Омахалик сеҳргар: Уоррен Баффетт Уолл-Стритни қандай забт этди?

Уоррен Баффеттнинг инвестиция китириш тамойиллари ҳақидаги мақола 1969 йилнинг 1 ноябрида АҚШнинг Forbes газетасида чоп этилган эди.

Уоррен Баффетт Вашингтон ва Нью-Йоркда яшаган, Колумбия университетининг Бизнес мактабини тугаллаган, лекин ҳеч қачон бу жойларда узоқ ушланиб қолмаган. У доим Омаха, Небраска штатига қайтиб келган. Агар у шифокор, адвокат ёки бизнесмен бўлганида, бу унчалик ҳайратланарли бўлмасди. Бироқ Баффетт Уолл-стритлик молиячи сифатида танилган эди. Охирги 12 йил ичида у АҚШдаги энг ёрқин инвестиция портфелини яратди.

Баффеттнинг қанчалик ёрқин бўлганлигини қуйидаги мисолдан ҳам билиб олиш мумкин: у 1957 йилда Buffett Partnership компаниясига 10 минг доллар инвестиция киритган, ҳозирда компания қиймати 260 минг долларни ташкил этади. Компаниянинг йиллик ўртача ўсиш суръати 31 фоизга ошди. Компания мавжудлигининг 12 йили давомида у пулларни йўқотган бирорта ҳам йил қайд этилмади. 1962 йилда кўрсаткичлар 13 фоизга, 1966 йилда эса 20 фоизга ўсди. Бу пайтда Доу-Жонс индекси ўртача 7 фоиз ва 15 фоизга (тегишли равишда) пасайган эди. «Ахир у савдогар-ку», — дейишингиз мумкин. Бўлмаган гап.

Баффетт бунга инвестиция киритиш тамойилларига тинимсиз амал қилиш орқали эришди. Ҳозирда жуда кам натижага эришган кўпчилик ёш тадбиркорлар ҳам 60 йилларнинг бошида инвестиция киритишнинг айнан шундай ғоялари билан иш бошлаган, бироқ кейин қимматли қоғозлар бозоридаги талаб ортидан қувиб бу ҳақда унутиб қўйган. Баффетт эса аксинча ўз тамойилларига амал қилган. У акциялари қиймати янги трендларга асосланадиган консепт-компаниялар ҳақида мулоҳаза юритмайди, акцияларига ташқи воқеалар таъсир кўрсатадиган компанияларга инвестиция киритмайди. У ҳеч қачон даромад ҳақидаги ҳисоботда тезкор айланма учун савдо қилмаган ва Фрэд Карр каби танилмаган компанияларни харид қилмаган. Баффетт оддий дидли содда одам эмас. У акцияларни харид қилишда мураккаб ҳисоб-китобларга эмас, оддий таянч мотивларга таянади. Унинг акциялари қайсидир маънода Омахага ўхшайди.

Йиллар давомида American Express, Cleveland Worsted Mills, Walt Disney, Studebaker каби компанияларнинг акциялари унга катта муваффақият келтирди. У конгломерат харид қилмайди. Бунда у учун ҳеч қандай маъно йўқ. Бу технологик компанияларга ҳам тааллуқли. «Мен уларни тушунмайман. Бу менинг услубим эмас», — дейди у.

Омад сари йўл қандай бошланган

Уоррен Баффетт 1930 йилда Омаха шаҳрида дунёга келди. 1942 йилда унинг отаси республикачилардан АҚШ вакиллик палатасига сайланганидан сўнг Вашингтонга кўчиб ўтди. Унинг отаси нафақага чиққандан сўнг Баффетт 1952 йилда Небраска штатига кўчиб келди ва у ерда штат университетида таҳсил олди ва фонд бозори ҳақида фикр юрита бошлади.

«Фонд бозори билан 11 ёшимдан, отам брокер бўлиб ишлаган Harriss Upham компаниясида қўшимча пул ишлаётган пайтимда қизиқа бошлаганман. Фонд бозори, жадваллар ва шунга ўхшаш нарсалар ҳақида имкон борича кўпроқ маълумот олишга уриндим. Кейинроқ ‘Қимматли қоғозлар таҳлили’ китоби қўлимга тушиб қолди. Шунда гўё кўзим очилгандай бўлди», — ҳикоя қилади Баффетт.

Бу Баффеттни шарққа қайтарди, у ерда Баффетт Колумбия университетидаги Бизнес мактабида устозидан таълим олди. Кейин Омахага қайтиб, икки йил давомида қимматли қоғозлар сотиш билан шуғулланди. 1954 йилда 25 ёшида у етти нафар ҳамкор билан 100 минг долларга Buffett Partnership фирмасига асос солди. Баффетт ягона бош шерик эди. Ҳозиргача амал қилаётган келишув ҳар бир шерик йиллик келишувдан 6 фоиздан олганидан сўнг Баффеттга 25 фоиз фойда олиш имконини беради. Аслини олганда, 12 йилдан сўнг Баффетт айнан шу келишув туфайли бойиб кетди.

Баффетт мунтазам Грэм тамойилини қўллаган. Грэм «Ақлли инвестор» китобида шундай ёзади: «Инвестиция киритиш у бизнесга ўхшаганда оқилона бўлади», — бошқача айтганда, ҳиссиётлар, умидлар ва фантазиялар таъсирига дучор бўлмаганда. Бу Баффеттнинг асосий постулатларидан бири эди.

«Акцияларни харид қилишда бутун бир компания, қўшни кўчадаги дўкон хариди истиқболи ҳақида ўйлагандек фикр юритаман. Бу дўкон ҳақида ҳамма нарсани билишни истаган бўлардим. Walt Disney акциялари 1966 йил бошида қанча турганлигига кўз ташланг — бир дона акцияси 53 доллар, унчалик арзон эмас. Бироқ ‘Оппоқой’ ва бошқа мультфильмлар шунча турганда сиз худди шундай шартлар асосида 80 миллион долларга бутун компанияни харид қилишингиз мумкин. Бундан ташқари, сизда Диснейленд ва Уолт Дисней бор — гениал шерик», — тушунтиради у.

«Тасаввур қилинг, сизнинг дўконингиз бор ва сиз руҳий сиқилиш ҳолатидаги шерик билан ишлайсиз. Бир куни у компаниядаги акцияларини 1 долларга сотишни таклиф қилади. Кейинги кун яхши об-ҳаво ёки номаълум сабабга кўра, умуман сотмасликка қарор қилади. Фонд бозори айнан шундай, шунинг учун сиз унинг шартлари асосида харид қилиб ва сота олмайсиз. Сиз ўзингиз истаган пайтда харид қиласиз ва сотасиз», — дейди Баффетт.

Уоррен Баффетт учун компьютерлар, кўп сонли ходимлар ва ҳашаматли офислар муҳим эмас. Охирги вақтга қадар у Buffett Partnership компаниясида 20 миллион долларни бошқарган даврга қадар у ўз-ўзига ишлаган. Ҳатто бугун ҳам унинг ходимлари Omaha Kiewit Plaza осмонўпар биносининг учта кичик хонасида ишловчи тўрт нафар ходимдан иборат.

Бирор нарса унинг эътиборини ўзига тортганда у масалани тўлиқ ўрганиб чиқишга уринади. Баффеттнинг сўзларига қараганда, 1965 йилда у Канзас-ситидаги темир йўл станциясида автоцистерналарни санаш учун бир ой вақт сарфлаган.

Бироқ у темир йўл компанияси акцияларини харид қилишни режалаштирмаган. У Studebaker Corp. компаниясига қизиқиб қолган эди. Кейинчалик у акцияларини харид қилган компания акциялари қиймати 18 доллардан 30 долларгача ошиб кетган.

Баффетт ҳар доим тезроқ сотишга тайёр бўлган интизомли кишилар тоифасига киради. Баффеттнинг сўзларига қараганда, у бир долларни бозорда 60 центга харид қилишга ҳаракат қилади ва унинг қиймати бир долларга етганда, кейинчалик янада нарх ошиши кутилаётган бўлса-да, уни сотиб юборади. Бундай инвестиция киритиш билан у бозордаги нархлар тушишидан унчалик кўп қайғурмайди.

Шу билан хайрлашамиз...

Агар сизни бу қизиқтириб қолган бўлса, афсуски ҳурматли ўқувчи, Уоррен Баффетт сизнинг пулларингиз билан шуғулланишига умид қилманг. Ҳозирги пайтда у фақат ўзининг пуллари билан шуғулланмоқда. Январдан сўнг Баффетт Buffett Partnership компаниясини тугатади. Унинг Рокфеллер бўлиш нияти йўқ. Бундан ташқари, у ишбилармонлигини йўқотмоқда.

У бойлик тўплаб бўлди ва ортиқ товар вагонларини ҳисоблаш ҳамда статистика бўйича қўлланмаларни ўқишни истамайди. У «Айнан 20 ёшингда қилган ишинг билан шуғулланишинг шарт эмас», деганда бу ҳақиқатга кўпроқ ўхшайди.

У пулларининг катта қисмини турғун даромад олиш учун муниципал облигацияларга тикишни ва Berkshire-Hathaway, Рокфорддаги Illinois National Bank ва Омахадаги ҳафталик газета акциялар назорат пакетини сақлаб қолишни режалаштирмоқда. Яна қандай режалар? «Мен ҳаётни режалаштиришга ишонмайман», — мана унинг жавоби.

Баффетт 1952 йилги тўй кунидан бери истиқомат қилаётган Омахадаги дала ҳовлисида яшашни режалаштирмоқда. Унга кўпроқ жой керак бўлиб қолганда эса у шунчаки навбатдаги хонани қуриб олади. Бу ерда ҳаёт тарзи унчалик тезкор эмас ва унинг уч нафар фарзанди соғлом тарбия олмоқда.

Бироқ ақлли йигитларни Уолл-Стрит ўзига тортади, фақат бекорчиларгина уйида қолади.