoqlarni ozod qiladi va tashuvchiga yuboradi. Muhojirlar chiqqan kema neytral suvlarga chiqishi bilan Liviya qirg‘oq qo‘riqlash xizmati ishga kirishadi. Ular kemalarni tutadi va muhojirlarni lagerga qaytaradi.
Noyabr oyining boshida Tripolidagi qochoqlar markazlariga borib ko‘rgan BMT kuzatuvchilari rasmiy hisobotda ham o‘zlari ko‘rgan dahshatni yashira olmagan. “Minglab holdan toygan va mayib bo‘lgan erkaklar, ayollar va bolalar eng oddiy sharoitlardan mahrum bo‘lgan joylarga qamalgan, insoniy ne’matlardan mahrum”, — deyiladi hisobotda.
“Og‘ir vaziyat falokatga aylandi. Xalqaro hamjamiyat Liviyadagi muhojirlar boshdan kechirayotgan tasavvur qilib bo‘lmaydigan dahshatlarga ko‘z yuma olmaydi”, — deya bayonot qilgan BMTning inson huquqlari bo‘yicha oliy komissari Zayd Raad al-Husayn.
Ba’zi muhojirlar qochib ketishga muvaffaq bo‘ladi. Pul va hujjatsiz holda ular Liviya hududida izg‘ib yuruvchi ko‘p sonli to‘dalarning oson o‘ljasiga aylanadi. Bular asosan u yoki bu tarzda IShIDga bog‘liq bo‘lgan guruhlar hisoblanadi.
Aybdorlar yo‘q va hech kim javobgar emas
Afrika Ittifoqi raisi hisoblangan Gvineya prezidenti Alfa Konde bu vaziyatda aybdorlar yo‘qligini va hech kim javobgar emasligini aytib o‘tgan. Uning fikricha, hukumati bo‘lmagan davlat qanday qilib qochoqlar yo’liga to‘siq qo‘yishi mumkin. Uning so‘zlariga ko‘ra, aybdorlar Yevropada va ular o‘z xatosini tan olishi zarur.
IShID ekstremistik guruhi jahonning bir qator mamlakatlari va xalqaro tashkilotlar tomonidan “terrorchilik tashkiloti” deb topilgan.
Izoh (0)