Omaxalik sehrgar: Uorren Baffett Uoll-Stritni qanday zabt etdi?

Uorren Baffettning investitsiya kitirish tamoyillari haqidagi maqola 1969-yilning 1-noyabrida AQShning Forbes gazetasida chop etilgan edi.

Uorren Baffett Vashington va Nyu-Yorkda yashagan, Kolumbiya universitetining Biznes maktabini tugallagan, lekin hech qachon bu joylarda uzoq ushlanib qolmagan. U doim Omaxa, Nebraska shtatiga qaytib kelgan. Agar u shifokor, advokat yoki biznesmen bo‘lganida, bu unchalik hayratlanarli bo‘lmasdi. Biroq Baffett Uoll-stritlik moliyachi sifatida tanilgan edi. Oxirgi 12 yil ichida u AQShdagi eng yorqin investitsiya portfelini yaratdi.

Baffettning qanchalik yorqin bo‘lganligini quyidagi misoldan ham bilib olish mumkin: u 1957-yilda Buffett Partnership kompaniyasiga 10 ming dollar investitsiya kiritgan, hozirda kompaniya qiymati 260 ming dollarni tashkil etadi. Kompaniyaning yillik o‘rtacha o‘sish sur’ati 31 foizga oshdi. Kompaniya mavjudligining 12 yili davomida u pullarni yo‘qotgan birorta ham yil qayd etilmadi. 1962-yilda ko‘rsatkichlar 13 foizga, 1966-yilda esa 20 foizga o‘sdi. Bu paytda Dou-Jons indeksi o‘rtacha 7 foiz va 15 foizga (tegishli ravishda) pasaygan edi. “Axir u savdogar-ku”, — deyishingiz mumkin. Bo‘lmagan gap.

Baffett bunga investitsiya kiritish tamoyillariga tinimsiz amal qilish orqali erishdi. Hozirda juda kam natijaga erishgan ko‘pchilik yosh tadbirkorlar ham 60-yillarning boshida investitsiya kiritishning aynan shunday g‘oyalari bilan ish boshlagan, biroq keyin qimmatli qog‘ozlar bozoridagi talab ortidan quvib bu haqda unutib qo‘ygan. Baffett esa aksincha o‘z tamoyillariga amal qilgan. U aksiyalari qiymati yangi trendlarga asoslanadigan konsept-kompaniyalar haqida mulohaza yuritmaydi, aksiyalariga tashqi voqealar ta’sir ko‘rsatadigan kompaniyalarga investitsiya kiritmaydi. U hech qachon daromad haqidagi hisobotda tezkor aylanma uchun savdo qilmagan va Fred Karr kabi tanilmagan kompaniyalarni xarid qilmagan. Baffett oddiy didli sodda odam emas. U aksiyalarni xarid qilishda murakkab hisob-kitoblarga emas, oddiy tayanch motivlarga tayanadi. Uning aksiyalari qaysidir ma’noda Omaxaga o‘xshaydi.

Yillar davomida American Express, Cleveland Worsted Mills, Walt Disney, Studebaker kabi kompaniyalarning aksiyalari unga katta muvaffaqiyat keltirdi. U konglomerat xarid qilmaydi. Bunda u uchun hech qanday ma’no yo‘q. Bu texnologik kompaniyalarga ham taalluqli. “Men ularni tushunmayman. Bu mening uslubim emas”, — deydi u.

Omad sari yo‘l qanday boshlangan

Uorren Baffett 1930-yilda Omaxa shahrida dunyoga keldi. 1942-yilda uning otasi respublikachilardan AQSh vakillik palatasiga saylanganidan so‘ng Vashingtonga ko‘chib o‘tdi. Uning otasi nafaqaga chiqqandan so‘ng Baffett 1952-yilda Nebraska shtatiga ko‘chib keldi va u yerda shtat universitetida tahsil oldi va fond bozori haqida fikr yurita boshladi.

“Fond bozori bilan 11 yoshimdan, otam broker bo‘lib ishlagan Harriss Upham kompaniyasida qo‘shimcha pul ishlayotgan paytimda qiziqa boshlaganman. Fond bozori, jadvallar va shunga o‘xshash narsalar haqida imkon boricha ko‘proq ma’lumot olishga urindim. Keyinroq ‘Qimmatli qog‘ozlar tahlili’ kitobi qo‘limga tushib qoldi. Shunda go‘yo ko‘zim ochilganday bo‘ldi”, — hikoya qiladi Baffett.

Bu Baffettni sharqqa qaytardi, u yerda Baffett Kolumbiya universitetidagi Biznes maktabida ustozidan ta’lim oldi. Keyin Omaxaga qaytib, ikki yil davomida qimmatli qog‘ozlar sotish bilan shug‘ullandi. 1954-yilda 25 yoshida u yetti nafar hamkor bilan 100 ming dollarga Buffett Partnership firmasiga asos soldi. Baffett yagona bosh sherik edi. Hozirgacha amal qilayotgan kelishuv har bir sherik yillik kelishuvdan 6 foizdan olganidan so‘ng Baffettga 25 foiz foyda olish imkonini beradi. Aslini olganda, 12 yildan so‘ng Baffett aynan shu kelishuv tufayli boyib ketdi.

Baffett muntazam Grem tamoyilini qo‘llagan. Grem “Aqlli investor” kitobida shunday yozadi: “Investitsiya kiritish u biznesga o‘xshaganda oqilona bo‘ladi”, — boshqacha aytganda, hissiyotlar, umidlar va fantaziyalar ta’siriga duchor bo‘lmaganda. Bu Baffettning asosiy postulatlaridan biri edi.

“Aksiyalarni xarid qilishda butun bir kompaniya, qo‘shni ko‘chadagi do‘kon xaridi istiqboli haqida o‘ylagandek fikr yuritaman. Bu do‘kon haqida hamma narsani bilishni istagan bo‘lardim. Walt Disney aksiyalari 1966-yil boshida qancha turganligiga ko‘z tashlang — bir dona aksiyasi 53 dollar, unchalik arzon emas. Biroq ‘Oppoqoy’ va boshqa multfilmlar shuncha turganda siz xuddi shunday shartlar asosida 80 million dollarga butun kompaniyani xarid qilishingiz mumkin. Bundan tashqari, sizda Disneylend va Uolt Disney bor — genial sherik”, — tushuntiradi u.

“Tasavvur qiling, sizning do‘koningiz bor va siz ruhiy siqilish holatidagi sherik bilan ishlaysiz. Bir kuni u kompaniyadagi aksiyalarini 1 dollarga sotishni taklif qiladi. Keyingi kun yaxshi ob-havo yoki noma’lum sababga ko‘ra, umuman sotmaslikka qaror qiladi. Fond bozori aynan shunday, shuning uchun siz uning shartlari asosida xarid qilib va sota olmaysiz. Siz o‘zingiz istagan paytda xarid qilasiz va sotasiz”, — deydi Baffett.

Uorren Baffett uchun kompyuterlar, ko‘p sonli xodimlar va hashamatli ofislar muhim emas. Oxirgi vaqtga qadar, u Buffett Partnership kompaniyasida 20 million dollarni boshqargan davrga qadar u o‘z-o‘ziga ishlagan. Hatto bugun ham uning xodimlari Omaha Kiewit Plaza osmono‘par binosining uchta kichik xonasida ishlovchi to‘rt nafar xodimdan iborat.

Biror narsa uning e’tiborini o‘ziga tortganda u masalani to‘liq o‘rganib chiqishga urinadi. Baffettning so‘zlariga qaraganda, 1965-yilda u Kanzas-sitidagi temiryo‘l stansiyasida avtosisternalarni sanash uchun bir oy vaqt sarflagan.

Biroq u temiryo‘l kompaniyasi aksiyalarini xarid qilishni rejalashtirmagan. U Studebaker Corp. kompaniyasiga qiziqib qolgan edi. Keyinchalik u aksiyalarini xarid qilgan kompaniya aksiyalari qiymati 18 dollardan 30 dollargacha oshib ketgan.

Baffett har doim tezroq sotishga tayyor bo‘lgan intizomli kishilar toifasiga kiradi. Baffettning so‘zlariga qaraganda, u bir dollarni bozorda 60 sentga xarid qilishga harakat qiladi va uning qiymati bir dollarga yetganda, keyinchalik yanada narx oshishi kutilayotgan bo‘lsa-da, uni sotib yuboradi. Bunday investitsiya kiritish bilan u bozordagi narxlar tushishidan unchalik ko‘p qayg‘urmaydi.

Shu bilan xayrlashamiz...

Agar sizni bu qiziqtirib qolgan bo‘lsa, afsuski hurmatli o‘quvchi, Uorren Baffett sizning pullaringiz bilan shug‘ullanishiga umid qilmang. Hozirgi paytda u faqat o‘zining pullari bilan shug‘ullanmoqda. Yanvardan so‘ng Baffett Buffett Partnership kompaniyasini tugatadi. Uning Rokfeller bo‘lish niyati yo‘q. Bundan tashqari, u ishbilarmonligini yo‘qotmoqda.

U boylik to‘plab bo‘ldi va ortiq tovar vagonlarini hisoblash hamda statistika bo‘yicha qo‘llanmalarni o‘qishni istamaydi. U “Aynan 20 yoshingda qilgan ishing bilan shug‘ullanishing shart emas”, deganda bu haqiqatga ko‘proq o‘xshaydi.

U pullarining katta qismini turg‘un daromad olish uchun munitsipal obligatsiyalarga tikishni va Berkshire-Hathaway, Rokforddagi Illinois National Bank va Omaxadagi haftalik gazeta aksiyalar nazorat paketini saqlab qolishni rejalashtirmoqda. Yana qanday rejalar? “Men hayotni rejalashtirishga ishonmayman”, — mana uning javobi.

Baffett 1952-yilgi to‘y kunidan beri istiqomat qilayotgan Omaxadagi dala hovlisida yashashni rejalashtirmoqda. Unga ko‘proq joy kerak bo‘lib qolganda esa u shunchaki navbatdagi xonani qurib oladi. Bu yerda hayot tarzi unchalik tezkor emas va uning uch nafar farzandi sog‘lom tarbiya olmoqda.

Biroq aqlli yigitlarni Uoll-Strit o‘ziga tortadi, faqat bekorchilargina uyida qoladi.